Astanada 31,2 milliard teŋgenıŋ 6596 nysany zaŋdastyryldy
Sondai-aq, mülıktı zaŋdastyru nauqany bastau alǧaly berı qarjyny jariia etu boiynşa 308 700 mln teŋgege 204 arnaiy deklarasiia tapsyrylǧan.
Elımızde mülıktı zaŋdastyru nauqany joǧary qarqynmen jürgızılıp jatyr. Soŋǧy sandarǧa süiensek, elımızdegı mülıktı zaŋdastyru jönındegı komissiialarǧa jalpy qūny 2,1 trln teŋge bolatyn 97 766 ötınış kelıp tüsken. Bügınge deiın būl ötınışterdıŋ 91 392-sı qanaǧattandyrylyp, barlyǧy 1,8 trln teŋgeden astam qarjy zaŋdastyrylǧan.
19 şıldege deiıngı esep boiynşa, barlyǧy 91 myŋnan astam jyljymaityn mülık anyqtalyp, zaŋdy jolmen tırkeuge alyndy. Aqşa, baǧaly qaǧaz – barlyǧyn qosqanda, 1 857 444 800 myŋ teŋgeden astam qarjy zaŋdastyryldy. Onyŋ 727 981 100 myŋ teŋgesı – mülık esebınen. Qalǧany qolma-qol aqşa jäne qūndy qaǧazdar» delıngen Qarjy ministrlıgı taratqan mälımette.
Elorda tūrǧyndary da būl şaradan qalys qalmai, köleŋkedegı qarjysyn jaryqqa şyǧaryp, qol astyndaǧy mülkın tızımdetıp jatyr. Astana qalasy Qarjy basqarmasynyŋ deregıne qaraǧanda, bügınge deiın jergılıktı atqaruşy organdar janyndaǧy mülıktı zaŋdastyru jönındegı komissiiaǧa jalpy somasy 93,9 mlrd teŋgege baǧalanatyn barlyǧy 7 158 ötınış kelıp tüsken.
Astana qalalyq Qarjy basqarmasynyŋ basşysy Ruslan Dosaevtyŋ aituynşa, kelıp tüsken ötınışterdıŋ basym bölıgı Almaty audanynyŋ tūrǧyndaryna tiesılı bolyp otyr. Mülıktı jariia etu nauqany bastalǧaly berı osy audanda jalpy somasy 52,1 mlrd teŋgenı qūraityn 3 362 ötınış kelıp tüsken. Al Esıl audanynyŋ äkımdıgıne 26,3 mlrd teŋgenıŋ 1 178 ötınışı joldansa, Saryarqa audandyq komissiiasy da 15,5 mlrd teŋgenıŋ 2618 ötınışın qarap ülgergen.
– Arnaiy komissiianyŋ şeşımımen tūrǧyn jailar men kommersiialyq nysandardy qosqanda, jalpy somasy 57,4 mlrd teŋgenı qūraityn 9021 nysanǧa qatysty ötınış qaralǧan. Būl ötınışterdıŋ 3018-ı qanaǧattandyrylyp, tūrǧyn jailar men kommersiialyq nysandardy qosqanda, barlyǧy 31,2 mlrd teŋgenıŋ 6596 nysany zaŋdastyryldy. Būlardyŋ 3 424-ı tūrǧyn jailar bolsa, qalǧan 3424-ı – kommersiialyq nemese basqa da maqsattaǧy nysan. Osylardyŋ ışınde 5 zaŋdy tūlǧanyŋ qatysu ülesı 457 900 myŋ teŋgenı qūrady. Sondai-aq, mülıktı zaŋdastyru nauqany bastau alǧaly berı qarjyny jariia etu boiynşa 308 700 mln teŋgege 204 arnaiy deklarasiia tapsyrylǧan. Taǧy 8 mln 110 myŋ teŋgenıŋ qūndy qaǧazdary jariia etıldı. Qabyldanǧan deklarasiialar boiynşa kelıp tüsken qarjylar ekınşı deŋgeilı bankterde aşylǧan aǧymdyq esepşottarǧa audarylyp, zaŋdastyrylyp jatyr, – deidı Ruslan Dosaev.
Ūlttyq banktıŋ deregıne süiensek, 13 şıldege deiın ekınşı deŋgeilı bankterge barlyǧy 2 066 jinaq şot aşylyp, jalpy somasy 1 146 100 mln teŋge kölemınde qarjy audarylǧan. Būl somanyŋ 182,2 mlrd teŋgesı şetelden kelıp qūiylǧan.
Qūiylyp jatqan būl qarjynyŋ ärine, eŋ aldymen, el ekonomikasyna eleulı üles qosyp jatqany dausyz. Tek qarjy ǧana emes, jaryqqa şyǧarylyp, zaŋdy türde tırkeuge alynyp jatqan jyljymaityn mülıkter turaly da osylai deuge bolady. Kezınde bei-bereket jekeşelendıru nemese basqa da sebeptermen jekenıŋ qolyna ötıp ketıp, artynşa eş jerde tırkeuge alynbai qaŋyrap bos qalǧan keibır nysandar qaitadan halyq igılıgıne jūmys ıstei bastady. Nysandaryn azyq-tülık, kiım-keşek nemese basqa da öndırıs oşaqtaryna ainaldyryp, elıne paida äkelıp, auyldastaryn jūmyspen qamtamasyz etıp otyrǧan käsıpkerler de az emes. Äsırese, būl nauqannyŋ şarapaty auyldy jerlerdegı aǧaiynǧa öte qatty tiıp otyr. Kezınde türlı sebeptermen jeke biznes nysandary men baspanalaryn, taǧy basqa mülıkterın tırkete almai qalǧan tūrǧyndar op-oŋai jolmen qūjattaryn räsımdep alyp jatyr.
Eŋ bastysy, köleŋkelı jolmen tabys tauyp ne bolmasa kezınde paidasyn körgenımen zaŋdyq jolmen tırkete almai jürgen jandarǧa qylmystyq jauapkerşılıkten qūtylyp, tynyş ūiyqtauǧa mümkındık berıp otyr.
«Būl aksiia kez kelgen kölemdegı qarjyny jariia etıp jäne ony zaŋdy türde ainalymǧa şyǧaruǧa mümkındıgın beredı. Sondai-aq, elımızdıŋ barlyq azamattaryna mülkın eşqandai qorqynyşsyz jariia etıp alu qūqyǧyn berıp otyr. Mūndai raqymşylyq aldaǧy uaqytta bola ma, bolmai ma, ol jaǧy älı belgısız. Sol sebeptı el azamattary osy nauqandy zaŋdyq tūrǧyda barynşa paidalanyp qaluǧa tyrysyp jatyr. Būl – azamattarǧa da, memleketke de tiımdı şara. Şeteldegı mülıktı jariia etu kezınde alynatyn on paiyz mölşerındegı alym memleket biudjetıne tüsıp jatyr. Eŋ bastysy, subektı qandai da bır jauapkerşılıkterden bosatylady, – deidı Almaty audandyq mülıktı zaŋdastyru jönındegı komissiiasynyŋ hatşysy Ernar Qoşanov.
Jalpy mūndai aksiia elımızde osymen üşınşı ret ötkızılıp otyr. Onyŋ alǧaşqysy 2001 jyldyŋ 14 şılde men 14 tamyz aralyǧynda jürgızılgen bolatyn. Bır rettık zaŋdastyru nauqany retınde ötkızılgen būl şaraǧa 3 myŋǧa juyq adam ötınış berıp, barlyǧy 480 mln dollar kölemındegı qarajat zaŋdastyryldy. 2006-2007 jyldary aralyǧynda ekınşı ret ötkızılgen zaŋdastyruda tek aqşa ǧana emes, sonymen qatar jyljymaityn jäne jyljymaly mülıkterge de mümkındık berıldı. Nauqan bır jyldan astam uaqytqa sozylyp, jalpy kölemı 844,7 mlrd teŋgenıŋ mülkı zaŋdastyrylǧan bolatyn.
Bürkıt NŪRASYL
