Jaqynda aqyn, audarmaşy Däuren Berıkqajyūlynyŋ «Işke jūtqan köz jasym» atty jaŋa jinaǧy jaryq kördı. Osy kıtaby üşın oǧan halyqaralyq «Alaş» ädebi syilyǧy berıldı. Kıtaptyŋ alǧysözın körnektı aqyn, Memlekettık syilyqtyŋ iegerı Serık Aqsūŋqarūly jazdy.
«…Būl jıgıttı syrtynan qarap jüruşı edım, ädebietke degen közsız adaldyǧy ūnaǧan. Jas jazarmannyŋ köbısı bızge öz öleŋın ǧana oqyp, maqtau dämetıp, onysy oiynan şyqpasa, aǧalaryn «atajau» körıp alady ǧoi! Myna jıgıttıŋ jönı olardan mülde bölek, sarnap, Ötejan men Esenqūlyn oqidy da otyrady… Onyŋ qoljazbasyn sydyra oqyp şyqqan soŋ, osy Däuren Berıkqajyūlyn janymdai jaqsy körıp kettım… İbrahim Qūnanbaiūly Aziia – Anasynyŋ ǧana emes, sonymen qosa Europanyŋ da emşegın tel emıp, Abai bolyp ketıp edı! Myna jıgıt te sol Abai jolymen kele jatyr. Keudesınde – Abai zary, kökıregınde – Abai şerı! Menıŋşe, qazaq poeziiasy ǧana emes, isı qazaq qaida barsa da osy Abai jolymen jüruı kerek-tı» dep jazady ataqty Aqsūŋqarūly. Endeşe, jaŋa kıtaptan bır top öleŋdı oqi otyryŋyzdar.
Esı joq, jürgen kısı esıgınde,
Menen jaman adam joq osy künde.
Men öltırıp ketkendei äkelerın
Ölse-daǧy bolmaityn keşıruge.
Bärın kördı deitūǧyn aǧam da ūlyq
Myrs etedı men dese saraŋ külıp.
Zorlyqşyldy tyŋdaityn zorlap özın
Eşkımde joq bar onda tabandylyq!
Bar siiaqty alynbai ketken kegı
Bärı äiteuır ündemei jek köredı.
Şyryldap kıtap jazǧan boldyq sosyn
Būl künde bes tiynǧa joq keregı.
Isı men qabyspaityn sözı mülde
Kımderge qor bolmadym közı külgen.
Öltırgen saiyn ömır sürem degen
Tastai eken özımnıŋ tözımım de!
Obaly ne, tas ta bır jarylady.
Uaqyt ornyna qoiady bärın älı.
Tek sol kezde jaqsy adam demei menı
Ündemei-aq qoisa eken bärı… bärı!
***
Kımge ne aitqandaisyŋ…
Sūr şahardy boiaumen baiytqan mausym
Körsetpeidı qaiyrym qaiyŋdarǧa,
Estırtpeidı qazdardyŋ qaitqan dausyn.
Aspanǧa da aldaǧan külıp mana,
Terezeden qaraisyŋ sūlyq qana.
Baiaǧydai qūşpaidy eşkım senı,
Baiaǧydai ūşpaidy būlt ana.
Sätın sanap jürgendei öletūǧyn,
Maǧynasyz keledı, ketedı kün.
Saitan sanap özdı-özın sarqylady
Adamdardy paiǧambar köretın ūl.
Ainalaŋa telmırıp tügesılgen,
Aiyrylǧandai bolasyŋ ülesıŋnen.
Kün keşesıŋ baǧynyp erejege,
Terezede jasandy gül ösırgen.
Qanatymen aq kümıs arbap eldı,
Qazan, şırkın, bastalmai qar da keldı.
Qardy körse būryndar quanatyn
Kürsınıp ap bır mıskın «Alla» dedı.
Bügın tegı jaumasa bolmaityndai,
Appaq ūlpa tögıldı qoimai, tynbai.
Qazan ūrmai, qar jaumai qaltaŋdaǧan
Osy eldı bıreuler oilaityndai.
Kebın kiıp japyraq jasyl öŋdı,
Köz aldymda kökörım ǧasyr öldı.
Küzdı qoişy…
bärınen qyzdy aiaimyn
Körsetpeitın eşkımge jasyn endı.
***
Japandaǧy jylatyp az ǧarıptı,
Közdı aşyp-jūmǧanşa jaz da bıttı!
Kımge ekenın bılmeimın, nege ekenın,
Ötken jazdan köŋılde naz qalypty.
Qūlazyǧan ermendei jotadaǧy,
Jüregıme bırdeŋe batady älı.
Jas şyqpaityn közınen qatybezdei
Būl jaz da süikımsız jaz atanady.
Meiırımge baladai ösken qanbai,
Japyraqqa qaraimyn öşken janbai.
Ala jazdai jaz emes, alasūram
Alasapyran maidandy keşken jandai.
Japandaǧy jylatyp az ǧarıptı,
Közdı aşyp-jūmǧanşa jaz da bıttı…
Būl qyrküiek qaiterın qūdai bılsın,
Tozǧan dala, jazǧan ūl, azǧan ūltty.
***
Ūşam dese ūşady,
qonam dese qonady –
Oǧan memlekettık tıldı bılmeuge bolady!
Şatynap şyǧatyn şiq eter dausy bar,
Osy eldıŋ qit etse qaǧynǧan qonaǧy.
Qaǧynan jerıgen-
Öz-özın aqyldy sanaidy ol bärınen.
Tılımen turaidy ol janymdy kün saiyn
Zorlyqşyl imperiianyŋ ulanǧan zärımen.
Ana bır kösemdei –
Qazaq bop tuǧany özıne tap bır keseldei,
Osy el üşın jer bola taǧy qalady,
«Jyndysyŋ» dese mäz bolatūǧyn eserdei.
Qūrt jep qoiǧan özegın –
Alaǧaily künder aldyŋda älı, sezemın.
Qūlyn qūtyrtyp, ūlyn tūqyrtqan otyz jyl
Qairan da menıŋ öz elım..!
***
Dünienıŋ bärın örtep kep
Danyşpan bolyp otyratyn mūnda
«erkek» köp.
Būlarǧa senıŋ taǧdyr-täleiıŋ bes tiyn,
Būlarǧa senıŋ memleketıŋ de ermek tek.
Tuǧaly bärın jūtyp üirengen jaiyndai
«Jem» bolsa boldy, aq pen qarasyn aiyrmai,
Tarpa bas salyp tütuge äzır barlyǧyn,
Betıne şybyn qonyp körmegen bai ūldai.
Atyp bır ketken körgen de saiyn qylyq köp,
Erteŋgı künnen eşqandai mende ümıt joq.
Qaiyr tılegen keiuana syndy köşede
Közım baqyraiyp otyra berem tynyp tek.
***
Şegırtkenıŋ şyrylyna tūnǧan keş
Oiladym men ötıp ketken jyldardy eş.
Bıtse-daǧy bar ömırın talqandap,
Öleŋ jazyp qoimai qoiǧan bır jarymes.
Sekseuıldei jalǧyz qalǧan jaz qūmda,
Men öleŋdı jazamyn dep jazdym ba?
Otyz künım opynumen öttı tek,
Otyz jylym qor bolǧandai azǧynǧa.
Janyn jaldap jürgendei bır jat elde,
Taba almai-aq kettı köŋıl şat emge.
Ömır qaldy qoqsyq bolyp qyryqta,
Öleŋ qaldy öksık bolyp päterde.
Jyn körgendei tūra qaşyp dos-bauyr,
Köz aldymnan saǧym bolyp köştı auyl.
Kım-körıngen tıldep qala beretın,
Aihai, menıŋ taǧdyrym-ai tasbauyr!
***
Tentıresem tappai bır tūraq öŋge,
Men öleŋ dep qaradym myna älemge.
Bıraq ömır öleŋ bop jarytpady,
Men ony süiemın dep jylaǧanmen.
Qiyndatyp qūdaidyŋ bergen künın,
Adam bıtken aqşadan ölgen bügın.
Kıl kemeŋger tūratyn memlekette
Qaiyrşynyŋ künındei körgen künım.
Özın-özı üirengen aldap äbden,
İt siiaqty üretın qolǧa köngen –
Öŋşeŋ zorǧa zymiian qor bop kettı
Qasietım edı zaryǧyp zorǧa körgen.
Aita berıp qaiteiın jan jarasyn,
Auyq-auyq barmyn dep aldanasyŋ.
Tügı qalmai qalsa da, tırı jürgen
Tırmızık taǧdyryŋa taŋqalasyŋ.
***
Kümıs taqqannyŋ bärın Kün körıp,
Altyn taqqannyŋ bärın Ai körıp,
Jaiau da jürmei, mınbei de jäne jai kölık,
Būlarǧa menıŋ jürgenım kerek bastyq bop,
Būlarǧa menıŋ külgenım kerek bai bolyp.
Bes batpan baǧyŋ,
keremet sänıŋ bolmasa,
Būlarǧa bärı dalbasa.
Joq jerden baiyp ketkısı kelıp azar jür,
Ǧaiyptan taiyp baişykeş bıreu qoldasa.
Esıl-dertterı paida tek,
Saudager körse «mūndai bolu, şırkın,
qaida?!» dep,
Düniege tek alu üşın kelgen tolaiym,
Adamnyŋ bärın üirengen būlar qoima dep,
(Bıreuler qūddy qarǧaǧan syndy toima dep!).
Erteŋımdı oilasam tügı joq,
Qūry ketıp bara jatqandai bolam, qūry kep.
Özı siiaqty ūry sanaǧan bar eldı –
Ana bır şaldai ūly dep
şulaityn qūly köp,
Qūryp ketkende tumaǧannan keiın ūry bop
…aitpadyŋ ne, aittyŋ ne?!
***
Şarşattyq qoi jylatyp tämäm eldı,
Eşteŋe aitqyzbaşy maǧan endı.
Tas bop ketken senı oilap jas basymen,
Közımnen bır tamşy jas aǧa berdı.
Bolmaşynyŋ barlyǧyn auyr alyp,
Köz jasy bop barady säuır aǧyp.
Ökpeleisıŋ bärıne bala qūsap,
Balalyqpen bütındei auyrady ūlt!
Jaŋbyr bolyp būl ai da öter qalyŋ,
Tas emespın kötere berer bärın.
Qūralaidyŋ salqyny qauıptırek,
Otap ketken jürekke otamaly.
***
Qajet kezde öp-ötırık nadan bop,
Būl qazaqty aldamaǧan adam joq.
Bylş etpeitın ötırıktı aitqanda
Abyz bolyp aldy bügın aram köp,
Aŋyz bolyp aldy bügın saraŋ köp.
Öleŋ aitqan änşısı de alaiaq,
Jalpaq jūrtty körgen emes säl aiap.
Saiasatty aityp sūŋqyldaityn bop aldy
Saiqymazaq ta Astanadan sarai ap,
Künı keşe jūrtta jürgen jalaiaq.
Baiǧūs halyq baladai ǧoi, baladai,
Şapalaqty ūrady kep aiamai.
(Küdıgı joq tıptı tittei, oi Alla-ai!)
Öŋşeŋ itke qor bolǧany este joq,
Sorlap ötken ǧūmyrynda aiadai!
***
Köretını kıl mazaq –
Äkesı joq ūl siiaqty būl qazaq!
Jautaŋ-jautaŋ qaraitūǧyn söilese,
Kök at mıngen ärqaisysy bır ǧajap.
Arzan bözge oranyp,
Äruaqtai saqal-şaşy aǧaryp,
Ottan da ystyq otanynda özınıŋ
Qaiyrşydai jüredı ylǧi qabaryp.
Qaǧyp qoiyp arqadan,
Tiyn berse – jūrttyŋ bärı märt oǧan.
Otany joq opasyzdyŋ barlyǧy
Astanada jatyr tüsıp şalqadan.
Bır bölmenı jalǧa alyp,
Bolar-bolmas näpaqany maldanyp,
Täube, täube dep qoiady taǧy da,
Täuelsızbın degen sözge aldanyp.
Köretını kıl mazaq –
Äkesı joq ūl siiaqty būl qazaq!
Qajyp jürıp, azyp jürıp erteŋnen
Ertegıdei kütetūǧyn bır ǧajap.
Däuren BERIKQAJYŪLY