Keşe Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ qatysuymen «Astana Opera» teatrynyŋ saltanatty tūsaukeserı öttı. Jaŋa öner ordasynyŋ şymyldyǧy biyl 100 jyldyq mereitoiy atalyp ötıp jatqan kompozitor Mūqan Tölebaevtyŋ klassikalyq önerge qosqan jauhary – «Bırjan-Sara» ūlttyq operasymen aşyldy.
Jinalǧan jūrtşylyqty qazaq mädenietınıŋ quanyşty sätımen qūttyqtaǧan Elbasy: «Astanaǧa alǧaş köşıp kelgende, K.Baiseiıtova atyndaǧy Ūlttyq opera jäne balet teatryn aşyp, jūrttyŋ önerden qol üzıp qalmauyna jaǧdai jasadyq. Keiın Beibıtşılık jäne Kelısım saraiy, Täuelsızdık saraiy, «Qazaqstan» ortalyq konsert zaly siiaqty mädeniet nysandary paida boldy. Mıne, bügın sän-saltanaty kelısken «Astana opera» teatrynyŋ aşyluyna kuä bop otyrmyz. Būl – sanauly künderden keiın toilanatyn Astananyŋ 15 jyldyǧyna keremet tartu ärı Ortalyq Aziiadaǧy eŋ ülken, soŋǧy on-on bes jyl mūǧdarynda Euraziia keŋıstıgınde jaŋadan aşylǧan jalǧyz opera jäne balet teatry bolyp sanalady. Biyl ūlt önerınıŋ maqtanyşy Mūqan Tölebaevtyŋ 100 jyldyq mereitoiyn atap ötıp jatqanymyzdy bılesızder. Teatrdyŋ şymyldyǧy äigılı kompozitordyŋ «Bırjan –Sara» tuyndysymen aşyluynyŋ mänı zor. Būl – ūlttyq önerımızge zor qūrmettıŋ belgısı. Ūly kompozitorymyzǧa degen halyqtyŋ riiasyz köŋılı» dedı.
Betaşary – «Bırjan-Sara»
Sondai-aq Elbasy osy teatr sahnasynan talai-talai öner saŋlaqtary, jas ärtıster qanattanyp, bolaşaqta tek Qazaqstanǧa ǧana emes, bükıl älemge aty jaiylatyn önerpazdar tärbielenıp şyǧatynyna senım bıldıre otyryp, qyzmetkerlerge 100 päter, 100 jataqhana arnaiy bölıngendıgın süiınşılep jetkızdı. Elbasynyŋ aituynşa, 2012 jyly memlekettıŋ mädeniet salasyn qoldauǧa jūmsaǧan qarjysy 35 milliard teŋgeden asyp tüstı. Elımızde 41 respublikalyq, 7000-ǧa juyq jergılıktı maŋyzǧa ie mädeniet nysandary jemıstı qyzmet etıp keledı, onda jalpy sany 75 myŋdai qyzmetker eŋbektenedı.
Aqboz at, asqaq jyrmen oralǧan «Bırjan –Sara»
Elbasy sözınen keiın jinalǧan jūrt demın ışıne tartyp, «Bırjan-Sara» operasynyŋ bastaluyn küttı. Öitkenı ondaǧy basty rölderdı önersüier qauymǧa jaqsy tanys qos opera «jūldyzy» – Reseidıŋ eŋbek sıŋırgen ärtısı, Tatarstannyŋ halyq ärtısı, tenor Ahmed Agadi (Bırjan rölınde) men Qazaqstannyŋ halyq ärtısı, taŋǧajaiyp lirika-koloraturalyq soprano dauysynyŋ iesı Nūrjamal Üsenbaeva (aqyn Sara rölınde) somdaityn edı. Körermennıŋ köz aldynda qazaqtyŋ keŋ jazira dalasy, oǧan jaǧalai qonǧan tuyrlyqty,aqşaŋqan kiız üilerdıŋ panoramaly körınısı kölbeŋdei qaldy. Qyzyldy-jasyldy kiınıp, dumandatqan-toilatqan halyqtyŋ ortasyna Bırjan da, Sara da aqboz atpen kelgende jūrt du ete tüstı. Ekeuınıŋ aitysy, taǧdyr tartysyn beinelegen körınısterge qaita-qaita qoşemetterın aiamady. Aita keterlık bır jäit, osydan 13 jyl būryn Astanadaǧy K. Baiseiıtova atyndaǧy Ūlttyq opera jäne balet teatry da alǧaşqy şymyldyǧyn osy «Bırjan –Sara» operasymen aşqan. Ol kezde de qoiuşy – rejisser Sankt-Peterburg opera jäne balet teatrynyŋ körkemdık jetekşısı Iýrii Aleksandrov, al suretşısı Viacheslav Okunev bolǧan. Kez kelgen klassikalyq tuyndyǧa batyl özgerıs engızıp, qūbyltyp şyǧaratyn Iýrii İsaakovich – älemnıŋ köptegen elderınde şaqyrtumen jūmys ısteitın bedeldı öner tarlany. Basqasyn bylai qoiǧanda, talantty ssenograf Viacheslav Okunev ekeuı 2003 jyly 15000 adam siiatyn İtaliiadaǧy «Arena di Veronada» Puchchinidıŋ «Turandot» operasyn qoiyp, ekı märte anşlag jasaǧan. Öitkenı operanyŋ otany sanalatyn – İtaliianyŋ syrttan keletın rejisserge ūlttyq operasyn qoiudy senıp tapsyruy tarihta tūŋǧyş ret bolǧan edı. Operanyŋ has maestrolary qoiǧan būl jolǧy «Bırjan – Saranyŋ» bırneşe erekşelıgı bar. Mäselen, muzykalyq jetekşısı – dirijer Abzal Mūhitdinov lirikalyq-dramalyq tuyndynyŋ partiturasyn tura Tölebaevtyŋ qolynan şyqqan nūsqasy boiynşa qaitadan qalpyna keltırdı. Ssenografiiasyn jasaǧan suretşı-dekorator Viacheslav Okunevke qazaqtyŋ türlı etnografiialyq bailyǧyn qazyp, tıptı Reseidegı Ermitajda, etnografiialyq mūrajailarda tūrǧan qazaqtyŋ ūlttyq kiım-keşegın mūqiiat zertteuge tura keldı. Al klassikalyq tuyndylarǧa eksperiment jasaudan qoryqpaityn Iýrii Aleksandrov qoiylym soŋyn tragediiamen aiaqtamai, Bırjan men Saranyŋ arasyndaǧy ıŋkärlık jyryna oryn berdı.
– Spektakldıŋ soŋynda, Bırjan ölmeidı, kerısınşe halyq arasynda qalady. Öitkenı halyqtyŋ mäŋgılık jadynda saqtalǧan asqaq poetikanyŋ öşıru, öldı deuge qiiu mümkın emes. Jalpy men öz basym muzykalyq teatrda kısı ölımın tıkelei badyraityp körsetuge qarsy adammyn, – dep oiymen bölıstı Iýrii Aleksandrov.
Teatr säuletınıŋ tamaşalary
Rejisser «Bır kezderı vokzaldyŋ tübındegı teatrda jūmys ıstegende bızdıŋ qasymyzǧa es bolyp jürsın dep adam qosyp beretın, alǧaşynda klassikalyq önerdı tosyrqai qabyldaǧan körermenderdıŋ orkestr şūŋqyryna moinyn sozyp qaraǧanyn da körıp edık. Odan berı Astana qatty özgerdı, elordalyq mädeniet qalyptasyp qaldy. Endı osy teatrdyŋ saltanatyna laiyq körermenı boluyna tılektespın» dei kelıp, «Astana Opera» tehnikalyq jabdyǧy, körkı jaǧynan Reseidıŋ aldyŋǧy qatarly teatrlarynan asyp tüskenıne qyzǧana da qyzyǧa qaraitynyn jetkızdı.
Rasynda da, aitsa aitqandai, «Astana Opera» – elordanyŋ jaŋa betkeūstar säulet nysanynyŋ qataryna kıredı. Jalpy aumaǧy 61163 ş.m qūraityn teatr qūrylysy 4 bloktan tūrady. Joba avtory säuletşı – Renato Arketti grek-rim men qazaqtyŋ ūlttyq säulet dästürınıŋ arasyn teŋ ūstauǧa tyrysqan. Ǧimarattyŋ syrtqy qasbetı «Sisiliia ınjuı» italian märmärımen sūpylanǧan. Teatrdyŋ bas kıreberısınıŋ maŋdaişasyna qola kvadriga – tört par at jekken qos doŋǧalaqty arbanyŋ üstınde qolyna lira ūstaǧan saq patşaiymy Tomiristıŋ (Tūmar) müsını qoiylǧan.
Aumaǧy atşaptyrym ekı qabatty foienıŋ pışını ellips tärızdes, biıktıgı 13 m, oǧan salmaǧy 1600 kg, diametrı 5 m qymbat hrustaldan jasalǧan aspaşam erekşe körık berıp tūrady. Foienıŋ qos qaptalynda doǧa tärızdı, barokko stilınde jasalǧan ekı märmär baspaldaq bar. Qabyrǧasyndaǧy dekorativtı suretterdı İtaliia suretşılerı oryndady. Foiesınde türlı mädeni şaralar ūiymdastyruǧa bolady.
Taǧa tärızdı körermen zaly HIH ǧasyrdaǧy italian teatrlarynyŋ üzdık ülgısımen jasaldy. Ol 1250 orynǧa şaqtalǧan. Parterdıŋ üstınde beletaj, sosyn ekı iarus balkon, galereia ornalasqan. Zaldyŋ akustikasyn keltırumen İtaliiadan kelgen mamandar şūǧyldandy, nätijesınde zaldyŋ kez kelgen jerınen anyq estıp-köretındei jaǧdai jasaldy, tamaşa dybystyq üilesımge qol jetkızıldı. Ol üşın barlyq ūsaq-tüiek – şamşat nemese qaiyŋ aǧaşynan jasalǧan parket eden, şie tüstes, jezben üilesım tapqan panel taqtalar, sändı sylaq, aina, tıptı tura milandyq «La Skala» teatryndaǧydai qylyp İtaliiada arnaiy daiyndalǧan kreslolardyŋ arqalyǧy men būryluyna deiın oilastyrylyp jasaldy.
Sahnanyŋ aumaǧy 768 ş. m qūraidy, sondai-aq biıktıgı 16 m arer sahna men ekı qaptal qaltasy bar. Osylaişa bölıngen sahnada bır uaqytta kem degende 3 aktınıŋ dekorasiiasy ornalasa alady. Sahnanyŋ triumı (astyŋǧy bölıgı) 13 metr tereŋdıkke deiın tömendei alady, sonyŋ arqasynda tört ortalyq kötergış erkın qozǧalady. Negızgı sahnada ssenografiiasy kürdelı spektaklder qoiuǧa bolady. Ǧimarat eŋ soŋǧy ülgıdegı, bükıl spektaklder men konsertterdı HD sapasymen jazuǧa mümkındık beretın studiialyq apparatpen jabdyqtalǧan, sondai-aq teatrdyŋ jeke kötermelı, jerserık signalyn qabyldai alatyn stansasy bolady.
Orkestr şūŋqyryna 120 orkestrant erkın siiady. Negızgı zaldan kem tüspeitın 250 oryndyq kameralyq zal bar. Ärtısterge soŋǧy tehnikamen jabdyqtalǧan, keŋ de jaily 26 daiyndyq zaly, 60 grim jasaityn bölme qyzmet etedı. Astyndaǧy parkingı 92 kölıkke şaqtalǧan, al syrtyna 325 kölık oşaratyn oryn jasaldy. Jan-jaǧyndaǧy 58,7 myŋ ş.m aumaq abattandyryldy.
Aldaǧy bes jyldyŋ şyǧarmaşylyq jospary daiyn
Jaŋa teatrdyŋ aldaǧy josparymen bölısken, öner ūjymynyŋ jetekşısı, kompozitor, qoǧam qairatkerı Tölegen Mūhamedjanovtyŋ aituynşa, Astana künderı naqtylai aitsaq 3, 6, 7 şıldede teatrda Chaikovskiidıŋ «Ūiqydaǧy aru» baletı qoiylady. Sonymen qatar, 21 qazanda Djuzeppe Verdidıŋ «Attila» operasymen teatrdyŋ älemdık premerasy ötedı. Bas rejisserı – Sankt-Peterburgtegı ataqty Mariia teatrynyŋ jetekşısı Valeriia Gergiev, qoiuşy-suretşısı italian ssenografy, kostium suretşısı, Parijdegı «Opera Bastiliia» jäne «Opera Garnede» talai märte tabysty premera qoiǧan Per Luidji Pissi. Attilanyŋ partiiasyn «Metropoliten operada» än şyrqaǧan başqūrttyŋ bas solistı İldar Abdyrazaqov oryndaidy. Sondai-aq, «Astana Opera» üş ǧasyrlyq tarihy bar San-Karlo teatrymen Djuzeppe Verdidıŋ «Aida» operasyn, Plachido Domingo jetekşılık etetın Los-Anjelos opera jäne balet teatrymen bırlesıp «Siqyrly sybyzǧy» operasyn bırlesıp qoiu üşın kelıssözder jürgızıp jatyr. Iаǧni, bır sözben aitqanda jaŋa öner ūjymynyŋ repertuary men şyǧarmaşylyq jospary aldaǧy tört-bes jylǧa anyq josparlanyp qoidy. Al EXPO-2017 körmesı kezınde Astanaǧa «La Skala», «Kovent-Garden» teatrlary gastrolmen keledı dep kütılude.
Ädılbek JAPAQ
