Sūhbat

AZATTYQ AŊSAULARY

ERA_9731

Jazuşy-dramaturg, Memlekettık syilyqtyŋ laureaty, Jazuşy-dramaturg, Memlekettık syilyqtyŋ laureaty, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı Änes Saraimen äŋgıme

Änes aǧa, «täuelsızdık» degen tek tamsanyp aita berer tättı söz ǧana emes ekenı belgılı. Ol, eŋ aldymen, üş jüz jyldai bodandyq būǧauynda būlqynyp, täumendı häl keşken ūltymyzdyŋ azat tūrmys, bostan tırlıkke jetu jolyndaǧy mıgırsız şaiqasy men qisapsyz qūrbandyǧynyŋ öteuı ekenın jadymyzda jaŋǧyrtar öre, qaster tūtar qūndylyq dep oilaimyn. Endeşe, tarihi jadqa tırelgende, eldıkke talpynǧan erlıkke toly ötken kezeŋder şejıresı – otandyq tarihnama betterındegı tanymdyq qyry men taǧlymdyq syry astasqan körıneu derekterdı de ainalyp öte almaspyz…

– Ärine! Jalpy, adamzat tarihynda ūlt ataulynyŋ azattyq alyp, memlekettık täuelsızdıkke jetu nietı oŋailyqpen oryndala qoimaityny aian. Tüsıŋde körıp, öŋıŋde aŋsaǧanmen täuelsızdık igılıgı salp etıp kökten tüse salmaidy. Oǧan kärı tarihtyŋ özı kuä. Tıptı, «halyqtar türmesı» atanǧan keşegı keŋes bilıgı kezınde «osy Odaqtan bölınıp şyǧarmyz-au, öz aldymyzǧa egemen el bolyp, derbes damu jolyna tüsermız-au» dep oilaǧan da joqpyz ǧoi.

Bıraq, tarih tegerşıgı bır orynda tūrmaidy, tulaǧan teŋızdei sapyrylysqan onyŋ tolqynynda bıreuler kökke samǧai köterılıp, bıreuler tūŋǧiyqqa şym batyp ketıp jatady. Mäselen, 1380 jyly Kulikov özenı boiynda Altyn Orda beklerbegı qiiat Mamaidyŋ auyr qolyna qarsy şyqqan Mäskeudıŋ ūly kniazı Dmitrii Donskoidyŋ 400 myŋ äskerı qynadai qyrylyp, Dmitriidıŋ özı attan qūlap, būta būǧyp jasyrynyp jan saqtap qalsa da, jeŋıske jetken bolyp esepteledı, sol şaiqastan keiın de jüz jyldai Altyn Ordaǧa alym-salyq tölep tūrǧanymen, bytyraŋqy kınäzdıkterden qūralǧan orys memleketınıŋ täuelsızdıkke jetken sätı sanalady. Mıne, sodan berı derjavalyq astamşylyq pen ūly imperiialyq üstemdık piǧylda damyp, jan-jaǧyn jalmap kelgen otarlauşy el bızdı oŋailyqpen uysynan şyǧara qoimas edı.

Adamzat qoǧamynyŋ damuynda kezdeisoqtyqqa taban tırep, belgılı bır zaŋdylyqqa da moiyn ūsynatyn qūbylystar jetıp-artylady. Solardyŋ bırı – eşkımge bet qaratpai, endıkterdı dara jailaǧan ūly imperiialardyŋ özı ärqily sebep-saldarmen ışten ırıp, aqyry, küirep tynatyny. Mysaly, tarihta Rim imperiiasynan asqan alyp ta quatty memleket bolmaǧan şyǧar, sırä. Bükıl batys Europany, Angliiadan Soltüstık Egipetke deiıngı keŋıstıktı, Aldyŋǧy Aziiaǧa deiıngı elderdıŋ barlyǧyn bilep-töstegen Rim imperiiasy da bırtındep ışınen bülınıp, qūlap tyndy; eŋ äuelı, qiianattan qūralǧan qoǧamdy moraldyq azǧyndyq jailap, taq talasy küşeidı. Bilık basyndaǧy at töbelındei az ǧana top el bailyǧyn eşkımmen bölıspei, bauyryna basyp qalu üşın qyrqysty. Alauyz, qyrǧi-qabaq qoǧamdy ūrlyq-qarlyq, jemqorlyq, paraqorlyq dertı meŋdep, äbden älsıregen Rim imperiiasy aqyry qūlap tyndy. Būl tyqyr bır kezderı Baltyq jaǧalauyna tıze batyryp, Qyrym tübegın, Qap tauy men Orta Aziia elderın jaulap alǧan, endı Ündı jaǧalauyna köz tıkken patşalyq Resei imperiiasyna da taiap kelgen edı. 1905 jyly äbden azǧyndaǧan orys armiiasynyŋ japondarmen soǧysta tūŋǧyş ret tas-talqan bolyp jeŋılgenın reseilık tarihşylar ainalyp ötuge tyrysyp baǧady.

– «Port-Artur masqarasy» ǧoi?!.

– İä, Port-Artur jeŋılısı… Sol soǧysta alǧaş ret maŋdaiy tasqa tigendei eseŋgırep, şatqaiaqtap qalǧan Resei imperiiasyn bırjola qūrdymǧa qūlaudan 1917 jylǧy äleumettık-saiasi töŋkerıs qana qūtqaryp qaldy. İmperiialyq ozbyrlyqqa, otarşyldyq ezgıge qarsy baǧyttalǧan el ışındegı aşu-yzanyŋ tegeurının Lenin bastaǧan bolşevikter toby öz müddelerıne oŋtaily paidalanyp kettı. Olar «jaŋa sipattaǧy memleket qūryp, barlyq bilık tızgının jūmysşylar men şarualarǧa ūstatamyz, olardan jaŋa ükımettıŋ elitasyn jasaqtap, barşa igılıktı solardyŋ qolyna beremız» degen uaǧyzben būqarany aldap soŋyna erttı. Söitıp, būrynǧy otar elderdıŋ qaǧaz jüzınde «erıktı ärı teŋ qūqyly» Odaǧyn qūruǧa ūiytqy bolǧan Resei elı patşa zamanynan kele jatqan bodandyqtyŋ būǧauyn qysa tüspese, bosata qoiǧan joq. Äsırese, ūjymdastyru nauqanda dästürlı şaruaşylyq jürgızu qalybynan erıksız ajyratylǧan qazaqtar jappai aşarşylyqqa ūrynyp, būryn-soŋdy köz körıp, qūlaq estımegen qyrǧynǧa ūşyrady, halqynyŋ teŋ jartysynan aiyrylyp qaldy…

– Osy äŋgımeŋızge orai oiǧa kelıp otyr, aǧa: keibır jazbalarda «memlekettılık» jäne «täuelsızdık» ataularyn balama retınde qoldanyp jüredı. KSRO kezınde şartty türde Qazaq KSR retınde memlekettılıgımız, onyŋ negızgı nyşandary – tuy, änūrany men eltaŋbasy, tıptı, territoriialyq avtonomiiasy boldy. Bıraq, bärıbır, Ortalyqtyŋ totalitarlyq, kazarmalyq yrqyna qamalyp, derbes dami almadyq, iaǧni, täuelsızdıgımız bolmady. Sondyqtan, syrt közge egızdıŋ syŋaryndai körınetın dilemmaǧa – osy ekı saiasi ūǧymǧa naqty tüsınık bere ketseŋız.

– İä, 1937 jyly odaqtas respublika retınde qaita qūrylǧan Qazaq KSR syrttai memlekettılık sipatyn ielendı. Sodan bır jyl būryn qabyldanǧan KSRO Konstitusiiasy boiynşa är respublikaǧa berılgen jekelegen qūqylar men taŋdau erkı qaǧaz betınde qalyp qoidy. Atap aitqanda, Qazaq KSR-nyŋ ışkı jäne syrtqy saiasatynyŋ negızgı baǧyttaryn özı aiqyndap, qorǧanys, jer aumaǧy, şekara mäselelerın derbes şeşuge qūzıretı bolǧan joq. Sondyqtan, Qaz KSR – dekorativtı, jasandy memleket edı. Syrt pışımı – memlekettılık qaǧidattaryna sai kelgenımen, ışkı mazmūny oǧan qaişylasyp jatty. Basqasyn bylai qoiǧanda, ūlttyq memleket retınde şeteldermen tıkelei bailanys ornata almady. Özıŋ bılesıŋ, bızde syrtqy ıster ministrlıgı keiın, 1973 jyly aşyldy, onyŋ özı de qyzmettık mındetterı men ökılettıkterı şekteulı, bylaişa aitqanda, «aty bar da zaty joq» mekeme edı. Eş elmen diplomatiialyq bailanys ornatyp, elşı almasa almaǧan, öz betınşe syrtqy saiasat jürgızu jönınde tūjyrymdamasy jasalmaǧan eldı derbes, täuelsız memleket dei alamyz ba?!. Joq, ärine. Sondyqtan, bızdıŋ keŋes bilıgı tūsyndaǧy memlekettılıgımız federasiialyq, asyra aitqanda konfederasiialyq şekteuler deŋgeiınen ärı asa almady; söz jüzınde teŋ qūqyly ūstyny ärı odaqtasu erkı saqtalǧanymen, ıs jüzınde Qazaq KSR Ortalyq pärmenıne – Mäskeu bilıgıne qūlaqkestı moiynūsynǧan täumendılıkten aryla almady, köp jaǧdaida ūlttyq müdde eskerılmedı.

– Bälkım, memlekettılık qaǧidattaryn ūlttyq negızderge sabaqtastyra qarauymyz kerek şyǧar. Mäselen, qazaqy (erkın) tai­palardyŋ basyn qūrap, ūlt retınde ūiystyrǧan Qazaq handyǧyna, jalpy, elımızdıŋ erte jäne orta ǧasyrlyq tarihyna qatysty är aluan pıkırler aitylyp jür. Bıreuler qazaq memlekettılıgınıŋ tarihyn Syǧanaqty Astana etıp, «Alaş äskerın» qūrǧan Orys han tūsyndaǧy Aq Ordadan bastaiyq dese, endı kelesılerı baǧzy zamanalardaǧy Saq konfederasiia­synan bermen tarataiyq deidı. Al, onyŋ qūramynda qazaqtar emes, prototürkı taipalar ǧana töbe körsettı ǧoi

– Jalpy, kez kelgen memlekettıŋ özıne tän atributtary, tarihi-saiasi sipattary boluy kerek qoi. Mäselen, zaŋ şyǧaru bilıgı, äkımşılık-aumaqtyq bölınısterı men tūraqty äskerı, aumaqtyq bilık jürgızu şegı, bylaişa aitqanda, şekarasy boluy şart, sonda ǧana memlekettık sipatyn, iaki, el basqaru, ışkı-syrtqy qarym-qatynastaryn rettep otyru mümkındıgın ielenedı. Al, eger de osylardyŋ bırde-bırı bolmasa, ol – tolyqqandy memleket emes, tek qauymdyq bırlestıkter, derbes memlekettılıkke barar joldaǧy baspaldaqtar ǧana dep tüsıngen jön. Bızdıŋ topyraǧymyzǧa tu tıkken alǧaşqy tolyqqandy memleket – Ǧūn taipalarynyŋ odaǧy. Onda memlekettılıktıŋ barlyq atributtary ornyǧyp, zaŋ qabyldau jüiesı qalyptasqan edı. Ekınşısı, Kök türıkterı qaǧandyǧy. Onyŋ da memleketke tän barlyq belgı-nyşandary boldy. Türkı tektes halyqtardyŋ, sonyŋ ışınde qazırgı qazaqtardyŋ materialdyq jäne ruhani qūndylyqtarynyŋ kezeŋdık satysy, etno-mädeni jüienıŋ qalyptasuyndaǧy landşafttyq-tarihi tūrpat, erekşe qūbylys retınde «Dala örkenietı» dep jürgenımız osy köne türkı memleketı. Ejelgı türkı örkenietınıŋ bırden-bır miraskerı myna bız – qazaq halqy. Ärine, arǧy tarihymyzda Üisın, Qaŋly, Naiman, Kerei jäne t.b. ūlystar däurendegen, äitse de, bız memleket tarihyn olardan bastai almaimyz. Sebebı: būlardyŋ bärı jeke-dara, bırkelkı taipanyŋ bırlestıkterı, qazırgı qazaq halqynyŋ qūramyna engen ūlystardyŋ barlyǧynyŋ basyn bırıktırıp, tızesın tüiıstıre almaǧandyqtan, älgınde aitqanymdai, olar ru qauymdastyqtary sanatynda qalǧan. Mıne, olardy memleket dei almaitynymyz sondyqtan.

– Bıraq, aǧa, qytai jūrty özderınıŋ memlekettılık dästürın – baǧzy İn, iaǧni, Şan äuletı däulet qūrap, däuren sürgen kezeŋnen bastaidy. Al, ol däuırde älı bıregei hanzu (bızşe – qytai, şyŋ) ūlty da qalyptaspaǧan edı ǧoi… Tek…. Han äuletı bilık qūrǧan kezden bastap otyz tört ūlystan qūrylǧan halyq özderın «Hanzu», iaki, «Han patşalyǧynyŋ adamdary» atauǧa köşken. Soǧan qaramastan, qazırgı tarihşylary memleket tarihyn aŋyzǧa ǧana arqau bolǧan, ǧylymi tūrǧydan däleldenbegen, b.d.b. HHI ǧasyrda ömır sürıptı-mıs deitın Siia patşalyǧynan taratuǧa tyrysyp jür emes pe? Ol jönınde tanymdyq filmder de tüsırgen…

– Älemde ūly imperiialar qatarynan oiyp oryn alatyn Qytai memleketı arǧy-bergı tarihynda Mao Szy Dunǧa şeiın özın-özı basqarǧan emes. Olardy erte ǧasyrlardan künı bügınge deiın manchjurlar, qidandar, moŋǧoldar äuletı bilep keldı, söitıp, köz aşqaly özgelerdıŋ qol astynda kün keştı. Qazır, qarap otyrsaŋ, būldyr-būldyr Siia patşalyǧy tūrmaq (kiız tuyrlyqty, tal keregelı» köşpelılerdı ūiystyryp, jarty älemdı därgeiıne jyqqan Şyŋǧyshan, Qūbylai turaly filmderdı qaptatyp jatyr. Onyŋ tüp-tamyrynda moŋǧol imperiiasynyŋ tarihyn, onyŋ älemdı bilep, uysynda ūstaǧan kezeŋın özıne qosyp alyp, Qytaidy baǧzydan ūly memleket, adamzat qoǧamdastyǧynyŋ myzǧymas gegomony etıp körsetu piǧyly būǧyp jatyr. İran da solai: san ǧasyrlar boiy olardy da tegı parsy emes, özge näsıl ökılderı biledı.

– Hazıretı Ǧalidy soŋǧy paiǧambar sanap, dındesterıne, äsırese, sünitterge  bıtıspes maidan aşqan, qazaqtar säldesındegı on ekı qyzyl jolaqqa bola «qyzylbastar» ataǧan türkı tektı Sevefi äuletı me?

– Tek sevefiler emes… Ahmedi, Ǧaznaui äuletı, Horezm şahy, Qūlaǧu ilhandary basqardy. İrandyqtar da öz tarihyn b.d.b. VI-IV ǧasyrlarda patşalyq qūrǧan Ahemenidterden berı taratqysy keledı. Al, olardyŋ şyn mänınde memleket qūrǧan kezı eldı qidandar basqarǧan tūsqa orailasady. Türkıler negızın sala tūra, olar memleket tarihyn özı men özgenıŋ bilıgındegı kezeŋderge böle-jarmai, bır tūtastyq aiasynda qarastyrady. Bız osyǧan jete almai jatyrmyz älı, onyŋ obektivtı sebepterı de bar.

– Sonda ne ısteuımız kerek?

– Eŋ aldymen, bır tudyŋ astyna jiylyp, qazaq atanǧannan bergı memlekettık qalyptastyru jolymyzdy – Qazaq handyǧynyŋ jäne ony basqarǧan tūlǧalardyŋ tarihy men eŋ negızgı uaqiǧalar tızbegın tiianaqty zerttep, baiypty baǧalap aluymyz qajet. Keler jyly atap ötkelı otyrǧan Qazaq handyǧynyŋ 550 jyldyq merekesı naq osy igı maqsatty közdegen şara dep oilaimyn. Būl özımızdıŋ tereŋde jatqan tüp-tamyrymyzǧa üŋıludıŋ – protoqazaq taipalary ız qaldyrǧan erte jäne orta ǧasyrlardaǧy türkılık taipa odaqtary men bırlestıkterge qarai jyljuymyzdyŋ bastapqy qadamyna ainaluǧa tiıs. Kem degende, Kök türıkterı qaǧandyǧy men örkenietıne qatysty derekterdıŋ baryn kögendep, joǧyn tügendep aludyŋ alǧyşarttary Kerei men Jänıbek sūltan qūrǧan ūlttyq memleket tarihyn jüielep, elıne qamqor jerıne qorǧan bolǧan handary men batyr-bilerın ūlyqtau arqyly qalyptasary sözsız… Tıptı, osy kezeŋnıŋ özıne qatysty «aq taŋdaqtar» men albaty şatasular köp. Mūny ūsaq-tüiekke balamai, mümkındıgınşe, faktologiialyq iırımderın mūqiiat ızerlep, män-maŋyzyn eskere bılsek, dästürlı el bileu mädenietındegı sonau saq, ǧūn däuırınen keşegı Bökei ordasyna deiın sozylǧan sabaqtastyq tının jalǧap alar edık…

– Jalpy, täuelsızdık konstantasyna qatysty aitylar äŋgıme auanyn saiasi-abstraktyly oi-aǧymdar örısı dep jatamyz ǧoi keide. Al, onyŋ baiandy bolyp, baǧy januy qoǧamdaǧy tūraqtylyq pen tatu-tättı tırlıkke bailanysty ekenın de körıp jürmız. Naqty aitqanda, köp ūltty, köp dındı elımızde «memleket qūruşy halyq» – qazaqtardyŋ rölı qandai?   

– Bız ejelden erkındıkke ūmtylyp, azattyqty aŋsar etken halyqpyz. Endı, mıne, köksegenımız kelıp, oilaǧanymyz oryndalǧan şaqta täuelsız tırlık keŋıstıgınde tek qana qazaq bolyp qūralasyp, öz aldymyzǧa tūtasyp otyramyz degen dämeden aulaq bolǧanymyz abzal. İä, monoūltty memleket qūrau endı qoldan kelmeitın närse. Ol būryndary da qoldan kelmegen. Sebebı, qazaqylyq («erkındık» sözınıŋ ejelgı balamasy) jolyn taŋdaǧan ata-babalarymyzdyŋ būrynnan köp ūlttylyq ūstynymen ömır süru täjıribesı bar. Mäselen, Qazaq handyǧy kezınde alaş tuy astyna jinalyp, bır ūranǧa ün qosqandar oǧan deiıngı bır-bır memlekettık bırlestıktıŋ – Üisın, Qaŋly, Naiman, Kerei, Arǧyn, Noǧaily jäne t.b. ūlystarynyŋ ökılderı edı. «Bırıktı» degenmen de mal­dyŋ  tısıne erıp, jaiylym-örıske talasy qosa örıp jüretın bırneşe bauly rulardy bıregeilendıru ortalyq bilık iesı – handardyŋ oŋ jambasyna kele qoimady. Uaqyt öte kele öz rulastary aldynda bedelı bar, sözı ualy, auzy dualy bilerge är taipany basqaru, el ışıne jık salar jer dauy – jesır dauyn dästürlı qūqyqtyq josyndar ūstynymen ädıl şeşıp, kesım aitu uäkıletın berdı. Mūndaǧy maqsat – aluan bauly, san salaly taipadan qūralǧan halyqty ūlt retınde ūiystyryp, bıregeilendıru edı. Bız qazır ru retınde qarastyryp jürgen substansiia ol kezeŋde bır-bır memlekettıŋ genefondy özderımen bırge ala kelgen ala-qūla sosium-tūǧyn, tıptı, bertınge deiın olardyŋ söz qoldanystary da, än aityp, küi tartu mänerı de, keibır salt-dästürı de bır-bırınen erekşelenıp tūrǧan.

– Ondai erekşelıkter älı de bar ǧoi

– İä, bar, alaida, olar – baiaǧydai aiqyn şalynar subetnikalyq aiyrmaşylyqtar emes, eleusızdeu öŋırlık erekşelıkter ǧana. Äsırese, dästürlı öner salasynda ärtürlı mektepter keipınde ǧana saqtalyp qalǧany ras…

Sonymen, dünie jüzı elderı bır-bırımen aralasyp-qūralasyp jatqan jahandanu zamanynda monoūlttyq memleket qūryp, tündıktı tūmşalyp, ırgenı qymtai otyru mümkın emes. Bız de köp ūltty, ǧairi dındı qoǧam dästürıne baiyrqap, sonyŋ mädenietı men tärbiesıne boi üiretıp, jelsız jerde şaŋ şyǧarmas arsenaldaryn uysta myǧym ūstaǧanymyz jön. Osy rette Prezident N.Nazarbaevtyŋ bastamasymen qūrylǧan Qazaqstan halqy assambleiasy öz mındetın mültıksız atqaryp keledı dep oilaimyn. Jasyratyny joq, alǧaşqy kezde oǧan skeptiktıŋ közqarasymen qarap edım. Uaqyt öte kele onyŋ el bırlıgın, qoǧam tynyştyǧyn saqtauǧa septesken, ışkı saiasi kikıljıŋder men ūltaralyq qaqtyǧystardan qajyǧan talai elge ülgı tūtarlyq ūiym ekenıne közım jettı.

– Viktor Giugo «Adamnyŋ ūlylyǧy boiymen ölşenbeitını siiaqty, halyqtyŋ ūlylyǧy da sanymen ölşenbeidı. Aqyldylyq pen erlık – mıne, bır ǧana ölşem. Kımde-kım ūly önege körsetse, sol – ūly» degen eken. Kezınde Prezidenttıŋ jarlyǧymen konsultativtı-keŋesşı organ retınde qūrylǧan Assambleia özınıŋ jiyrma jyldyq tarihynda halyqtyq diplomatiianyŋ – etnosaralyq taǧattylyq pen qoǧamdyq kelısımnıŋ tyŋ ülgısı retınde halyqaralyq ūiymdar men älem elderınıŋ, sonyŋ ışınde, federativtı Resei basşylyǧynyŋ da qyzyǧuşylyǧyn oiatyp otyrǧanyn maqtan tūtamyz. Demek, qazaq halqynyŋ ülgıönegesı

– Mıne, köp ūltty qoǧamdaǧy «memleket  qūrauşy ūlt – qazaq halqynyŋ rölı qandai?» degen älgındegı saualyŋnyŋ da jauaby osy ǧoi.

Osy önegelı bolmystyŋ da tarihi negızı bar: baiaǧy zamanalardaǧy han ordasyna jinalatyn biler keŋesı siiaqty; oǧan handyq därgeiındegı qaraqalpaq ūlysynan – ekı bi, qyrǧyzdardan – bır bi, qazaqtyŋ üş jüzınen – üş bi jäne äleumetke ädıl de erlık ısterımen jaqqan batyr-baǧlandar qatysyp, el taǧdyry, ūrpaq keleşegıne qatysty kelelı mäselelerdı keŋesıp, ortaq mämılege jügıngen. Han solardyŋ, iaki, halyq ökılderınıŋ uäjıne qūlaq türe otyryp, şeşım tüigen, kesım şyǧarǧan…

«Sabyr tübı – sary altyn» degen atam qazaq sözınıŋ aqiqattyǧyn alysqa barmai-aq, anau Ukrainanyŋ asty-üstıne keltırgen alasapyrannyŋ saldary men zardaby däleldep tūrǧan joq pa?! Tübınde memleket qūruşy halyq sany bükıl el tūrǧyndarynyŋ basym bölıgıne jetken kezde ūlttyq müdde – qazaqylyq jeŋbei qoimaidy. İä, tübınde közdegenıne jetıp, dıttegenın  alady. Bız ylǧi da albyrttyqqa erık aldyratyn, arman-maqsatymyzdyŋ tezırek oryndala qaluyn qalaityn maksimalisteu jūrtpyz ǧoi. Ony da keide tüsınuge bolady. Sebebı, üş jüz jyldai jat jūrttyŋ otarlyq ezgısınde bolǧan qazaq halqynyŋ jany jaraly, jady qaiau. Myna men de sol jara tezırek jazylyp, ruhy şapşaŋ köterılıp, kün astynda qanatyn kergen qyrandai qaitadan samǧasa eken dep alyp ūşatyn edım. Keiıngı kezde taiaqtyŋ ekı ūşy baryn, bırın abailamai basyp qalǧanda ekınşısı maŋdaiǧa tierın paiymdap, «eşteŋe etpes, jol ortada qaldyrmai, jöpşeŋdıge şaldyrmai, eldıgımızdı bekemdep, erteŋımızdı aiqyndap aldyq qoi. Endı, oiǧa alǧanymyz bırtındep oryndala jatar» dep oilaimyn. Elbasynyŋ jarasymdy eldıkke bastaǧan ideialary ūlt mūratyn jūptap, barşa halyqty jasampaz erlıkke jıgerlendıre bererıne şübäm joq.

– «Eldık» degennen şyǧady, quǧany – alda, qaşqany artta ketıp bara jatqandai almaǧaiyp şaqta älemdegı kez kelgen memlekettıŋ myzǧymai jasap, keleşek törınde kösılıp otyruy üşın bırneşe: ekonomikalyq, aqparattyq, äleumettık, demografiialyq jäne t.b. qauıpsızdıgın bekemdeuı şart deidı  bılgışter. Būl, ädette, ışkı-syrtqy faktorlarǧa bailanysty närseler ǧoi. Al, endı kezeŋdık qūbylys tärızdı moraldyq bolmysymyzǧa, qūqyqtyq mädenietımızge qatysty da qauıp oilar kemşın tūstarymyz bar ma?

– Älbette! Älgınde aitqan Rim imperiiasy siiaqty alyp ta aibyndy memleketterdıŋ tübıne jetıp, keltesınen qaiyrǧan syrttan şapqan jau, ışten örşıgen dau ǧana emes, el bileuşı toptyŋ qara bas qamyn däulet müddesın joǧary qoiatyn qūlqynqūmarlyǧy, halyq qazynasy men öz qaltasyn şatastyryp ala beretın toǧyşar qylyǧy – jemqorlyǧy edı.

Būl – asa qauıptı dert. Bız qaz basyp, qadam jasaǧannan ala jıp attamaǧan, alysqa jol tüsıp, sapar şegıp ketkende de esıgıne qūlyp salmaǧan, aldyndaǧy asyn da jasyrynǧandai jalǧyz jeuge qymsynyp, körşı-kölem, aǧaiynmen böle ışıp, qanaǧatqa ǧana qaryn toidyrǧan halyq edık. Jetım-jesırın jylatpai, jabyla qamqorlyqqa alǧan, «aldyŋa kelse, ataŋnyŋ da qūnyn keş dep, jauyna da jamandyq jasamaǧan keşırımşıl, keŋpeiıl jūrt edık. Dünie-mülık, joidasyz bailyqqa qūlqyn jeŋdırer qūl boludan jerınıp, «malym – janymnyŋ, janym – arymnyŋ sadaǧasy» degen qaǧidaǧa bas iıp, adaldyq jolyn ardaqtaǧan arly ūlt edık.

Sol qadyr-qasietımızdıŋ qaida ketkenıne taŋǧalamyn. Halyq bülındı dep aitpaimyn, ärine. «Jemqorlyq» degende qara taban şarua, küs alaqan jūmysşy emes, eŋ aldymen, basynda – şäpkesı, qolynda päpkesı bar lauazymdy şeneunıkter eske tüsedı. Nege? Nege «memlekettık qyzmetşı» atalatyn basşylar jıgı özı qyzmet etuge tiıs memlekettıŋ qazynasyna qol sūǧady? Älde ädıldıkpen el basqaryp, äleumetke adaldyqtyŋ jolyn sıltep, jönın ūqtyruǧa qūzyrly keibır basşylarymyzdyŋ bolmysyndaǧy teksız qylyq, terıs önege äldebır jat ideologiianyŋ şalyǧy ma? Menıŋşe, naryqtyq qarym-qatynastar qarǧynymen qabattasa kelgen «baiu ideologiiasy» ıs basyndaǧy otyrǧan, materialdyq igılıkter tūtqasyn ūstaǧan basşylardyŋ bırazyn tegıs jerde sürındırıp, aşyq künde adastyra bastady-au…

– Onyŋ, aǧa, mynadai sebebı de boluy mümkın. Keŋes ökımetınıŋ tūsynda eŋbek etu – qoǧamdaǧy negızgı qūndylyqqa ainaldy. Keiın şaruaşylyq jürgızudıŋ naryqtyq amalyna köşken kezde, meilı qandai jolmen bolsa da, aqşa, tek aqşa tabu äreketı abyroi sanaldy. Alypsatarlyqpen, alaiaqtyqpen baiyp, däulet jiǧan bäz bıreuler Abaidyŋ «Esektıŋ artyn jusaŋ da, mal tap» degen sözın alǧa tartyp, aqqūla aqtalǧysy keldı. Alaida, Häkım aqyn qaitken künde de aqşa tabudy emes, kerısınşe, käsıptıŋ kez kelgenınen jirenbeuge, esektıŋ artyn jusa da aianbai eŋbektenıp, adal tırlıkpen kün köruge, aramdyqtan aulaq jüruge ündedı ǧoi

– Būl būrynnan tamyr jaiǧan närse emes, keiıngı kezderde boi körsete bastaǧan keleŋsızdık qoi. Bolaşaqta oǧan bırjola tosqauyl qoiyp, tyiym salu tetıgın tappasaq, ärine, memlekettılıgımızdıŋ taǧdyryna – syn, mūratyna mın bolary kämıl.

– «Baiu ideologiiasy» demekşı, bızde memlekettık ideologiia joq degendı arakıdık aityp qalyp jatady. Būǧan ne der edıŋız?

– Keibır merzımdı basylym betterınen, telehabarlardan sondai pıkır baryn baiqap jürmın. Al, men Prezidenttıŋ 1997 jylǧy «Barlyq qazaqstandyqtardan ösıp-örkendeuı, qauıpsızdıgı jäne äl-auqatynyŋ artuy» atty Joldauynda aitylǧan, el damuynyŋ orta jäne ūzaq merzımdı damu josparyn qalyptastyruǧa negız qalaǧan «Qazaqstan – 2030» strategiialyq baǧdarlamasyn är ärpıne aialdaǧandai mūqiiat oqyp şyqqan edım. Osy qūjatty baiyptai oqyǧan adam memleketımızdıŋ ideologiialyq mūrattaryn aiqyn aŋǧarar edı. Sodan keiın qabyldanǧan «Qazaqstan – 2050» strategiiasynda da aldaǧy ekonomikalyq, äleumettık-saiasi mındetter men mädeni qūndylyqtar aiasyn saralai kele, bız tılge tiek etıp otyrǧan qoǧamdyq dertke qatysty «Memleket pen qoǧam jemqorlyqqa qarsy küresetın bır küş boluǧa tiıs. Jemqorlyq – jai qūqyq būzuşylyq emes. Ol memlekettıŋ tiımdılıgıne degen senımdı setınetedı jäne ūlttyq qauıpsızdıkke töngen tıkelei qater bolyp sanalady» dep atap körsetken. Eger memlekettıŋ ūstanǧan saiasaty men maqsattary qoǧam müşelerınıŋ kökeiın tap basyp, ızgı bolaşaq, jarqyn keleşekke jetuge qūlşyndyryp, ortaq müdde, bıregei nietke jūmyldyryp jatsa, ol – ideologiia emes, nemene? «İdeologiia joq, ony jasau kerek» dep jalaulatyp jürgender el qamyn qauzap, ūlt qadesıne jararlyq öz ideia­laryn ūsyna aldy ma? Mäsele sonda…

«Memlekettık ideologiia» degenımız ata tarihty äspettep, ana tıldı ardaqtau ǧana emes, täuelsız tūrmys, bostan tırlıgımızdı tübegeilı qamtamasyz etuge qatysty san salaly, aluan qyrly şaruanyŋ qybyn tauyp, qarymyn arttyru ǧoi. Al, ony «joq» dep jūtatyp, auzyn qu şöppen sürtıp jürgender ūlttyq ideianyŋ bır salasynyŋ, jeke tarmaǧynyŋ jügın köterıp, mūrat-mūǧdaryn alǧa jyljyta aldy ma eken. Menıŋşe, bızde memlekettık ideologiia da, ūlttyq ideia da bar, tıptı, sol ideologiialyq mūrattardyŋ üstınde tūrǧan märtebelı bır mındet tūr. İdeologiianyŋ da ideo­logiiasy sol.

– Ol ne sonda?

– Ol – halyqtyŋ sanyn köbeitıp qana qoimai, sapasyn jaqsartyp, demografiialyq qauıpsızdıktı nyǧaitu mındetı. Men osyny köp oilaimyn. Sebebı, dünie jüzınde qalyptasqan ölşem boiynşa öte şaǧyn memleketpız. Halyq sany jerımızdıŋ aumaǧyna sai emes. 17-18 mln tūrǧyn halyqpen de beiqam otyra berer edık, eger bızdıŋ jerımız Oŋtüstık Qazaqstan oblysynyŋ aumaǧyndai bolsa… Al, bızdıŋ jerdıŋ jalpy aumaǧy odan on alty esedei ülken… Sondyqtan, bızge taiau jyldarda halyq sanyn 30-50 mln-ǧa jetkızbeiınşe, köp jaǧynan – eldıŋ äleumettık-saiasi, mädeni damuyna jol aşyp, negız qalar ekonomikalyq örleu salasynda da köp qiyndyqtar şeŋberıne qamala bererımız haq. Şetelderde şaşyrap jürgen qandastarymyzdy elge qaitaru ısı qojyrap kettı. Osyǧan qaitadan män berıp, jaŋaşa talaptar tūrǧysynan ūiymdastyra alsaq, jergılıktı halyq sanyn köbeitudıŋ joly bolmaq; iaǧni, äulettı – janǧa, däulettı – malǧa toltyrudyŋ bır amaly osy – köşı-qon mäselesıne memleketşıldık sezımmen qamqor bolu dep oilaimyn. Ekınşı, jaiau-jalpy san quyp, jalaŋ sifrdy maldanyp otyrmai, sapaǧa köŋıl bölu maŋyzdy. Qalyŋ būqaranyŋ qarasyn köbeitıp, qataryn molyqtyrumen qatar qarym-qabıletın de jetıldıre tüsuge – iaǧni, onyŋ arasyndaǧy oqyp-toqyǧandardyŋ, bılıktı mamandardyŋ ülesın arttyruǧa den qoisaq, ūtylmaimyz. Bızdıŋ oqytu, bılım beru ürdısımız bır yŋǧaida – gumanitariialyq baǧytta ǧana kele jatqany baiqalady. Mūnymen alysqa ūzai almaimyz. Elbasy eldı industriialandyru, innovasiialy öndırıstı damytu mındetın alǧa qoiyp otyr, al osynau el taǧdyryn şeşıp, esesın qaitarar osynau maŋyzdy ıstıŋ kıltı – tehnikalyq intelligensiia elitasyn qalyptastyryp, bılıktı ärı ämbebap jūmysşy kadrlar legın jasaqtau ısınde. Ol üşın qazırgı kezde qaptap ketken instituttar men universitetterdıŋ, türlı kolledjderdıŋ maman daiarlau beiının qaita qūryp, zamanaui tehnikalyq-ǧylymi jetıstıkterdı meŋgergen jas ūrpaq, jetkınşek buyn tärbieleuge beiımdeu qajet-aq.

– Mūnyŋ da manadan berı söz etıp otyrǧan memlekettık ideologiia, ūlttyq ideia mūrattaryna tıkelei qatysy bar deisız ǧoi. Tonykök tasqa qaşap jazyp ketken asyl aŋsar – Mäŋgı bolu üşın ne kerek degenge saiady ǧoi.

– Mäŋgı el ideiasyn Tonykök abyzben aqyldasa kele, Bılge qaǧan şyǧardy: «Bız Ötükendı qonys etıp, Taǧbaştyŋ şekarasyna jaqyndamai, keruen ǧana jıberıp, qozǧalmai otyrsaq, Mäŋgı el bolamyz» dedı.

Mäŋgılık örıne ūmtylǧan myna bızderge de, eŋ aldymen, syrtqy saiasatty myǧym jürgızıp, jan-jaqtaǧy eldermen köz alarta qastasudy emes, qūşaq toltyra dostasudy ǧana oilaǧan tiımdı. İä, qazaq elınıŋ bügıngısı baiandy, bolaşaǧy jarqyn boluy üşın alys-jaqyn şetelderden teŋ därejelı, tatu-tättı qarym-qatynas ornatyp, kem degende elu jyl boiy şaŋ köterıp, qan tögetın josyqsyz janjaldarǧa jolatpaityn jol – beibıtşılık saltynan jazbauymyz kerek. «Elu jylda – el jaŋa» demekşı, tek baitaǧymyzdyŋ syrty – tynyş, ışı tūtas bolsa ǧana orta jäne ūzaq merzımderge arnalǧan josparlarymyz ben baǧdarlamalyq mındetterımızdı abyroimen oryndap, asqaq ta asyl mūratymyz – Mäŋgılıktıŋ örıne köterılemız. Özınıŋ jyl saiynǧy joldaulary men strategiialyq baǧdarlamalarynda Prezidenttıŋ syrtqy saiasatymyzdyŋ tılın şiratyp, körşıles Qytai, Resei memleketterımen, AQŞ, Europa, mūsylman älemı jäne Ortalyq Aziia elderımen yntymaqtastyqty tereŋdete tüsuge ekpın beruı, saiyp kelgende, sol asqaq mūratqa abyroimen jetu müddesın közdeitını anyq…

– Elbasy «Nūrly jol – bolaşaqqa bastar jol» atty Qazaqstan halqyna Joldauynda kök türıkterdıŋ tasqa qaşap jazdyrǧan ösietındei Mäŋgılık el aŋsary – eldıŋ bırıktıruşı küşı, HHI ǧasyrdaǧy memlekettılıgımızdıŋ myzǧymas tūǧyry ekenın atap körsetıp, «…bızdıŋ jalpy ūlttyq ideiamyz memleketımızdıŋ tamyry siiaqty köne tarihtan bastau alady. Jalpy ūlttyq ideiany ömırşeŋ etetın – Eldıŋ bırlıgı» dei kele, qaşqan, alauyzdyǧy asqan jerden eşteŋe önbeitının yntymaǧy aitady. İä, ony tarih ta rastaidy: b.z. 552-745 jyldary kök aspan-qara jer arasynda aibarly qaǧanat qūryp, däuırlegen kök türıkterı aǧaiyn arasyn aşar, baq-bereke qaşar alauyzdyq pen özara kikıljıŋnıŋ saldarynan täuelsızdıgın uystan şyǧaryp alǧanyn; Kültegın, Bılge qaǧandar ökınışten tas tyrnap, «Basqalar üşın ısın, küşın berdı. Qaǧandy halyq edı, qaǧandyǧynan aiyryldy. Eldı qaǧan edı, eldıgınen aiyryldy. Söitıp, Taǧbaş qaǧanǧa bodan boldyq» dep zar jylaǧanyn da bılemız. Endeşe, eŋ basty qoǧamdyq qūndylyq – El bırlıgı ideiasyn, Mäŋgılık el aŋsaryn küllı qazaq jūrtynyŋ, bügın ūrpaq buyny men ǧairi ūlt ökılderınıŋ boiyna darytyp, oiyna jūqtyrudaǧy, iaki, otanşyldyq ruhta tärbieleudegı tarih ǧylymynyŋ, äsırese, är aluan qainarköz, tüpnūsqalardy tınte ötken kezeŋder elesın tırıltıp, könelıktıŋ kökjiegın keŋeitıp jürgen Özıŋız syndy tanympaz qalamgerlerdıŋ rölı qandai boluǧa tiıs?

– Tanym joq jerde, taǧylym da joq. Köne tarihtyŋ kömbesın aqtaru ısı kez kelgen ūltqa bügının baǧamdap, keleşegın aiqyndau üşın qajet dep jatady ǧoi. Tap osy şetın mäselenıŋ tüiının tarqatyp, jıgın jymdastyra bıludıŋ män-maŋyzyn talai aittyq, aita da beretın şyǧarmyz, sırä. Öitkenı, bırde arnauly ministrlıkke baryp: «Menıŋ «Könelıkter», «Noǧaily» degen kıtaptarymdy şyǧaryp berıp edıŋızder, bıraq taralymy az bolǧandyqtan, naqty sūranysty ötei almady, jaryq künde şyraq alyp ızdeuşıler maza bermei tūr» degenımde, «aǧa, bır şyǧarǧan kıtapty qaitalap şyǧara almaimyz ǧoi» deidı. Özı jauap beretın saladaǧy ūsynys pen sūranystyŋ jai-japsarynan beihabar nemese oǧan ūsaq-tüiek mäsele retınde qaraityn maman qoǧamdyq oi-sanany qalyptastyratyn tarihi jad pen tanym taǧlymyna män bererıne, kıtap taralymy men jazuşy taǧdyryna janaşyrlyq tanytaryna kümänım bar. Qalamgerler qamyn aita beruge de ūialamyz. Öz basymdaǧy jaǧdaiǧa kelsem, baspadan bır tiyn qalamaqy almaǧanyma jiyrma jyl boldy. Tek osy täuelsızdık jyldarynda ärqaisysy 50 baspa tabaqtai bes kıtap jazyppyn. «İnemen qūdyq qazǧandai» eŋbegım eş elenbese de, şanşylyp otyryp, bas kötermei jaza beru äpendelıkke ūqsas tırlık bolyp tūr.

Ärine, solai ǧoi.

– Äiteuır, jürekke qonaqtap, sanaǧa ız salǧan närse jaryqqa şyǧyp, el qadesıne, ūrpaq tärbiesıne jarasyn, tekke ketpesın degen niet qoi qolǧa qalam ūstatatyn…

Memleket basşysynyŋ «Mäŋgılık el» ideiasy ūltty ūşpaqqa şyǧaryp, ruhyn şyŋdauǧa septeser ūlyq aŋsar ekenı anyq. Ony kök türıkterı armandaǧan, bıraq, bırlıgı qaşqandyqtan jüzege asyra almaǧanyn ärdaiym jadta ūstauǧa tiıspız. Bız boiy qatyp, oiy qasaŋ tartqan erte buyn – egde ūrpaqtyŋ oi-sanasyn, dünietanymyn özgertemız, tanym arqyly tärbieleimız dep tekke äurelenbei, iek artar keleşegımız – jas buyn jetkınşekterdı, bügıngı balalardy ūlttyq mūrattar men halyqtyq qūndylyqtardy qadırlei bıluge tärbielegenımız dūrys. Solar ata-baba aŋsaryn damytyp, ıske asyrsa, köksegenımızdıŋ kelgenı, kösegemızdıŋ kögergenı.

Qazırgı kezde qazaq mektepterı men balabaqşalarynyŋ köptep aşylyp jatqany köŋıl toǧaitady. Öitkenı, on jyl ana tılınde oqyp, bılım negızderın boiyna jiyp, ata tarih taǧlymyn boiyna darytqan bala öskende özgenıŋ jyltyryna elıgıp, öz qaǧynan jeri almaidy.

Ekınşıden, tärbie berıp, taǧlym darytudyŋ joly aluan: bılım terıp, ǧylym quuǧa da, bilıkke  ūmtylyp, mansap ielenuge de, maqsatty qaraketke bel buyp, dünienıŋ bır ketıgıne kırpış bop qalanuǧa da, t.b. bolady. Bıraq, osylardyŋ barlyǧy maǧan ötkınşı, ömırzaia närseler siiaqty, bärınıŋ de tal boiynda bır kemıstık bar tärızdı sezıledı maǧan. Sebebı, eŋ tūrlauly, adastyrmaityn jol – Ata joly. Ata-babanyŋ salyp ketken dästürlı soqpaǧy – «Jetı Jarǧyda» jüielengen adamgerşılık, ynsaptylyq, keşırımpazdyq, obal men sauap, qyl aiaǧy, otbasylyq qarym-qatynas turaly qaǧidattardy bügıngı qalybymyzǧa engen kontinentaldy nemese aǧylşyndyq-saksondyq qūqyqtyq jüie postulattaryna aparyp jamamasaq ta, dästürlı mädenietımızdıŋ dıl mäiegı, ızgı mirasy retınde keiıngı buynǧa jūqanalap jetkıze bılgenımız abzal.

Ötken kezeŋderdıŋ ıs aǧzam amaldary men ızgılıktı qaǧidattaryn jas ūrpaq sanasyna sıŋıre berudıŋ ūlaǧaty mol deisız ǧoi?..

– İä, ata-babany qadyr tūtu qalybyn ideologiiamyzǧa arqau etkennen ūtylmaimyz. Qazırgı dıni oi-sanada ata-baba ruhyn qasterlep, qūrmet tūtudy Alla taǧalaǧa serık qosqandai, küpırlıkke balap, qarsylyq bıldıru şalyǧy baiqalyp qalady. Ol ortodoksaldy islam qaǧidasy ekenı belgılı…

– Bıraq, bızdıŋ dästürlı senım jolymyz – Hanafi mazhabynyŋ äl-Maturidi aqiqasyn ūstanuşylar päniden baqiǧa ötkenderge Qūran baǧyştap, ruhyn (äruaqty) uäsila etu – Allaǧa serık qosu emes deidı ǧoi. Şäkärım atamyzdyŋ «Üş anyǧynda» haq müsılımdıktıŋ şarty – aqirettı moiyndau ekenın aitady. Sonda ǧana jūmyr basty, jūlyn özektı pende atauly artyna ızgılıktı ıs qaldyruǧa, Ar-ojdan, Ynsap pen Meiırımdı ǧana tırlıgıne taianyş etuge tyrysady; sol senım ǧana ony obal men sauaptyŋ arajıgın ajyratyp, qandai şarǧymen bolsa da qaryn toidyrudan, iaki, tüstık ömırıne keştık mal jiiatyn dünieqoŋyzdyq, qūlqynqūmarlyq piǧyldan, qazırgı tılmen aitqanda, jemqorlyq, paraqorlyq siiaqty toǧyşar tırlıkten aulaq jüredı. Öitkenı, maldan sanaly adam balasynyŋ basty aiyrmaşylyǧy: tölıne – ızın basar ūrpaǧyna adal amal, ızgı ıster ülgısın qaldyruǧa talpynady deidı ǧoi… 

– Al, sol ızgılık ǧūrpy men taǧlymy tereŋ tüsınıkter qalyby aidamal nauqan, aiqai ūranmen tūrmysymyzǧa ornyǧa salmaityny belgılı jäit. Köz körmegenge köŋıl toqtatpaityn ädetımız de bar, sondyqtan… Aitpaqşy, baiaǧyda kök türıkterınıŋ de, ǧūndardyŋ da jylyna bır ret täu etetın, qūrbandyq şalatyn «ata-baba üŋgırı» deitın bolǧan. Är taipa özı iemdengen üŋgır qabyrǧalaryna, tau derelerıne Täŋırınıŋ, Börınıŋ, Ūmai ananyŋ beinelerın bädızdep, tabynǧan.

– Ondai üŋgırlerdı «üiek», «ūiyq», «ydyq», «yzyq» dep ataǧanyn, būl sözderdıŋ köne türkıler tılınde «qasiettı», «kielı» ūǧymyn bıldıretının oqyǧan edım.

– Ūiyq üŋgırlerdıŋ ekınşı jaǧyndaǧy saŋylaudan şyǧatyn aiaq jol, sürleu soqpaq jaziraly jazyq alqaptarǧa alyp barǧan, Ergene qondai berekelı endıkterge – ūiyq jerlerge jetelegen. Osy ǧūrypty qaita jaŋǧyrtyp, ojdan-senımımızge arqau etpesek te, ejelden erkındıkke ūmtylyp, azattyq aŋsaǧan elımızdıŋ tarihyndaǧy ruhani beles retınde Qazaqstannyŋ är jerıne belgı-eskertkışter qoisaq, kelıp-ketıp jatatyn turisterdı aitpaǧanda, jastarǧa erekşe äser etıp, dünietanymdyq örısın keŋeite tüser edı.

Älı baspahana boiauy keuıp ülgermegen «Kök türıkterı» atty kıtabyma osydan 3 myŋ jyl būryn tastan qaşalǧan Täŋırınıŋ, Ūmai ana men Jaiyq ananyŋ müsını beinelengen suretterdı osyndai maqsatpen kırgızgen edım.

Mıne, solardy tabiǧaty äsem tau qoinaulary, dere sailardyŋ aŋǧaryna etnomädeni-tarihi körınıs retınde somdap, müsındep qoisa, qandai tamaşa! On balasyn soŋyna ertıp, tar üŋgırden jaziraly jazyq – ūiyq jerge şyǧyp kele jatqan Börı ananyŋ beinesın jasauǧa köp qarajat jūmsalmaidy, esesıne, «myŋ ölıp, myŋ tırılgen», qiyn da qystalaŋ kezeŋderınıŋ tar qapasynan erkındıkke jetıp, bügınder jahan tanyp, älem jūrtşylyǧy Europada alǧaş şaŋ bergen abstraksionizm ürdısınıŋ atasy P.Pikassonyŋ «Gernikasy» türıktıŋ jartas suretterıne elıkteuden tuǧan. Naqtyraq aitsaq, türıktıŋ «Jartas jivopisı» Europada jaŋa mekteptıŋ qalyptasuyna mūryndyq boldy. Bız öz önerımızden köz jazyp, alystap ketkendıkten, öz tamyrymyzdy özımız tanymai qalyp otyrǧan jaiymyz bar. Monumentaldy symbat önerınde türıktıŋ «Jartas jivopisı» önerın qaita tırıltsek – önerdegı ülken jaŋalyqtyŋ bırı osy bolar edı.

Äŋgımeŋızge rahmet, aǧa!

Äŋgımelesken: Maqsot IZIMŪLY, Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ müşesı

Taǧyda

admin

«Astana aqşamy» gazetı

Ūqsas jaŋalyqtar

Pıkır üsteu

Back to top button