Basty aqparat

Astana forumy – jahandyq ekonomikalyq alaŋ

IMG_8670

Onyŋ jūmysyna Täuelsızdık saraiynda 21-22 mamyr künderı VIII Astana ekonomikalyq forumy öttı. Oǧan Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev qatysty.

Är elde ösım deŋgeiı är aluan

Memleket basşysy forumnyŋ plenarlyq otyrysynda söilegen sözınde halyqaralyq jaǧdaiǧa taldau jasai kelıp, bolaşaqtaǧy örkendeuge ülken qater tudyratyn jahandyq auqymdaǧy syn-qaterler qalyptasyp jatqanyn atap öttı.
– Älemdık ǧylymnyŋ üzdık ökılderımen bırlese tönuı mümkın apattardan bızdıŋ elder men halyqtardy saqtap qaludyŋ joldaryn tabuǧa mındettımız. Mıne, jetı jyldan berı älemdık ekonomika tolyq qalpyna kele almai, būrynǧy damu qarqynyn tejep aldy. Jūmyssyzdyqtyŋ joǧary deŋgeiı, qaryzdyŋ ösuı sekıldı ornyqty problemalar saqtaluda. Köptegen sarapşylar qazırgı kezde ekonomika bırtındep qalpyna kele jatqanyn aitsa da, alaida, är elde ösım deŋgeiı är aluan deŋgeide. Köptegen elder stagnasiiadan şyǧa almai keledı, – dedı Nūrsūltan Nazarbaev.
Sondai-aq, Prezident keibır ekonomister 2008 jyly bastalǧan jahandyq daǧdarys jüielı sipatqa ie ekenın jäne būl daǧdarystyŋ negızgı sebepterı joiylǧannan keiın ǧana aiaqtalatynyn alǧa tartyp otyrǧandyǧyn jetkızdı.
– Ekonomisterdıŋ paiymynşa, köpşılıktıŋ turbulenttılık dep qabyldap jürgen qūbylys şyn mänınde jahandyq daǧdarystyŋ kelesı kezeŋınıŋ paida boluynyŋ jasyryn, latenttık formasy bolyp tabylady. Ol qarjylyq saladan zaŋsyz sanksiialar men äleumettık-saiasi qaqtyǧystar türınde valiutalyq jäne ekonomikalyq qaqtyǧystarǧa ūlasuda. Siriiadaǧy, Auǧanstandaǧy, Livandaǧy daǧdarystyq ahual da osynyŋ saldary. Däl osy jaǧdai Batys pen Şyǧystyŋ, AQŞ pen NATO-nyŋ Resei men Qytaiǧa qarsylyǧynyŋ küşeiuın tudyrady. Al eger jaqyn arada bız aityp jürgen jahandyq daǧdarys özınıŋ latenttı kezeŋınen giperdaǧdarys türınde aşyq kezeŋıne auyssa ne bolady? Būl sūraqqa jauapty ekonomikalyq ǧylym men älemdık ǧylymi közqaras bere alar edı. Osy oraida bız halyqaralyq forumdardy, onyŋ ışınde Astana ekonomikalyq forumyn ötkızudemız, – dedı Elbasy.
Būl tūrǧyda Nūrsūltan Nazarbaev qazırden bastap bolaşaqta daǧdarysqa jol bermeudıŋ qadamdaryn oilastyruǧa şaqyrdy. Osy jolda ol jer betındegı halyq sanynyŋ ösuıne bailanysty aldaǧy 30 jylda azyq-tülık önımderı öndırısın eseleuge tura keletının atap öttı.
Memleket basşysy forumda Euraziialyq Ekonomikalyq keŋıstıgın qūrudy ūsyndy.
– Bırıkken Euraziialyq Ekonomikalyq keŋıstıgın qūrudy ūsynamyn. Bızge älem halqynyŋ müddesıne jauap beretın ortaq erejeler qabyldau maŋyzdy. Erejeler, eŋ aldymen, resurstardyŋ saudasy, tasymaldanuy jäne qozǧalysyna qatysty boluy kerek. Osy tūrǧydan bırıkken Euraziialyq keŋıstık şeŋberınde tūraqty türde qyzmet etetın alaŋ qūru qajet. Būl alaŋda qūrlyqty damytu, onyŋ müşelerı arasyndaǧy yqpaldastyqty küşeitu boiynşa ūsynystar äzırlenetın bolady. Astana ekonomikalyq forumy osyndai alaŋ bola alady, – dedı Qazaqstan Prezidentı.

«Nūrly jol» – jetıstıkterge jetkızetın baǧyt

Bızdıŋ jahandyq ekonomikadaǧy daǧdarysqa naqty jauabymyz – «Nūrly jol» – bolaşaqqa bastar jol» baǧdarlamasy men industrialdy-innovasiialyq damudyŋ jalpy qamtymdy memlekettık baǧdarlamasy ekenın aitqan Elbasy atalmyş baǧdarlama Qazaqstandy infraqūrylym sapasy boiynşa älemnıŋ köşbasşy 50 elınıŋ qataryna qosuǧa baǧyttalǧanyn atap öttı.
– «Nūrly jol» industrialdy-innovasiialyq damu baǧdarlamasyn jüzege asyrudyŋ nätijesınde bızdıŋ elımızde jaŋa ekonomika jäne jaŋa infraqūrylym qalyptasady. Elımızdıŋ aldynda zor maqsattar tūr. Olardyŋ jüzege asyrylatynyna men senımdımın, – dedı Nūrsūltan Nazarbaev.
Memleket basşysynyŋ aituynşa, «Nūrly jol» baǧdarlamasy şeŋberınde salynatyn avtojoldar üş jyldyŋ ışınde salynady.
– İnfraqūrylym salu bızder üşın asa maŋyzdy ärı mol investisiiany talap etedı. Degenmen, bolaşaq ūrpaqqa qalatyn mūra retınde ol ǧasyrlarǧa tatyrlyq mänge ie. Tek aldaǧy üş jyldyŋ ışınde ǧana jaŋa joldardy, elektr jelılerın, kommunikasiialar saluǧa 14 mlrd AQŞ dollarynan astam qarjy jūmsalatyn bolady. 2019 jyly Qazaqstanda bıryŋǧai energiia jüiesı qūrylady. Bız astanamyzdan öŋırlerge taraityn avtomobil joldary jelısın, temırjoldar, köpırler, elektr jelılerın, mektepter, auruhanalar, tūrǧyn üi kommunaldyq şaruaşylyǧy nysandaryn jäne öte köp tūrǧyn üiler salamyz. Olar eŋ aldymen jastarǧa arnalady ärı qoljetımdı bolady. Memleket paiyzdyq stavkasyn subsidiialaidy, – dedı Elbasy.
Memleket basşysy atalmyş jūmystar el halqyna ne beretının atap öttı.
– «Nūrly jol» baǧdarlamasyn jüzege asyru bırqatar aitarlyqtai jetıstıkterge qol jetkızuge mümkındık beredı. Eldıŋ barlyq öŋırlerı teŋ därejede damyp, ekonomikalyq jäne äleumettık-demografiialyq ahualdaǧy teŋsızdık tömendeidı. 2019 jylǧa deiın halyqtyŋ körşı elderge şyǧu mümkındıgı eselenedı, ırı qalalar arasyndaǧy jolǧa ketetın uaqyt üşten bır esege qysqarady. Elektr energiiasyna qajettılıktı tolyqtai qamtamasyz etetın bıryŋǧai energiia jüiesı qalyptastyrylady. Būǧan qosa, «Nūrly jol» baǧdarlamasy şeŋberınde jarty millionnan astam jūmys orny aşylady. Būl bız üşın az emes, – dedı Nūrsūltan Nazarbaev.

«Jaŋa Jıbek joly» jobasy ne beredı?

Älemdegı jaǧdaiǧa qaita oralǧan Qazaqstan Prezidentı Aziia men Europany jalǧaityn Euraziialyq transqūrlyqtyq dälızdı qūrudy ūsyndy.
– Euraziialyq Ekonomikalyq Odaqpen bırge erkın sauda aimaǧyn qūruǧa 40 memleket daiyn ekendıkterın rastady. Osyndai kelısımdı Europalyq Odaq pen Euraziialyq Ekonomikalyq Odaq arasynda jasau tiımdı bolar edı. Menıŋşe, bız oǧan jetemız. Sebebı, ol köp memleketterge tiımdı. Bıraq bız onymen şektelmeuımız şart. Men jyldamdyǧy joǧary multimodaldı kölıktık marşrutty – Euraziialyq transqūrlyqtyq dälızdı qūrudy ūsynamyn. Ol bızdıŋ memleket arqyly ötıp, Aziia men Europa arasyndaǧy jükterdıŋ eş kedergısız tasymaldanuyna jol aşady. Būl älem halqynyŋ jaqyndasuyna septıgın tigızıp, qauıpsızdıktı qamtamasyz etedı. Sebebı, qauıpsızdık mäselesı osy jol ötetın elder üşın maŋyzdy bolady. Kölıktık küretamyr barşa elde önerkäsıpterdıŋ damuyna da äser etetın bolady, – dedı Nūrsūltan Nazarbaev.
Memleket basşysynyŋ sözınşe, älemdegı küllı teŋız porttary halyqaralyq sauda kölemınıŋ sūranysyn qanaǧattandyra almaidy.
– Qytai Halyq Respublikasy men Europalyq Odaq elderı arasyndaǧy sauda kölemı 600 mlrd dollardan asyp kettı. 2020 jylǧa qarai būl körsetkış 800 mlrd dollarǧa jetedı dep boljanyp otyr. Sondyqtan qarqyndy damyp jatqan Aziia üşın qūrlyqtyq marşruttardyŋ maŋyzy joǧary. Osy salada bız özımız üşın jaŋa mümkındıkter körıp otyrmyz. Onyŋ teŋız joldarynan äldeqaida jaqyn bolatyny da däleldenıp otyr. Şamamen joldy üş esege deiın qysqartpaq, – degen Elbasy «Jaŋa Jıbek joly» jobasyna toqtaldy.
– Alǧaş ret Astanada QHR töraǧasy ūsynǧan «Jaŋa Jıbek Joly» jobasy bız üşın erekşe maŋyzǧa ie. Bız alǧaşqylardyŋ bırı bolyp ol jobany qoldadyq jäne öz ülesımızdı qosyp kelemız. Bızdıŋ alǧaşqy jobamyz – «Batys Europa – Batys Qytai» boldy. Onyŋ jalpy qaşyqtyǧy 8 myŋ şaqyrym bolsa, 3 myŋy Qazaqstan aumaǧymen ötedı jäne ol jaqynda aiaqtalady. Qazaqstan territoriiasyndaǧy jük kölemı – 30 mln tonna. Jol tek Qazaqstan men Qytaidy ǧana emes, Reseidı jäne Europany jalǧaidy. Oǧan Ortalyq Aziia elderı de qol jetkıze alady, – dedı Prezident.

«Astana» qarjy ortalyǧy EKSPO bazasynda qūrylady

Memleket basşysy «Astana» qarjylyq ortalyǧynyŋ atqaratyn funksiiasynan habar berdı.
– EKSPO-2017 bazasynda qūrylatyn «Astana» qarjy ortalyǧy Ortalyq Aziianyŋ qarjylyq haby bolady. EKSPO aiaqtalysymen barlyq ǧimarattar sol älemdık qarjylyq ortalyqqa berıledı. Bız Dubai ortalyǧymen kelıssözder jürgızdık jäne olardyŋ zaŋnamalaryn, ekonomikasyn tolyqtai özımızdegı ortalyqqa äkelemız dep kelıstık. Ol aǧylşyn qūqyǧy prinsipterıne negızdelıp, täuelsız qarjylyq ortalyqqa ainalady dep senemız. «Astana» qarjy ortalyǧy Qazaqstannyŋ qarjy infraqūrylymynyŋ özegın qūraidy, – dep tüidı sözın Nūrsūltan Nazarbaev.

Elordamyz eŋ aqyldy qalaǧa ainalady

Astana ekonomikalyq forumynda «Urbanistikalyq forum: jaŋa ūrpaqtyŋ qalalary» taqyrybynda jiyn öttı. Oǧan Astana qalasynyŋ äkımı Ädılbek Jaqsybekov jäne Ūlttyq ekonomika ministrı Erbolat Dosaev qatysty.
Jiynda Smart City ülgısımen salynyp jatqan qalalardyŋ ekonomikalyq tūraqtylyǧy men olardyŋ ärı qarai damu jospary talqylandy.
Bügınde älem halqynyŋ jartysyna juyǧy qalalarda ömır süredı. Demek, ǧalamşar tūrǧyndarynyŋ ömır süru jaǧdaiy qalany salu sapasymen tıkelei bailanysty degen söz. Küllı älem qalalardyŋ damuyna airyqşa köŋıl böletını de sondyqtan.
Jiyndy aşqan elorda äkımı urbanistikalyq forum qalalardy damytudaǧy tüitkıldı mäselelerdı şeşetın maŋyzdy alaŋ bolatynyna senım bıldırdı. Forum qatysuşylaryna sättılık tılegen Ädılbek Jaqsybekov Astananyŋ damuy men bügıngı jetıstıkterı turaly äŋgımeledı. Äkımnıŋ aituynşa, Astana elordaǧa ainalǧaly onyŋ audany men halqynyŋ sany üş esege, jyldyq investisiia kölemı jetı esege artqan. Jyldam damyp, qysqa merzımnıŋ ışınde tolaiym tabystarǧa jetken jas şahar bügınde öz qoly özıne jetıp, donor qalaǧa ainalyp otyr.
– Astananyŋ damu qarqyny eşqaşan da bäseŋsımek emes. Alda atqarylar şarualar auqymdy. Äsırese, infraqūrylymdy damytuǧa bailanysty belsendı jūmystar qolǧa alyndy, – dedı qala basşysy.
Qala äkımı injenerlık jelılerdı jaqsartu barysynda ekologiialyq ünemdı önımdı paidalanuǧa, tyŋ täsılderdı engızuge erekşe köŋıl bölınıp otyrǧanyna toqtaldy. Mysaly, «Smart su qūbyry» jobasy qūbyrlardaǧy apatty jaǧdaidy jyldam anyqtauǧa kömektesıp, ısten şyqqan qūbyrlardy der kezınde jöndeuge mümkındık beredı. Tyŋ ädıs sudyŋ bosqa şyǧyndaluyn 21 paiyzdan 8 paiyzǧa deiın tömendetedı. Būl da «smart» tehnologiianyŋ bır nätijesı.
Ädılbek Jaqsybekov Astanany älemnıŋ aqyldy qalalarynyŋ bırıne ainaldyru turaly Prezidenttıŋ tapsyrmasy der kezınde qolǧa alynǧan şeşım bolǧanyn da atap öttı. Atalmyş jobalardyŋ ışınde «Smart» kölık, «Smart» tūraq, «Smart» mektep, «Smart» emhana, «Smart» köşe jaryǧy men «Smart» bıryŋǧai esepteu ortalyǧy jobalaryn atap ötuge bolady. Būlardyŋ bärı tūrǧyndardyŋ igılıgıne arnalǧan deidı äkım. Aitalyq, «Tırşılıktı keşendı qamtamasyz etu» jobasy şeŋberınde qoǧamdyq oryndarda, joldar men köşelerde 15 myŋ beinebaqylau kamerasy ornatylsa, būl jūrtşylyqtyŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etude taptyrmaityn täsıl bolyp tūr.
– Bız qalamyzdy tūrǧyndarǧa jaily etıp saluǧa müddelımız. Osy oraida özgelerdıŋ täjıribesı artyqtyq etpeidı. Sondyqtan qalalardy damytudyŋ eŋ üzdık täjıribelerın jinaqtap, zertteumen ainalysatyn institusionaldyq qūrylym aşu özınen-özı sūranyp tūr, – dedı äkım.
Onyŋ aituynşa, būl ortalyqqa urbanistika mäselesımen ainalysatyn käsıbi sarapşylardy jinaqtau kerek. Olardyŋ äbden süzgıden ötken täjıribesın qalalardy damytuǧa paidalanu äldeqaida nätijelı bolmaq.
Astana äkımınıŋ osy pıkırı forumnyŋ qorytyndy ūsynystar tızımıne engızılmek.

ūtymdy ūsynystar ūitqysy
Ekonomikalyq forumǧa auzy dualy, älemge tanymal nebır tūlǧalar kelıp, düniejüzınde qalyptasyp otyrǧan ahualdy şeşu joldaryn qarastyrady. Köptegen elder forumda aitylǧan ūsynys-pıkırlerdı eskerusız qaldyrmai, öz täjıribesınde paidalanyp keledı. Sonyŋ nätijesınde bügınde Astana forumy älemdık ekonomikalyq jaǧdai men qarjy jüiesın jetıldırudıŋ tyŋ joldaryn ūsynatyn yqpaldy alaŋdardyŋ bırıne ainaldy. Mysaly, 2012 jyly Astana ekonomikalyq forumy alaŋynda aitylǧan ūsynystar BŪŪ Bas Assambleiasynyŋ plenarlyq sessiiasynda talqyǧa salynǧan.
Al 2013 jyly Astana ekonomikalyq forumynyŋ aiasynda elımızdıŋ bastamasymen I Düniejüzılık daǧdarysqa qarsy konferensiia ötıp, onda qabyldanǧan daǧdarysqa qarsy jospar jobasynyŋ negızgı baǧyttary BŪŪ-ǧa müşe memleketter maqūldady.
Aitpaqşy, Alexa.com reiting agenttıgınıŋ deregı boiynşa forum barysynda ötkızıletın G-Global aqparattyq-kommunikativtık alaŋy TMD-da asa tanymal ǧylymi-zertteu portaly retınde tanylǧan.
Biylǧy ekonomikalyq forumda ekonomikasy qarqyndy damyǧan elderdıŋ qataryna qosyludyŋ joldary, jaŋa ekonomikalyq örleuge qol jetkızu, qarjylyq tūraqtylyqtyŋ negızgı tetıkterı, euraziialyq ekonomikalyq odaqtyŋ bizneske arnalǧan mümkındıkterı, jasyl ekonomikanyŋ keleşegı, eŋbek naryǧyndaǧy innovasiialyq ädıster, euraziialyq energetikalyq, su jäne tranzittık äleuettıŋ tūraqty damu mäselelerı, basqa da köptegen özektı taqyryptar qozǧaldy.
Segızınşı ret ötkızılıp otyrǧan alqaly jiynǧa älemnıŋ 90 elınen 3 myŋǧa juyq bedeldı sarapşylar qatysyp, düniejüzılık jäne qazaqstandyq qarjy jüiesındegı problemalardy tiımdı şeşu joldary, innovasiialyq klasterdı qalyptastyru şarttary men infraqūrylymdardy damytu, halyqaralyq naryqtaǧy bäsekege qabılettılıktı arttyru mäselelerı töŋıregınde pıkır almasty.
2008 jyldan berı ötkızılıp kele jatqan forumǧa bügınge deiın 20 myŋǧa juyq Nobel syilyǧynyŋ iegerı men 200-den asa prezident pen älemdık tūlǧalar qatysqan.

Amanǧali QALJANOV,
Qymbat TOQTAMŪRAT

jedelsöz

Joze GRASİANO DA SİLVA,
BŪŪ Azyq-tülık jäne auyl şaruaşylyǧy ūiymynyŋ bas direktory:
– Astana ekonomikalyq forumy älemdegı yqpaldy jiyndardyŋ bırıne ainaldy. Jahandyq alaŋda älemde qalyptasqan ahualdar jönınde tūşymdy oilar aitylyp, olar tüitkıldı şeşudıŋ joldary retınde qarastyrylyp jür. Forumda qozǧalǧan mäselenıŋ bırı azyq-tülık qauıpsızdıgıne qatysty boldy. Özım osy salany zerttep jürgen maman retınde Qazaqstannyŋ azyq-tülık qauıpsızdıgın qamtamasyz etudegı baǧyty aiqyn ärı dūrys der edım. Adamnyŋ densaulyǧy tūtynǧan taǧamyna tıkelei bailanysty. Sondyqtan ekologiialyq taza önımnıŋ qūndylyǧy qaşan da joǧary. Al Qazaqstan özderınde jasalǧan otandyq önımderdı qoldauǧa airyqşa män beredı eken. Bas qalalaryŋyz Astanany qauıpsız azyq-tülıkpen qamtamasyz etuge maŋaiyndaǧy auyldar jäne jergılıktı öndıruşıler tartylypty. Būl – dūrys qadam. Özın-özı qamtamasyz ete alǧan eldıŋ ekonomikasy da örkendeidı. Bızdıŋ BŪŪ Azyq-tülık jäne auyl şaruaşylyǧy ūiymy da özınıŋ azdy-köptı täjıribesı men saraptamalyq jūmystaryn Qazaqstanǧa ūsynudy jön körıp otyr. Osy baǧytta belsendı jūmys ısteu üstındemız. Aldaǧy uaqytta da Qazaq elımen yntymaǧymyz jarasa tüsedı degen oidamyn.
Stiv FORBS, Forbes ıskerlık aptalyǧynyŋ bas redaktory:
– Astana ekonomikalyq forumyna atsalysyp, älemnıŋ beldı saiasatkerlerımen pıkır almasqanyma quanyştymyn. Būl jiynda qarjy jüiesıne qatysty köptegen mäseleler köterıldı. Älemnıŋ jäne Qazaqstannyŋ aldaǧy damuyna qatysty da oilar aityldy. Öz basym Qazaqstanda jasalyp jatqan qazırgı saiasatty qūptaimyn. Aiaq alystaryŋyz jaman emes. Qarjy-nesie saiasatyn bır igerıp alsaŋyzdar, alda qarqyndy dinamikamen damu mümkındıgı joǧary. Oǧan eşqandai da kedergı joq.
Richard DOBBS, McKinsey Global institutynyŋ direktory:
– Forumda mūnai baǧasynyŋ şaryqtau şegı men qūldyrau mäselesı de qyzu talqylanyp jatyr. Būl mäsele köptegen faktorlarmen astasyp jatqany belgılı. Jalpy halyqtyŋ ışınde orta tap ökılderınıŋ sany artqan kezde mūnaidan görı özge önımderge degen közqaras artady. Menıŋ aitpaǧym, bız tamaq önerkäsıbıne erekşe män beruımız kerek. Mysaly, Qazaqstan – astyqty öŋır. Sondyqtan ünemı baǧasy qūbylyp otyratyn mūnaidan görı osy salaǧa airyqşa köŋıl audarǧany jön. Azyq-tülık önımderın jetkızuşı el retınde tanylyp, osyǧan investisiiany köbırek tartu qajet. Jai astyqty satqanşa, qūs ösırıp, etın satqan paidaly emes pe?! Azyq-tülıktı öŋdeu boiynşa hab qūrudy ūsynar edım. Būl bärımızge de tiımdı.

Taǧyda

Ūqsas jaŋalyqtar

Pıkır üsteu

Back to top button