Astanaǧa qoiylar talap erekşe boldy. Elbasy tapsyrmasy boiynşa memlekettıŋ jaŋa astanasynyŋ eŋ oŋtaily ornalasar jerın anyqtau maqsatymen respublikanyŋ küllı aumaǧy egjei-tegjeilı tekseruden ötkızıldı. Endeşe, būl şeşım aiaq astynan asyǧys türde jasalǧan deudıŋ jönı joq.
Elımızdıŋ astanasynyŋ Alatau bökterınen Saryarqanyŋ törıne köşırılgenıne, mıne, biyl 20 jyldyŋ jüzı bolyp qalypty. Bärı keşe ǧana bolǧandai köz aldymda. Basynda halyq būl mäselege köp män bermese de, Elbasy ony janjaqty pysyqtauǧa künı būryn kırısıp ketkendıgın 1992 jyldyŋ aiaǧynda sol kezdegı Prezident jäne Ministrler kabinetı apparatynyŋ ışkı saiasat bölımıne qyzmetke ornalasqan kezımde tüsındım.
Söitsek, N.Ä.Nazarbaev jalpyhalyqtyq sailauda Qazaq elınıŋ Tūŋǧyş Prezidentı bolyp sailanǧannan keiın bır jyldan soŋ, 1992 jyly, Aqmola qalasyna barǧan kezınde Esıl özenınıŋ jaǧasynda özenge qarap oilanyp tūryp, alǧaş ret astanany köşıru turaly oiǧa kelgen eken. Artynşa Prezident öz pıkırın tereŋ zerdelep, naqtylai tüsu üşın keibır organdar men öz Äkımşılıgınıŋ qūrylymdaryna tiıstı tapsyrma bergen boluy kerek.
Olai deitın sebebım, däl osy kezeŋde atalǧan bölımnıŋ qūramynda jaŋadan ǧana jūmysqa kırıse bastaǧan aqparattyq-saraptamalyq sektor qyzmetkerlerı basşylyqtyŋ tapsyrmasy boiynşa jeke bölmege jabylyp alyp, Qazaqstannyŋ kartasyn ılıp qoiyp tūryp bırneşe kün boiy astanany Aqmolaǧa köşırudıŋ pliusterı men minustaryn ekologiialyq, etnodemografiialyq, syrtqy saiasi, ekonomikalyq jäne sol siiaqty basqa da faktorlary men täuekelderı tūrǧysynda talqylaǧanymyz esımde. Osy jūmystyŋ nätijesı boiynşa 1992 jyldyŋ soŋynda Elbasynyŋ atyna jazbahatta daiyndalǧan bolatyn.
N.Ä.Nazarbaev özınıŋ osy oiyn bırınşı ret Qazaqstan Respublikasy Prezidentı janyndaǧy Ūlttyq keŋestıŋ 1993 jylǧy 15 mausymyndaǧy otyrysynda jariia etkendıgı turaly maǧlūmatty Qazaqstan Respublikasy Tūŋǧyş Prezidentı – Elbasynyŋ jeke arhivınıŋ qorynda saqtalatyn qūjattardan tabuǧa bolady. Osy otyrysty qorytyndylai kele, Prezident Joǧarǧy Keŋestıŋ sessiiasynda söz söilep, deputattar men halyqqa atalmyş mäselege qatysty barlyq saiasi ahual men ekı jylda ne ıstelgendıgı turaly aşyǧynan aituǧa şeşım qabyldaidy.
Aitqanyndai, Memleket basşysy 1994 jylǧy 6 şıldedegı Qazaqstan Respublikasy Joǧarǧy Keŋesı on üşınşı şaqyrylymynyŋ I sessiiasynda «Aldylaryŋyzǧa respublikanyŋ ömırı, äsırese, aldaǧy bolaşaǧy üşın asa maŋyzdy mäselenı – elımızdıŋ astanasyn köşıru turaly mäselenı qoiǧaly tūrmyn. Sondai-aq men sızderdıŋ aldaryŋyzda söilegen künı – 9 mausymda da sol jaiynda söz bolǧanyn esterıŋızge sala keteiın. Ärı deputattar korpusynyŋ maqūldap qabyldaǧanyna qarai sızder men bız osy mäsele boiynşa dauys bere jazdaǧanymyzda bar» dep bastaǧan eken öz sözın.
Qazaqstannyŋ täuelsızdıgın nyǧaitu mındetterı memleket ömırın qamtamasyz etudıŋ ortalyq jüielerıne tüsetın salmaqty anaǧūrlym arttyryp, ony odan ärmen kürdelendırıp jıberdı. Osy mäselelerdı el kölemınde jedel jäne tiımdı türde şeşude memlekettıŋ bas qalasynyŋ alatyn orny erekşe sipatqa ie boluy zaŋdy edı. Sondyqtan da Elbasy Parlamentke kelmes būryn Qazaqstan astanasyn köşırudıŋ sebepterıne baiyppen qarap, täuelsız memlekettıŋ astanasy laiyq boluǧa tiıstı ölşemderdıŋ jaŋa qyrlaryn aiqyndady. Olardyŋ qataryna N.Ä.Nazarbaev astana eldıŋ geosaiasi jaǧdaiy men düniedegı ahualǧa säikes joǧary parametrlerge sai bolyp, ūdaiy damyp, memlekettıŋ basty rämızderınıŋ bırı retınde onyŋ äl-auqatynyŋ ösuı men tūraqtylyǧyn qamtamasyz etuın, mümkındıgınşe memlekettıŋ ortasynda, onyŋ şekaralarynan qaşyqtau or nalasuy jäne ol eldıŋ barlyq negızgı öŋırlerınen bırdei qaşyqtyqta boluyn jatqyzdy. Körıp otyrǧanymyzdai, Astanaǧa qoiylar talap erekşe boldy. Elbasy tapsyrmasy boiynşa memlekettıŋ jaŋa astanasynyŋ eŋ oŋtaily ornalasar jerın anyqtau maqsatymen respublikanyŋ küllı aumaǧy egjei-tegjeilı tekseruden ötkızıldı. Endeşe būl şeşım aiaq astynan asyǧys türde jasalǧan deudıŋ jönı joq. Sonymen bırge Elbasy Keŋes Odaǧy kezınde salynǧan aimaqtyq qaladan astana jasaudyŋ oŋai emestıgın de jaqsy tüsındı. Eskırgen, tūruǧa yŋǧaisyzdau üiler, damymaǧan infraqūrylym men tehnologiialyq jaǧynan zaman talabynan qalyp qoiǧan önerkäsıpten bır sätte qūtyludyŋ qiyn ekendıgın bıldı.
Astanany auystyru qajettıgın geografiialyq, kölıktık, basqaruşylyq, kommunikasiialyq, geosaiasi faktorlar talap ettı. Eŋ bastysy, olar tek qana jaǧymsyz faktorlardyŋ jiyntyǧy emes edı.
Osy jaǧdaidyŋ barlyǧyn eskerer bolsaq, Elbasynyŋ «Äleumettık-ekonomikalyq, klimat, jer bederı, seismojaǧdailar, qorşaǧan orta, injenerlık jäne kölıktık infraqūrylym, qūrylys keşenı, eŋbek resurstary jäne basqa da körsetkışter eskerılıp, 32 parametr boiynşa jürgızılgen saraptama barlyq nūsqalardyŋ ışınde eŋ dūrysy Aqmola ekenın körsettı» dep senımmen aituǧa tolyq mümkındıgı bar edı. Onyŋ üstıne, jaǧdaidy sol ornynda aiqyndau üşın Aqmolaǧa arnaiy komissiia jıberılıp, ol osy taŋdaudyŋ negızdılıgın rastap berdı. Qalanyŋ jaǧdaiy, onyŋ aumaǧy kez kelgen säuletşılık amaldy ıske asyruǧa: astanalyq äkımşılık ǧimarattaryn būrynǧy qalaǧa kırıktıruge de nemese astananyŋ äkımşılık bölıgın öz aldyna jeke, müldem bos aumaqtarǧa saluǧa da, ia bolmasa, sol ekeuın üilestıre paidalanuǧa da mümkındık beretındıgıne basa nazar audaryldy. Prezident Aqmolanyŋ artyqşylyǧyna, sonymen bırge, onyŋ Qazaqstannyŋ geografiialyq ortalyǧy boluyn jäne Qazaqstan ekonomikasynyŋ jetekşı ärı qarqyndy nüktelerı bolatyndai ırı şaruaşylyq öŋırlerge jaqyn ornalasqandyǧyn; ırı kölık toraptarynyŋ qiylysynda tūrǧandyǧyn, qalanyŋ ortalyǧynda kez kelgen säuletşılık oidy jüzege asyruǧa mümkındık beretın 30 gektard ai bos aumaqtyŋ daiyn tūrǧandyǧyn jäne onda qūrylys bastap ketuge de jaǧdaidyŋ baryn; jylumen, gazben qamtam asyz etu jaqsy jolǧa qoiylǧandyǧyn; qala tırşılıgın qamtamasyz etudıŋ negızgı jüielerınıŋ jai-küiı köp alaŋdatpaityndyǧyn; auyzsu men tehnikalyq sudan tapşylyq körmeitındıgın; Aqmolada kölık infraqūrylymynyŋ jaqsy damyǧandyǧyn; temırjol stansasynyŋ ötkızu jäne tieu-tüsıru mümkındıkterınıŋ jük tasymalyn äldeneşe ese ösıru mümkındıgı, rezervınıŋ jetkılıktı ekendıgın; äuejaidyŋ qolaily ornalasqandyǧyn jäne qalada qalypty ekologiialyq jaǧdai baryn jatqyzdy. Osynyŋ barlyǧy sol kezdegı Qazaqstannyŋ astanasy Almaty qalasymen salystyra otyryp söz boldy. Jekelegen ministrlıkterdı jaŋa astanaǧa şektes qalalarǧa köşıruge rūqsat beru kerektıgı de eskerıldı.
Sondyqtan N.Ä.Nazarbaev Astanaǧa taŋdau tüskennen soŋ eldıŋ saiasi elitasyn osyǧan ilandyra bastady. Öitkenı köptegen adamdar būl mäselenı talqylaudyŋ kezı kelgen joq dep sanady, keibıreuler tıptı qajetı joq destı.
Elbasy deputattarmen bolǧan aşyq äŋgımede «Bızdıŋ geosaiasi arenadaǧy rölımız küşeiuı tiıs. Respublika aumaǧynda halyqtyŋ jäne öndırgış küşt erdıŋ syŋarjaq ornalasuyn bırte-bırte eŋseru naqty sipatqa ie bolady. Soltüstık öŋırlerde innovasiialyq jäne ǧylymi auqymdy öndırısterdı jasau, ıske qosu, adamdardy jaŋa jūmys ornymen qamtamasyz etu eldıŋ industriialyq damuyn küşeitıp, eŋbek resurstaryn tiımdı paidalanuǧa äkeledı. Ekonomikalyq jäne äleumettık jandanu bastalady. Būryn bız öz astanamyzdy özımız anyqtai almadyq. Odaqtyq bilık şeştı. Saiasat köp boldy. Bügıngı bızdıŋ maqsatymyz baisaldy ekonomikalyq qisynnan, äuelden-aq täuelsız memlekettıŋ astanasy retınde salynǧan qalaǧa ie bolu talabynan tuǧan» dep, Astanany köşıruge bailanysty bolatyn naqty artyqşylyqtar men kemşılıkter turaly basa-basa aityp berdı. Eŋ bastysy, täuelsızdıkke endı ǧana ie bolǧan Qazaqstanǧa patriottyq serpılıs kerek edı. 1990 jyldardyŋ basynda Qazaqstandy quatty da örkendegen memleketke ainaldyru üşın senım qajet boldy. Prezident astanany Aqmolaǧa köşıru elde patriottyq ruhty köterıp, halyqtyŋ bolaşaqqa degen senımın arttyratyn joba dep eseptedı. Elbasy Astananyŋ ata-babalarymyzdyŋ oryndalǧan armanyna ainalatyndyǧyn sol kezden-aq ūǧynǧan bolatyn.
Osy talqylaudyŋ nätijesınde Qazaqstan Respublikasynyŋ Joǧarǧy Keŋesınıŋ 1994 jylǧy 6 şıldesındegı arnaiy qaulysy qabyldanyp, memlekettıŋ astanasyn Aqmola qalasyna köşıru turaly Elbasynyŋ ūsynysy qoldau tauyp, Ministrler Kabinetı men Joǧarǧy Keŋestıŋ tiıstı komitetıne naqty tapsyrm alar berıldı.
Japsarbai QUANYŞEV, Memleket tarihy institutynyŋ bas ǧylymi qyzmetkerı, saiasi ǧylymdar doktory
(Jalǧasy bar)
