Bailyqqa salyq salu mäselesı elımızde 2020 jyldan berı aitylyp keledı. Būl söz tıptı jaqynda Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ da auzynan şyqty. Sodan berı būl jai qoǧamda qyzu talqylanu üstınde. Endı ony zaŋ jüzınde jüzege asyrudyŋ joldary qandai? Ol tek qymbat kölıkterge qatysty bolsa, naqty qandai kölıkterge? Mıne, osy mäselenı köpşılık jan-jaqty bılgısı keledı. Bır anyǧy, jaŋa salyqty 2024 jyldan bastap engızu josparlanuda.
Mıne, bız osy mäseleler töŋıregınde Qazaqstan Respublikasynyŋ Ūlttyq ekonomika ministrlıgıne habarlasqanbyz.
– İä, bailyqqa salyq salu mäselesı keiıngı kezde naqty köterılıp jatyr. Būl turaly qazır zaŋ jobasy da daiyndaluda. Salyq salu, negızınen, iahta, jeke ūşaq pen elitaly üiler men päterlerge, avtomobil, basqa da jyljymaityn öte qymbat dünielerge qatysty bolmaq. Alaida olardyŋ qūny qanşa boluy kerek degen jaǧdai älı naqtylanǧan joq. Degenmen bızdıŋ paiymdauymyzşa, salyq baǧasy 100-150 myŋ dollardan joǧary kölıkterge salynatyn siiaqty, – dedı özın Qambar Sälimov dep tanystyrǧan ministrlık ökılı.
– Auqatty, bai qazaqstandyqtar öz otandastary aldynda äleumettık jauapkerşılık jükteuı tiıs ärı ol eldıŋ damuyna oŋ äser etuı qajet. Bailyqqa salynatyn salyqtyŋ tüpkı maqsaty sonda, – deidı būrynǧy Senat deputaty Erbolat Mūqaev. – Būl jerde bır närsenı eskeru kerek. Tabys közı köp, oligarh azamattar bızdıŋ elımızde qazır, qūdaiǧa şükır, köbeidı. Solardan osyndai salyqtar arqyly memleket biudjetıne qomaqty aqşa tüsırıp, ol eldegı kedeilıktı joiuǧa, tūrmysy tömen adamdarǧa äleumettık kömek körsetuge baǧyttaluy kerek.
Bailyqqa salyq salu degen bastamany ötken jyly alǧaş ret kötergen Qazaqstan Respublikasy Parlamentı Senatynyŋ deputaty Mūrat Baqtiiarūly edı. Ol tıptı kölemı 300 şarşy metrden asatyn päterler men 400 şarşy metrden asatyn jeke üijailarǧa (osobniak), 2020-2021 jyldary şyǧarylǧan «Aston Martin», «Bentley», «Ferrari, Maserati», «Liuks», «Premium», «Mercedes-Benz», «Lexus», «Cadillac», «Land Rover» markaly qymbat kölıkterge, sondai-aq iahtasy, ūşaq pen tıkūşaqtary barlarǧa salyq salǧan ädılettı bolady degen pıkırın aşyq bıldırdı.
Jylyna 25 million teŋgeden köp tabatyndar üşın 10%-dan joǧary tabys salyǧyn belgıleu qajet
– Mūndai salyq düniejüzınıŋ köptegen elderınde bar. Mäselen, 500 şarşy metr üi-jaiy bar adam men 30 şarşy metr şaǧyn bölmede tūratyn adamdy salystyruǧa bolmaityn şyǧar? Şetelde osyny oilap, bailar artyq aqşalarynan, köl-kösır bailyqtarynan kedei-kepşıkterge de bırdeŋe tisın dep aiqai-şusyz, dau-damaisyz öz erıkterımen bölısıp jatady. Al bızde osyndai ädıletsızdıktıŋ saldarynan qaŋtar qyrǧyny oryn aldy. Men sızge aitaiyn, qazır Astanadan ūşyp ketıp, keşkı asyn Londonda ışetın bai-baǧlandar men qatar bızdıŋ elde tamaqqa aqşa jetkıze almai jürgender jeterlık. Eşkım saǧan 500-600 şarşy metr säulettı saraidyŋ iesı boluǧa tyiym salyp jatqan joq. Tek qosymşa salyǧyŋdy töle de tūra ber. Mıne, būl ideianyŋ negızgı ūstanymy osy bolyp otyr, – deidı qarjy sarapşysy Mahambet Ömırtaiūly.
Sonymen qatar bailyqqa salynatyn salyqty jaqtauşylar būl jerde «belden basuǧa» bolmaitynyn qataŋ eskertedı. Eger qyzdy-qyzdymen būl salyq orta tap ökılderınıŋ moinyna salynyp ketse, öte qiyn bolady. Sondyqtan asyra sılteuden saq boluǧa şaqyrady.
Rasy kerek, biznesı, özındık käsıbı bolǧanmen, el tūrǧyndarynyŋ 95 paiyzy – orta tap ökılderı. Osy tūrǧyda salyqtyŋ kımderge salynatynyn naqty aiqyndap alu kerek. Sosyn mūny reiderlık basyp alu nemese bıreudıŋ bailyǧyn tartyp alu emestıgın zaŋmen bekıtıp tūryp, sızdıŋ han saraiyndai säulettı üi-jaiyŋyzdy, qymbat maşinaŋyzdy eşkım alyp qoiyp, ömırıŋızge qauıp töndıreiın dep otyrǧan joq. Tek osy bailyq sızde bolǧany üşın sız qazynaǧa qomaqty qarjy töleisız. Sol üşın memleket sızdıŋ menşıgıŋız ben qarjyŋyzdy jäne özıŋızdı qorǧaidy» dep aldyn ala jan-jaqty tüsınık jūmystar jürgızu asa maŋyzdy, – deidı qarjy sarapşysy.
– Būl jerde «sän-saltanat salyǧy» degen ūǧymdy naqtylap, tüsınıp alu kerek, – deidı käsıpker Aiqyn Janbolat. Oǧan neler jatady? Antikvar kartinalar ma, jauhar, jahūt būiymdar ma, älde qara uyldyryq pa? Qazynanyŋ ortaiǧan qorjynyn toltyru üşın «pılder» men «akulalardyŋ» ornyna orta bizneste jürgen eŋbektıŋ qara narlary ketıp qalyp jürmesın, – deidı sarapşy Ermek Qasiet. – Qazırgı üiımız ben kölıgımızdı, basqa da jyljymaityn dünielerımızdı maŋdai terımızdı tögıp jürıp, qol jetkızdık. Būl bızdıŋ – aqy adal eŋbegımız. Ärı oǧan jyl saiyn salyq tölep otyrmyz. Osy da jetpei me?
Men sızge aitaiyn, naǧyz bailar oŋai tapqan dünielerın eşqaşan öz atyna jazdyrmaidy. Al öz atyna jazdyryp, sonyŋ raqatyn körsem deitın naǧyz eŋbekqor jandar. Olardy bailar qataryna qosyp, qosymşa salyq tölettırse, ol salyq qaida barady? Qazynaǧa ma? Men «būl aqşalar joq-jıtıkterge jetedı» degenge onşa senıŋkıremeimın.
– Bızdıŋ jaǧdaiymyzda «elitaly üi» degen ne? Alty-jetı balasy bar fermer 200-300 şarşy metr üi-jaida tūrsa, ol onyŋ «elitaly üiı» bar bolyp sanala ma? Nemese sol fermer qozǧaltqyşy 4-5 litrlık jol taŋdamaityn kölık mınıp jürse, ol keremet bai bolyp sanala ma? Al bırneşe jerde jūmys ısteitın tabysy joǧary memlekettık qyzmetker jalpyǧa ortaq tabys deklarasiiasyn tapsyrsa qalai bolady? Memleket olardyŋ tabysyn bölıske salmau kerek. Memleket bırneşe jer telımı bar, künde auystyryp ekı-üş öte qymbat kölık mınıp jürgen super bailarǧa nazar audaruy qajet. Bıraq teksere kelseŋız, solardyŋ bıreuı de olardyŋ atynda bolmai şyǧady.
Būǧan deiın salynyp kelgen jeke tabys salyǧyn saludyŋ progressivtı şkalasyna qaita oralu jönınde bır alqaly jiynda Prezident Qasym-Jomart Toqaev aityp qaldy. Būryn aiyna 250-300 myŋ teŋgege deiın tabys tabatyndar 7% salyq töleitın. Al orta taptyŋ salyǧy 10%-dan aspaityn. Endı Memleket basşysy: «jylyna 25 million teŋgeden köp tabatyndar üşın 10%-dan joǧary tabys salyǧyn belgıleu qajet. Olardyŋ qandai soma töleitının komissiia anyqtaidy. Būl 13 nemese 15% boluy mümkın, bıraq 15%-dan aspaǧany dūrys» dep ūsynys aitty.
Mıne, osylardyŋ barlyǧyn salmaqtai kelıp, bır oŋtaily tūjyrym jasaluy kerek. Ärine, «jemeseŋ de mai jaqsy, bermese de bai jaqsy degendei, däulettı adamdardyŋ köp bolǧany jaqsy. Bıraq olar qazır qolyndaǧy jiǧan-tergenın oŋailyqpen bere qoimaidy. Kedei-kepşıkpen öz yqtiiarymen bölıspeidı. Sondyqtan olardy salyqty köbırek töleu arqyly qoǧamǧa paida tigızudı közdeu – öte dūrys tūjyrym. Sarapşylardyŋ pıkırınşe, däl qazır bızdıŋ elge progressivtı salyqty da, bailyq salyǧyn da qatar engızgen dūrys körınedı. Sonda ǧana ädılettılık ornap, bai men kedeidıŋ arasy bır saty bolsa da jaqyndai tüser edı degen oi-pıkırge köpşılık kelısıp otyr. Endı osy negızde jaŋa zaŋ jobasyn äzırleu elımızdıŋ Ūlttyq ekonomika ministrlıgıne tapsyryldy. Qūjat kelesı jyly ükımetke ūsynylmaq. Mäselenıŋ män-jaiy sol kezde naqty belgılı bolady.
