«Ürker üiden körınse, üş ai toqsan qysyŋ bar» demekşı, bala künımızde är otbasy azyq-tülıktı qapşyqtap satyp alatyn da, köŋılı jailanyp jüretın. Qazır ondai köptep-kölemdeuşı tūtynuşylar qatary müldem sirep ketkenge ūqsaidy. Öitkenı ekınıŋ bırınıŋ äleumettık, qarjylyq jaǧdaiy kötere bermeidı. Sodan baryp azyq-tülıktı tam-tūmdap aluǧa tura keledı. Ärine, qaǧanaǧy qarq, saǧanaǧy sarq tūrmys keşse öitpes edı ǧoi. Onyŋ bır sebebı – jūmyssyzdyq, tabys kölemınıŋ azdyǧy. Ekınşı qyry – qymbatşylyq. Rasynda, qazırgı qoǧamdaǧy qaiyrşylyq, jūmyssyzdyq, kedeilık, qarjylyq daǧdarystan tuyndaityn äleumettık qūbylysqa baǧanyŋ qymbattauy da qosylyp, onsyz da äbden tityqtaǧan halyq zapy bolyp, zapyran qūsumen keledı.
Sauda oryndaryna bara qalsaŋ baǧa degen qol qaridy, qaltany qaǧady. Şyntuaityna kelgende, mai jaǧyp qoiǧandai susyp kete beretın baǧa mäselesın aita-aita auyz talatyndai küige jettık. Baǧanyŋ yryq bermei kele jatqanyna da san märte şüilıksek te, nätije şyǧar emes. Būl naryq zaŋy ma? Älde qoldan jasalyp otyrǧan berekesızdık pe? Ol jaǧyn tap basyp aitu qiyn. Bır sözben aitqanda, qolynyŋ maiyn mäsısıne sürtıp otyrǧan eşkım joq.
Baǧa jaiy tıptı ülken mınberden de oqtyn-oqtyn emes, kün saiyn aitylsa da eş nätije şyǧar emes. Baǧa narqyn auyzdyqtauǧa Ükımettıŋ özı de şarasyz ba dep qalasyŋ. B.Saǧyntaev Ükımetı de baǧany yryqtandyramyz, ösıruge jol bermeimız dep bırneşe märte qopaŋdap edı, ol da ıske aspady. Äkımder künara bazarlardy aralap ketse de, qoldarynan keler qairan bolmady. Sonda sol kezdegı Ükımet basşysy B.Saǧyntaev myrza da äkımderdıŋ baǧany baqylau üşın bazar aralauyn populizm degenı bar. Onysy «tekke äurege tüspeŋder» degenı şyǧar dep ūqtyq. Sondai-aq bır kezderı osy bır şiqany şyǧyp tūrǧan baǧa mäselesıne Mäjılıs deputaty Güljan Qaraǧūsova: «Barlyq elde künkörıs deŋgeiı tömen. Yŋǧaisyz bolsa da, būl körsetkış – adamnyŋ fiziologiialyq jüie retınde funksiiasyn atqaruyna ǧana belgılengen soma. Damyǧan elder öte jaqsy jasaǧan. Olar künkörıs deŋgeiımen eşteŋenı bailanystyrmaidy. Bız bolsaq barlyǧyn künkörıs deŋgeiı körsetkışımen ölşeimız. Kez kelgen özgerıs bolsa boldy, tömen jalaqy, zeinetaqy men äleumettık tölemderde özgerıs bolady. Aita keteiın, biyl künkörıs körsetkışı aitarlyqtai özgerdı, oǧan milliardtaǧan qarjy ketedı. Būl – tek azyq-tülık jäne azyq-tülık emes kartalarynyŋ özara ölşemın anyqtauda ǧana bolǧan jaǧdai» dep jauap qatqany bar. Bälkım, būl pıkırı de dūrys şyǧar. Alaida jalaqy ia bolmasa zeinetaqy ösedı eken degen qaueset şyqsa boldy, baǧanyŋ da kökke ūşyp ketetının qalai tüsınemız?.. Dese de «täubesı» auzynda, «qanaǧaty» köŋılınde jüretın jūrtşylyq bolaşaqtan ümıtın üzbei, erteŋgı künnen jaqsylyq kütıp eleŋdeumen keledı. Äne-mıne ömır jaqsarady, baǧa tūraqtanady deumen özderın sabyrǧa şaqyryp, basyp qoiady.
Nūr-Sūltan qalasy boiynşa 2019 jylǧy mausymda eŋ tömengı künkörıs mölşerı 34884 teŋgenı qūrady. Bügınge deiın būl körsetkış 25667 teŋge bolǧan. Bıraq osy aralyqta baǧa ai saiyn köterılgenımen, halyqtyŋ tabysy, eŋbekaqysy bır ornynan qozǧalǧan emes. Endı tauar narqyna köz jügırtıp körelık. Tek mausym aiynyŋ özınde kündelıktı tūrmysta tūtynatyn tauarlar: siyr etı – 2,9 paiyz, tary – 1,7 paiyz , qaimaq – 1,5 paiyz, jylqy etı, kürış – 1 paiyz, joǧary sūrypty bidai ūny, ūntaq jarmasy, qaraqūmyq jarmasy – 0,9 paiyz, jūmyrtqa, baihy qara şaiy – 0,7 paiyz, qoi etı – 0,6 paiyz, bırınşı sūrypty bidai ūny – 0,5 paiyz, pasterlengen süt – 0,4 paiyz, kartop – 32,5 paiyz, säbız – 15,9 paiyz, piiaz – 0,9 paiyz, qyzylşa 0,5 paiyz ösıp otyr. Bır qaraǧanda közge onşa körınbeitın, asa män berıp eleŋ etkızbeitın derek siiaqty bolǧanymen, ai saiyn, jinaqtalyp kelgende, äjeptäuır baǧany qūraityny anyq. Sonymen qatar temekı önımderı, süt önımderı – 0,5 paiyzǧa, qoi etı, qara bidai jäne qara bidai nany, toqaş jäne ūnnan daiyndalatyn konditer önımderı, ırımşık jäne süzbe – 0,4 paiyzǧa, joǧary sūrypty bidai ūnynan pısırılgen nan, sūly jarmasy, makaron önımderı – 0,3 paiyzǧa, konditerlık önımder, balyq jäne teŋız önımderı 0,1 paiyzǧa jetıptı. Halyqtyŋ ortaşa jan basyna şaqqandaǧy eŋ tömengı künkörıs mölşerı men azyq-tülıkterdı tūtynudyŋ eŋ tömengı normalarynan eseptegende, ötken mamyr aiymen salystyrǧanda – 5,3 paiyz, al 2018 jylǧy mausym aiymen salystyrǧanda 8,2 paiyz östı. Sonyŋ ışınde et pen balyq – 18,5 paiyz, süt, mai, toŋ mai önımderı men jūmyrtqa – 14,9 paiyz, jemıster men kökönıster – 12,1 paiyz, nan önımderı men jarma önımderı – 7,7 paiyz, qant, şai men qospalar 1,8 paiyz qūraǧan. Tūrmysqa qajettı zattar men qūrylys jabdyqtarynyŋ baǧasynda da äjeptäuır özgerıs baiqalady. Jalpy, qoǧamymyzda, är memlekette baǧa jäne ony belgıleu ekonomikanyŋ eŋ negızgı elementterınıŋ bırı ärı kürdelı ekonomikalyq kategoriiaǧa jatady. Baǧa arqyly ekonomikanyŋ ösuı, örkendeuı, qoǧam damuynyŋ barlyq jaǧy tüiındeledı. Sondyqtan baǧa mäselesıne ülken nazar audarmasa bolmaidy. Al äzırge baǧanyŋ toqtamai ösıp qarqyn aluy qarapaiym halyqty at tepkendei eseŋgıretıp-aq keledı.
Beibıt OSPAN
