Astana eldıŋ bas ordasy bolǧan soŋ respublika aiasynda atalyp ötetın barlyq mädeni şaralar osy jerden bastau alady. Astana künınen Astana künıne deiıngı aralyqta tızbektelgen oqiǧalar tızımı aitarlyqtai eken.
Merekelık dumannyŋ aldynda Ankaranyŋ Astanadaǧy künderı ötkenın tūrǧylyqty jūrtşylyq ūmyta qoimaǧan şyǧar degen ümıttemız. Türık bauyrlarymyzdyŋ bimen örılgen keşınde ekı eldıŋ astanalarynyŋ äkımderı qol ūstasyp, şarşy topqa şyqqanyna jūrt kuä bolǧan. Maikl Medsen, Armand Assante syndy maitalmandar bastaǧan ekınşı halyqaralyq «Astana» ekşn-filmder festivalı de dästürlı sabaqtastyǧyn üzgen joq. Ädettegı uaqytynda ötıp, elordalyqtarǧa AQŞ, Europa, Aziia men TMD elderı rejisserlarynyŋ 20-ǧa tarta tamaşa kinotuyndylaryn tamaşalatqan.
Byltyr Astanada 7 künge sozylǧan Bibıgül Tölegenovanyŋ V Halyqaralyq vokalister baiqauyna Qazaqstan, Qytai, Resei, Qyrǧyzstan, Özbekstan, Belarus Respublikalarynan 42 änşı kelıp, bır apta boiy özara baq synasqan. Top jaryp, bas jüldenı astanalyq Sündet Baiǧojin qanjyǧasyna bailaǧany da el esınen şyǧa qoiǧan joq.
Qazaq önerınıŋ biıgınde attary altyn ärıptermen jazylǧan jeztaŋdai änşı K.Baiseiıtova men bidıŋ tıregın qadaǧan Ş.Jienqūlovalardyŋ 100 jyldyqtaryn el bolyp toiladyq. Ūlttyq mūraǧat basşylyǧynyŋ ūiymdastyruymen K.Baiseiıtovanyŋ ömırı men önerıne arnalǧan qūjattyq körme jasaldy. Ekı alypqa arnalǧan jeke- jeke gala konsert öttı. Olar da halyqtyŋ jüregıne jol tapqan erekşe keşter sanatynda.
Būlardyŋ barlyǧy Astanadaǧy aituly mädeni şaralardyŋ bır bölıgı ǧana. Al, tıkelei Astana äkımdıgınıŋ qūzyryndaǧy şaralarǧa keler bolsaq….
Astana qalasy Mädeniet basqarmasynyŋ derekterıne süiensek, basqarmanyŋ mūryndyq boluymen 2011 jyl aiasynda jäne 2012 jyldyŋ alǧaşqy jarty jyldyǧy şeŋberınde 9 myŋnan astam mädeni ıs-şara ötkızılıp, 3,1 millionnan astam halyqqa osy salada qyzmet körsetıldı.
Aimaqtyq teatrlar aǧyldy
2011 jyly basqa qalalardan, şetelden şaqyrtylǧan, ärı özımızdıŋ jergılıktı şyǧarmaşylyq ūjymdardyŋ eŋbegımen 40-tan asa ıs- şara astanalyqtar nazaryna ūsynylǧan.
Byltyr ötken öŋırler künderı aiasynda Astanaǧa bırqatar teatrlardyŋ truppalary at basyn tıregen edı. Elordalyq körermender Qostanai, Qaraǧandy, Semei, Almaty jäne Aqmola oblystyq drama teatrlarynyŋ eŋ üzdık qoiylymdaryn tamaşalauǧa mümkındık aldy.
Şetelden keldı köp daryn…
Al, şetelden keruen basyn bastap ötken jyldyŋ nauryzynda Dallastan kelgen ataqty skripkaşy Düisen Ordabek pen Londonnan at basyn Astanaǧa tıregen talantty fortepianoşy Dina Ordabektıŋ qatysuymen ötken klassikalyq muzyka keşın erekşe atap ötuge bolady. Qazaqstannyŋ 20 jyldyq mereitoiyna arnap jasalǧan konsertke jergılıktı tūrǧyndar men qala meimandary bır adamdai qyzyǧuşylyq tanytqan edı.
23 mamyrda simfoniialyq orkestrdıŋ süiemeldeuımen Reseidıŋ Eŋbek sıŋırgen ärtısı Graf Murjanyŋ konsertı öttı. 1 mausymda amerikalyq dirijer Robert Gutterdyŋ basqaruymen simfoniialyq orkestrdıŋ jäne bır konsertı körermenderge jol tartty. Solist – İtaliianyŋ betke ūstar pianisı Marko Skiavo. Şıldenıŋ bırınşı künı Qazaqstannyŋ Halyq ärtısı Nūrjamal Üsenbaevanyŋ şyǧarmaşylyq keşı körermen qauymyn quanyşqa böledı. 18 qazanda simfoniialyq orkestrdıŋ qoldauymen T.Mūhametjanov pen İ.Kobzonnyŋ şyǧarmaşylyq keşı öttı.
Simfoniia sazyna bölendık
Byltyrǧy küzde ötken «Şabyt» festivalınıŋ şeŋberınde simfoniialyq orkestr zor sūranysqa ie boldy. Germaniiadan kelgen dirijerlar Kristian Lorens pen izraildık Lior Şambadaldyŋ basqaruymen kezektı konsertın qoidy. Konserttıŋ solisterı halyqaralyq konkurstardyŋ laureaty Eldar Saparaev, Iаna Simon, Marko Skiavo boldy.
Ankara künderınıŋ aişyqtary
Atap ötuge tiesılı jäne bır erekşe mädeni maŋyzy bar şara – Astanadaǧy Ankara künderı. Mausymnyŋ 24 men 26 aralyǧynda Türkiia mädenietınıŋ körnektı ökılderınıŋ qatysuymen elordamyzdyŋ basty konsert zaldarynda gala-konsertter berıldı. Astana qalasy mädeniet basqarmasynyŋ bastyǧy Bolat Majaǧūlovtyŋ mälımdeuınşe, 2011 jyly mädeni şaralardy ūiymdastyruǧa qala biudjetınen 3 478 499,0 myŋ teŋge bölıngen. Biudjettık baǧdarlamalar äkımşılerınıŋ däiekterı boiynşa atalmyş soma tügeldei igerılgen.
Saltanattaryna aspaptary sai
Muzykalyq öner men halyq şyǧarmaşylyǧyn örkendetu qai qazaq üşın de müddelı şarua. Osy tūrǧyda Mädeniet basqarmasy eleulı eŋbek ettı. 2011 jyly käsıbi şyǧarmaşylyq ūjymdardyŋ ūlttyq salt-dästür boiynşa tıgılgen konserttık kostiumderı jaŋalandy. Ötken jyly osyndai alty ūjymnyŋ, atap aitar bolsaq, Qazaq halyq aspaptar orkestrı, Ürmelı orkestr, Kameralyq hor, «Saryarqa» ūlt aspaptar ansamblı, «Solister Akademiiasy» kameralyq orkestrı, «Şalqyma» ūlttyq bi ansamblınıŋ kostiumderı jaŋa sapamen tıgıldı. Astananyŋ abyroiyn türlı halyqaralyq sahnalarda qorǧap jürgen klassikalyq baǧyttaǧy önerpazdary, dästürlı änşıler men estrada oryndauşylaryna da arnaiy sahnalyq kiım ülgılerı ūsynyldy. Oǧan qosa 32 muzykalyq aspap satyp alyndy. Olardyŋ qatarynda 12 skripka, 1 fleita, 3 klarnet, 2 kernei, 1 arfa, 1 litavra, 2 kışı dauylpaz, 2 bas gitara, 1 elektro gitara, 4 orkestrlık kontrabas, 2 baian bar.
Ändı äueletıp, küidı kümbırletıp…
2011 jyldan bastap Astana qalasy äkımdıgınıŋ memlekettık filarmoniiasy konsertterdıŋ sapasyn köteru maqsatynda olardy fonogrammasyz ötkızuge köşıp jatyr. 24 qaŋtarda muzykalyq fonogrammany qoldanbai-aq qazaq kompozitorlarynyŋ änderın estrada janrynyŋ solisterı naqyşyna keltırıp oryndap şyqty. Körermender mūndai jaŋalyqqa öte joǧary baǧa berdı. Memlekettık filarmoniiaǧa qatysty öner ūjymdary konsertterınıŋ mazmūny men repertuaryna bırqatar özgeşelıkter engızıldı.
Elımızdıŋ tarihi-mädeni qūndylyqtaryn saqtauǧa meilınşe üles qosyp otyrǧan filarmoniianyŋ orkestrı, ūlt aspaptar ansamblderı öz repertuarlaryn halyq kompozitorlarynyŋ taǧylymy mol sübelı tuyndylarymen tolyqtyra tüstı. 2011 jyldyŋ ışınde osyndai qorǧa 76 jaŋa şyǧarma qosyldy. Olardyŋ ışınde Qazaq halyq aspaptar orkestrınıŋ repertuaryna N.Tılendiev, A.Jūbanov, Qūrmanǧazy, Mahambet şyǧarmalarynan 28 än men küi ırıktelıp alyndy. Däl osyndai baǧytpen basqa da ūjymdar halyqtyŋ köŋılınen şyǧatyn jaŋartulardy jüzege asyrdy.
Mūraty biık mūrajailar
Qalamyzdaǧy mūrajailar da köptegen şaralar ötkızıp, tūrǧyndar men qala meimandary üşın köptegen qyzmetter ūsyndy. 2011 jyly mūrajailar men suret önerınıŋ janaşyrlaryna 7722 eksponat körsetıldı. 2010 jylmen salystyrǧanda 2,3 ese köp. Mūrajailardyŋ qyzmetınde innovasiialyq özgertulerge köbırek köŋıl bölıne bastady. Mūrajai qorlaryn kezeŋ-kezeŋımen sandyq pışımge auystyru qolǧa alynǧan.
Auystyrylǧan qor bırlıkterınıŋ körsetkışterı 2009 jyly 2,9%; 2010 jyly 5,3%; 2011 jyly 30% körsetkışke deiın ösken. Būl da jūmys önımdılıgın baiqatsa kerek.
Qazırgı zaman öner mūrajaiynda balalardyŋ estetikalyq tanymyn ösıruge baǧyttalǧan «Türlı tüstı älıppe» mektebı jūmys jasaidy. Oquşylar onda önerdıŋ är salasymen jıtı tanysa alady. Onda balanyŋ oi-örısın damytuǧa baǧyttalǧan oqu sabaqtary jürgızıledı. 2009 jyldan berı mümkındıgı şekteulı balalarǧa arnalǧan arnaiy synyptar da aşylǧan.
«Atameken» -on-line rejimde
2011 jyly köp ıstı tyndyrǧan mekemenıŋ bırı «Atameken» Qazaqstan kartasy etnomemorialdy keşenı. Būl mekeme online rejimde türlı taqyryptarǧa arnalǧan baspasöz baiandamalaryn jasaumen şūǧyldanu üstınde. Byltyr «Täuelsız El Tūŋǧyş Prezidentımen» degen konferensiiamen aşyldy. Odan keiın halyqaralyq deŋgeide «Täuelsız Qazaqstan jäne qazırgı zaman mūrajailary» atty konferensiia öttı. Oǧan Belorussiianyŋ Säulet pen tūrmys Ūlttyq mūrajaiy, Latviianyŋ Ūlttyq etnografiialyq mūrajaiy, Qorǧan qalasynyŋ oblystyq körkem suret mūrajaiy, Vengriianyŋ Ūlttyq mūrajaiy, Baku qalalyq Gala memlekettık tarihi-etnografiialyq mūrajai mūrajailary qatysty. Elımızdıŋ mereitoiyna arnap «Qaisar elım, qazaq jerım – Atameken!» degen taqyrypta ziiatkerlık marafon ūiymdastyryldy. Jalpy mūndai on-line konferensiialar jastar arasynda salamatty ömır saltyn qalyptastyru, öskeleŋ ūrpaq boiynda patriotizmdı sıŋıruge baǧyttalǧan. Jäne būl şaralar laiyqty deŋgeide jastar jüregıne äser ettı de.
Kıtaphana – bılım kıltı
Kıtaphanalar da qala tūrǧyndarynyŋ ömırınde eleulı oryn alady. Qazır elordada Respublikalyq kıtaphanalyq aqparattyq jüie jūmysqa kırıstı. Kıtaphanalardy kompiutermen jabdyqtau, bibliografiialyq salanyŋ tehnikalyq ahualyn joǧary deŋgeige köteruge barlyq jaǧdai jasalyp jatyr. 2011 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa bır jylda 69 myŋ oqyrmanǧa qyzmet körsetılgen. Būl şamamen türlı maqsatpen kıtaphanalarǧa 503 myŋ adam kelıp tūrady degendı bıldıredı. Mūnda da on-line rejimde türlı qyzyqty taqyryptarda mūrajailyq jäne kıtaphanalyq ıs-şaralar ötken.
Elordanyŋ eskertkışterı
Astana barşa qazaqtyŋ bas ordasy bolǧandyqtan mūnda tarihi oqiǧalardy eske alu üşın tiıstı därejede ıs-şaralar ötkızılıp tūrady.
2011 jyly bas qalanyŋ jobalau- smetalyq qūjattaryna būrynǧy Mūsylman mektebınıŋ ǧimaratyn qalpyna keltıru jūmystaryn bastau engızılgen edı. 2011 jyldyŋ biudjetınen būl jūmysty jüzege asyruǧa 9562,0 myŋ teŋge kölemınde qarjy bölındı. 2012 jyldyŋ bırınşı jarty jyldyǧynda atalmyş qūjattar memlekettık saraptamadan öttı. Jalpy ekı jyldyŋ ışınde būl mekteptıŋ jöndeu jūmystary tolyǧymen aiaqtaluǧa tiıs dep josparlanyp otyr. Astananyŋ tarihi-mädeni mūrasyn saqtau üşın 2012 jylǧa da bırneşe ıs-şaralar josparlanǧan.
Onyŋ bırı Otyrar köşesınde oryn tepken XIX ǧasyrdyŋ säulet jäne qala qūrylysynyŋ körnekı eskertkışı qalypqa keltıru közdelıp otyr. Ekınşısı, «Qaraötkel» mūsylman qorymy» eskertkışıne qorşau jürgızu. Osy ziratta «Ak Orda» aqsaqaldar qoǧamdyq bırlestıgınıŋ mälımetterı boiynşa 300-400 jyl ılgerıdegı adamdar jerlengen. Mūnda tıptı, kei aŋyz- äŋgımelerdıŋ aŋysy boiynşa Täuke, Sämeke han, Aqmolanyŋ aǧa sūltany Qoŋyrqūlja Qūdaimende, Bögenbai, Qabanbai batyrlar sarbazdary, Kenesary hannyŋ sarbazdary, Amangeldı İmanovtyŋ jıgıtterı, Samarqan, Būqara, Qazan qalalarynyŋ islam basşylary, saudager B.Qosşyǧūlov ta osy ziratqa jerlengen-mys. Tarih pen mädeniet eskertkışterın qorǧauǧa arnalǧan qalalyq komissiianyŋ jinalysynda ǧylymi-zertteu tobyn qūru turaly şeşım qabyldanǧan edı. Būl toptyŋ maqsaty qorymdaǧy nekropolderdı oqyp, zerdelep, bır jüiege tüsıru. Qorymdy jöndeuge arnalǧan keşendı joba qarastyryldy. Jobany Memlekettık Eltaŋbanyŋ avtory, belgılı säuletşı, professor Jandarbek Mälıbekov jasaǧan. Ol üş jylǧa arnalady.
Jalpy Astana boiynşa 47 tarihi-mädeni eskertkış bar. Onyŋ 45-ı jergılıktı därejedegı, 2-ı respublikalyq maŋyzy bar dünie. 12-arheologiialyq mūra bolsa, 35-ı säulet pen qala salu nysandary.
2011 jyly «Astana qalasynyŋ tarihi-mädeni mūrasy. Eskertkışter jinaǧy» atty kıtap jaryq kördı. Ony şyǧaruǧa jergılıktı biudjetten 8160,0 myŋ teŋge bölıngen.
Eskertkışterdı qalypqa keltıru jūmystary 2009-2011 jyldarda qarqyndy jürdı. Osy jyldarda S.Seifullin mūrajaiy kürdelı jöndeuden öttı. Jöndeu jūmystaryna äkımdık 54 613,0 myŋ teŋge jūmsady. HH ǧasyrdyŋ qūndy jädıgerlerınıŋ bırı – Köpes Kubrinnıŋ üi jaiynyŋ ūzaq merzımdık jöndeu jūmystary qolǧa alynyp jatyr. Oǧan 91 182,8 myŋ teŋge qarjy bölıngen.
Qala aumaǧyndaǧy mädeni mekemeler kün ötken saiyn qoljetımdı bolyp keledı. 2011 jyly konserttık sarai, teatr, mūrajai, kıtaphanalardyŋ barlyǧynyŋ basyn qosqanda 8000 şara ötıptı. 2,6 million adamǧa qyzmet körsetılgen.
Būl körsetkıştıŋ barlyǧy elordanyŋ mädeni ömırın qalyptastyryp, ūiymdastyryp, halyqty qyzǧylyqty merekelermen tamsantyp otyrǧan Mädeniet basqarmasynyŋ qatysuymen jüzege asyp otyrǧany belgılı.
Şynar ÄBILDA
