Ötken aptada Astana qalasynda qoǧamdyq kölıktıŋ qatysuymen 12 jol-kölık oqiǧasy tırkelgen. Abyroi bolǧanda, zardap şeguşıler bolǧan joq. Degenmen osy sandardyŋ özı-aq millionnan asa tūrǧyny bar alyp megapolistegı jolauşy avtobusynyŋ qauıpsız emestıgın anyq baiqatady.
Temırdei jüike kerek
Ras, baǧdardaǧy avtobustar būǧan deiın de talai ret köşede basqa kölıktermen soqtyǧysyp qalyp jatqanyn közımız kördı. Būl endı adam tasityn kölık üşın öte qauıptı, alaŋdatarlyq jaǧdai ekendıgı sözsız.
Bız osy mäsele jönınde mälımet alu üşın Astana qalasyndaǧy №1 avtobus parkıne telefon şaldyq. Qabyldau bölmesı dispetcherlık bölımge, dispetcherlık bölım aǧa mehanikke jūmsap, naqty jauap beretın adam taba almai dal boldyq. Eŋ soŋynda bas injener bızge «barlyq sūraǧyŋyzdy basşylyqtyŋ atyna jazyp, sūrau salyŋyz, sızge on künnıŋ ışınde jauap beredı» dedı.
Sonymen hoş delık, «baǧdarlardaǧy avtobustar nege jol jüru erejesın jiı būzady? Jolauşylardyŋ aryz-şaǧymy nege azamai otyr?» Bız osy saualdar töŋıregınde saraptama jasap kördık.
Bas qalada №40 baǧdardaǧy avtobus temırjol vokzalynan bastap qalanyŋ qiyr şetındegı «Keşen» aialdamasyna deiın qatynaidy. Bır baǧytynyŋ ūzaqtyǧy – 44 şaqyrym. Osy ekı aralyqty 1 saǧat, 40 minutta ötıp şyǧuy kerek.
– Bızde keste degen bar, sol kestege säikes jüremız. Jūmys öte auyr. Künı boiy neşe türlı adamdar kezdesedı. Qasaqana jüikeŋe tiıp, aşuyŋdy qozdyratyn adamdar da bolady. Mäselen, bır adam maǧan kelıp: «Almaty köşesı, 13-üi mekenjaiyna qalai baruǧa bolady?» dep sūrady. «Bılmeimın, bız ol jerge barmaimyz» desem, qalai baruǧa bolatynyn aityŋyz» deidı. «Men anyqtama biurosy emespın, jürgızuşımın» desem, «jeksūryn» dep boqtap kettı. Mıne, sondaidan keiın qalai jüikeŋ tozbaidy?! Al bızge ünemı qyraǧylyq kerek. Jol boiyn qalt jıbermei baqylap otyrǧanyŋ öz aldyna, avtobus salonynyŋ ışın de jıtı qadaǧalap otyruyŋ kerek. Onyŋ üstıne aialdamalarda adamdar tüsıp-mıngende qalt etpei qarap otyruymyz kerek. Keibıreuler jürıp bara jatqan avtobusqa jügıretını bar. Esık jabylyp qaldy, sonda da esıktı ūrǧylap, jarmasyp jatady, – deidı 22 jyldyq eŋbek ötılı bar täjıribelı jürgızuşı Jūmaǧazy Kenjebek.
Jasyratyny joq, qazır avtoparkterde qoǧamdyq kölık jürgızuşılerı jetıspeidı. Būl sanattaǧy adamdarǧa airyqşa talap qoiylady. Bırınşıden, olardyŋ kem degende qoǧamdyq kölık jürgızgen bes jyl eŋbek ötılı boluy qajet. Ekınşıden, jasy jiyrma bes pen elu jas aralyǧynda bolǧany dūrys. Üşınşıden, jüikesı myqty, on-on ekı saǧat jūmys ıstese de qyŋq demeitın tözımdı azamat bolǧany jön. Mıne, osy talaptarǧa sai kelgen adamdar ǧana avtoparkterde qoǧamdyq kölıktıŋ tızgınıne otyra alady.
«Talap nege sonşa qatal?» degen saualymyzǧa №19 avtobustyŋ jürgızuşısı Ermek Janatūly bylai dep jauap berdı:
– Bärımızde otbasy, bala-şaǧa bar. Olardy asyrau kerek. Bızde ortaşa jalaqy – 250 myŋ teŋge şamasynda. Sosyn validasiia jospary degen bar. Ony oryndaǧandar aiyna 400 myŋ teŋgege deiın alyp jatady. Keide qosymşa bonus alu üşın jyldamdyqty arttyryp, adamdardy köbırek otyrǧyzuǧa ūmtylasyŋ. Mäselen, keste boiynşa bır künde on ret qatynau kerek bolatyn bolsa, üsteme aqşa alu üşın künıne on bes ret qatynauǧa tura keledı, – deidı.
Alaida «Astana LRT» mekemesındegıler būl pıkırmen kelıspedı. «Būl endı jürgızuşılerdıŋ öz oi-pıkırı. Jospar oryndau üşın jol erejesın būz, jyldamdyqty arttyr» dep olarǧa eşkım de aitpaidy. Qaita, kerısınşe, eşqandai şaǧymy joq, jol-kölık oqiǧasyn jasamaǧan, belgılengen keste boiynşa jūmys şarty men talabyn oryndap jürgen jürgızuşılerge avtoparkterde joǧary jalaqy qoiady. Ai saiyn bır jalaqy kölemınde syiaqy berılıp tūrady» dedı olar.
Dispetcherlık qadaǧalau kemşın
Astana qalasynda ötken jyly jol qozǧalysy erejesın öreskel būzǧan 87 qoǧamdyq kölık jürgızuşı jazalansa, biyl, 2022 jyldyŋ qaŋtar-qyrküiek aiynda, osyndai 56 oqiǧa tırkelıptı. Osylardyŋ barlyǧynda da jürgızuşılerdıŋ jyldamdyqty arttyryp, jol erejesın öreskel būzuy sebep. Taǧy bır aita keterlıgı, jyl basynan berı elordada avtobus jürgızuşılerınıŋ dörekılıgıne, jürıp kele jatyp ūialy telefonmen söilesetınıne, aialdamalardy uaqytynda habarlamaitynyna, avtobus baǧdarlarynyŋ 1-1,5 saǧattap kelıp bolmaitynyna bailanysty äkımdıkke, qalanyŋ kölık basqarmasyna, taǧy da basqa qūzyrettı organdarǧa alpystyŋ üstınde aryz-şaǧym tüsken.
Köpşılıgın tiıstı avtobus parkı basşylyǧy jürgızuşıler men şaǧymdanuşyny kezdestırıp, ıstı oŋtaily şeşkenımen, qoǧamdyq kölık jürgızuşılerıne degen jolauşylardyŋ ökpe-nazy azaimai otyrǧany körınedı. Mäselen, osy jyldyŋ 18 qyrküiegı künı №15 avtobus baǧdary «Ministrlıkter üiı» aialdamasynda «avtobustyŋ ortaŋǧy esıgı jabylmai qaldy» dep jolauşylardyŋ basqa avtobusqa auysyp, mınuın sūraǧan. Ekı jolauşy «nege men basqa avtobusqa auysuym kerek? Jaŋa ǧana jol jüru aqysyn töledım. Onyŋ üstıne barar jerıme asyǧyp tūrmyn» dep kölıkten şyqpai aiqai şyǧarǧan.
– Jol boiyna tehnikalyq jaǧynan tolyq jaramdy avtobusty şyǧarmai ma? Taŋerteŋ ertemen jelıge jıberetın kölıkterdı jan-jaqty qarap, baqylaudan ötkızbei me? 1-2 saǧattan keiın tehnikalyq aqau şyqty degen qandai jeleu? – deidı jolauşy Säken Amanqosov.
Park dispetcherıne habarlastyq. «Jolauşylar syǧylysyp kırıp esıktı syndyrǧan» dep jauap berdı. Al şyndyǧynda osy jelılık dispetcherler barlyǧyna baqylau jasap otyruy qajet. Al ıs jüzınde tıptı de olai emes. Olar tek elektrondy bilettendıru jüiesın qadaǧalaudan ärıge barmaityn siiaqty. Qai avtobus qai jerde ketıp bara jatyr, qai avtobus kesteden qalyp nemese kesteden ozyp bara jatyr, olar bır-bırın eskertıp, naqty jolǧa qoiyp otyruy kerek. Joq, bızde bır avtobus adamǧa auzy-mūrnynan şyǧyp tolyp kele jatady da, osy baǧyttaǧy ekınşı avtobus jartylai bos kele jatady. Sosyn aqşa tabu üşın bır-bırımen jaryspai qaitedı? Sol jarysudyŋ kesırınen Almaty qalasynda №141 avtobustyŋ Kuderin köşesındegı bır jekemenşık üige kırıp ketkenın jūrttyŋ bärı bıledı. Bızde de mūndai keleŋsızdık qaitalanbas üşın qoǧamdyq kölıktıŋ qozǧalys qauıpsızdıgınıŋ sapasy men qyzmetıne qataŋ baqylau jasap, jüielı jūmysty jolǧa qoiuymyz äbden qajet.
Qarapaiym mädeniet jetıspeidı
Moiyndau kerek, elorda qoǧamdyq kölıkterındegı bız söilesken Nūrbek Aidarov, Qūmar Asqarbek, taǧy da basqa jürgızuşıler öz jūmysyna riza ekenın bıldırdı. «Avtopark jyl saiyn jaŋa avtobustarmen tolyǧyp otyr. Jalaqymyz da köŋılden şyǧady. Jaqsy jūmys ısteseŋ, aiyna 350-400 myŋ teŋgege deiın aqşa alasyŋ. Är jürgızuşınıŋ özıne bekıtılıp berılgen kestesı bar. Sonymen jūmys ısteidı. «Bır-bırımen jarysady. Adamdardy köp aluǧa tyrysady» degen alyp-qaşpa sözderdı estıp jatamyz. Bıraq qazır osyndai şaǧymdar tekseru kezınde däleldenıp jürgen joq.
Ras, 250-300 jürgızuşı bar. Olar da adam. Telefonmen söilesıp, soŋǧy aialdamalarda bıraz kıdırıp jürek jalǧap alatyn şyǧar. Mynany da tüsıngen jön. Qoǧamdyq kölık jürgızuşılerı jūmysqa taŋǧy 4.30-5.00-de keledı. «Bız taŋǧy asymyzdy 10.30-11.00-de bır ışemız. Tüstıgımız 16-16.30-da bolady. Al keşkı asymyz keşkı 21.00-den keiın keledı aldymyzǧa. Oǧan deiın tynymsyz jūmys ısteimız. Oŋai emes. Jürgızuşıler jetıspegendıkten osylai uaqytpen sanaspai jūmys ısteuge tura keledı» dedı olar.
Zerdelep qarasaq, qoǧamdyq kölık jürgızuşılerıne de, jolauşylarǧa da qarapaiym mädeniet jetıspeitın siiaqty. Mäselen, jaqynda elordadaǧy bır qoǧamdyq kölıkte özın jaisyz sezıngen jolauşyǧa «alǧaşqy medisinalyq kömek körseteiık» dese, jürgızuşı «uaqytym da, alǧaşqy kömek körsetetın därı-därmegım de joq» dep älgı jolauşyny orta joldan tüsırıp ketıptı. Nege qoǧamdyq kölık jürgızuşılerınde alǧaşqy medisinalyq kömekke qajettı qobdişa bolmaidy? Al sol jürgızuşı nauqastanǧan adamǧa toqtap az da bolsa ıltipat tanytsa ǧoi, jolauşylardyŋ da olarǧa degen qūrmetı arta tüser edı degen oi keledı.
