Kakofoniia. «Kakofoniia? Ol ne?» dep oilap ülgerdıŋız ǧoi? Ädette qoldanyla bermeitın būl sözdı ä degennen-aq tüsıne qoiǧandardyŋ qūlaǧyna türlı dybystar kelıp jatqan bolar. Anyqtamasyn jazbaimyn, qazır-aq belgılı bolady.
Oquşylar saraiyna jolym tüsıp, ışıne kıre qalsam, ärdaiym osy bır kakofoniiany estimın. Bır qyzyǧy, bır mezettegı ol dybystardyŋ qosyndysy qūlaqqa jaǧymdy äser etıp, janyŋdy baurap alady. Mūqiiat tyŋdai qalsaŋ, qosylǧyştyŋ ärqaisy anyqtala bastaidy. Baldyrǧandardyŋ baqytty külkısı, tättı sözderı, kışkentailardyŋ ata-anasyna būldanyp, erkelei jylaǧany, topyrlaǧan jürıstıŋ dübırı – bärı-bärı bar ǧoi, şırkın! İä, düniedegı eŋ ädemı kakofoniia Oquşylar saraiynda degen oi keledı. Qazırgınıŋ balalaryna jasalǧan mümkındıkterge qyzyqqan bız Oquşylar saraiyn aralau barysynda balalardyŋ sol mümkındıktı qalai paidalanyp jatqanyn bıludı jön kördık.
Az-maz resmi derekterge süiensek, Oquşylar saraiynda zaman talabyna sai balanyŋ şyǧarmaşylyq, intellektualdyq jäne sporttyq qabıletterın damytuǧa arnalǧan bas-aiaǧy 116 üiırme jūmys ısteidı. Qosymşa bılım beru jüiesınıŋ ärtürlı baǧyttary toptastyrylǧan bır şaŋyraq astynda bügınde 9304 oquşy tälım alady eken. Onyŋ 5545-ı biudjettık negızde üiırmelerge tegın qatysady. Iаǧni, mümkındıgı şekteulı, äleumettık tūrǧydan az qamtylǧan, köpbalaly otbasynan şyqqan nemese ata-ana qamqorlyǧynsyz qalǧan balalar aqysyz oqytylady.
Mektepten tys bos uaqytyn tiımdı ūiymdastyramyn degen balanyŋ aldynda taŋdau mümkındıgı zor. Tehnopark, ǧylym qalaşyǧy, chempiondar ligasy, bolaşaq, şeberler qalasy, diplomatiialyq korpus siiaqty ülken bölımderdıŋ ışınde neşe türlı üiırmeler bar. Direktordyŋ oqu-tärbie ısı jönındegı orynbasary Qymbat Irgebaevanyŋ aituynşa, balalardyŋ arasynda sporttyq seksiialarǧa degen sūranys erekşe joǧary eken. «Qazaqşa küres, toǧyzqūmalaq, mänerlep syrǧanau, hokkei, jüzu, dziudo, karate, körkem gimnastika, şahmat jäne t.b. ūlttyq jäne klassikalyq sport türlerıne arnalǧan üiırmeler elımızdıŋ bolaşaq sport chempiondaryn qalyptastyratyny sözsız» degen senımın bıldırdı Qymbat Irgebaeva.
Bılım men ǧylym jetekşı sanalatyn HHI ǧasyrdyŋ oquşylarǧa qoiar basty talaby – zertteu daǧdysyn jetıldıru, ǧylymi jobalar men zerthanalyq jūmystarmen ainalysu bolǧandyqtan, eŋ aldymen bız «ǧylym qalaşyǧyn» aralap şyqtyq.
Ǧylymi-zertteu jäne saraptau qyzmetı, ǧylymǧa baulu jäne ǧylym men tehnikaǧa ikemı bar daryndy balalardy anyqtau osy «Ǧylym qalaşyǧy» men «Tehnopark» baǧyttarynyŋ jūmystarynan aiqyn körınedı. Mysaly, «Ǧylym qalaşyǧy» baǧyty fizika, astronomiia, himiia, matematika, informatika, ekologiia, anatomiia, biologiia, geografiia syndy barlyq akademiialyq pänderdı qamtidy. Būl pänder mektepte de oqytylady, bıraq osy jerge kelgen balanyŋ ozyq tehnologiialarmen jabdyqtalǧan laboratoriialarda praktikalyq jūmystardy tereŋırek zertteuge mümkındıgı bar. Äsırese, «Biohimiialyq zerthanada» tırı organizmderdegı genetikalyq aqparattyŋ ūrpaqtan-ūrpaqqa berıluın, saqtaluyn, damuy men qyzmetın qamtamasyz etuge jauapty DNQ-ny alu, ony köbeitu, molekulalaryn tyŋǧylyqty zertteu üiretıledı.
«NextBio» üiırmesınde elımızdıŋ ösımdık seleksiiasy jönındegı jetıstıkterı baiandalyp qana qoimai, oquşylardyŋ özderı de ösımdıktıŋ ösuın, damuyn, köbeiuın, tynys aluyn, qorektenuın, qorşaǧan ortanyŋ qolaisyz jaǧdaiyna beiımdeluın, iaǧni fiziologiiasyn zertteidı.
Al, «Tehnopark» mynadai üiırmelerdı qamtidy: internet jobalau, elektronika, robot tehnikasy, jas ǧaryşker mektebı, kompiuterlık grafika, WEB dizain, avtomodeldeu, baǧdarlamalau tılı, jas önertapqyş jäne keme qūrastyru. Atalǧan alaŋdardyŋ negızgı prinsipı –ǧylymǧa qyzuǧyşylyq tanytqan oquşylar qoljetımdı formatta jaŋa tehnologiialardy qoldanu arqyly vizualdı älemge ene otyryp, barlyǧyn öz közımen körıp, sezıne alady.
Sondai-aq, Oquşylar saraiyndaǧy jetkınşekterge jas poliglot bolyp, interaktivtı formada älemge belgılı tılderdı üirenıp, är eldıŋ ūlttyq qūndylyqtarymen tanysuǧa jaǧdai jasaityn «dipkorpus» jūmys ısteidı. Sonyŋ aiasyndaǧy qazaq, orys, aǧylşyn, fransuz, türık, qytai tılderı üiırmelerı arqasynda lingva keŋıstıkke enu üşın bilingvaldy damytu ortasy qūryldy.
Sonymen, bız floristikaǧa qatysty «Jas naturalister» üiırmesıne kırgende, 5-6 jasar balalar suret salyp, bıreuı quraǧan gülderden kompoziiasiia jasap jatty. «Apai, apai, menıŋ örmekşıme qaraŋyzşy. Dūrys jasadym ba?» dep ūl bala jetekşısınıŋ qasyna jügırıp keldı. Men de qaradym. Ermeksazdyŋ qoŋyr, qara jäne aq tüsın paidalanyp, örmek toqyǧan örmekşını beineleptı. Artynan üiırme jetekşısı aitqandai, bızdıŋ aldymyzda ǧana oquşylar jändıkter men ösımdıkterdıŋ qys mezgılıne daiyndaluy turaly sabaq ötken. Būl üiırmege qatysqan balalardyŋ baiqampazdyǧy qalyptasyp, olar tabiǧattyŋ tılın tüsıne bastaidy eken. «Botanikalyq baqty aralatyp, ondaǧy ösımdıkterdıŋ paidasyn, oǧan qandai kütım kerek ekenın äŋgımeleimız. Sondai-aq, adamǧa qandai äserı baryn da üiretemız. Mektep baǧdarlamasyn qaitalamaimyz, kerısınşe ondaǧy bılımdı tolyqtyra tüsemız. Oquşylarym jyl basynan berı bastalǧan däpterge gülderdıŋ ǧylymi attaryn, sipattamasyn jazyp alyp jür. Mysaly, jūrt «äiel baqyty» deitın güldıŋ «spatifillum» atalatynyn bıledı» deidı İrina Antaniuk.
«Qyş jäne müsın» üiırmesınıŋ jūmystarymen de tanysyp qaittyq.
Osy önerge baulityn mūǧalım Erkınbek Satybaldyūlynyŋ aituynşa, balalar būl jūmysty bar zeiın yqylasymen jasaidy. Äsırese, qūmyra qūiuǧa qyzyǧady. «Öte paidaly ıs. Balanyŋ motorikasy, oilau qabıletı damidy. Ekı qoldy bırdei ıske qosu arqyly midyŋ ekı jaq bölıgınıŋ jūmysy jaqsara tüsedı» dedı ol. «Osynda qatysqanyma 1 aidyŋ jüzı boldy. Basym tynyǧyp, keremet küige bölenıp jürmın. Bolmaşy närsege aşulanatyn edım, üiırmenıŋ arqasynda sabyrly, tiianaqty bolyp, bastaǧan ısımdı aiaǧyna deiın jetkızuge üirendım» deidı 13 jastaǧy Jūldyz Qūsaiyn.
«Sändık qoldanbaly öner» üiırmesıne qatysatyn qyzdarǧa qarap köz toiady. Sausaǧynan bal tamǧan şeber qyzdar ösıp keledı. İne sabaqtap, keste tıgıp, kiızge oiu-örnek basyp otyr. Jūmsaq oiynşyq tıgudı äldeqaşan meŋgerıp alǧan. Qazan qalasynda ötetın halyqaralyq körmege qoiatyn zergerlık būiymdardy daiyndap otyr eken. Qyzdardyŋ bırınen pıkır alaiyn degen oimen «Gazettıŋ sūraǧyna kım jauap beredı?» dedım. Partada otyrǧan oquşynyŋ sabaq aitarda qolyn köteretını bar emes pe? Qarşadai qyz «men aitaiynşy» dep oŋ qolyn kötergen qalpy aldyma jügırıp keldı. Baldai qylyǧy süisıntıp jıberdı:
-Men – Äminamyn. Familiiam – Beisenbai,- «r»-ǧa tılı kelmei, -elu töltınşı mektepte, bırınşı synypta oqimyn. Men mūnda ekınşı jyl qatysyp jürmın. Gül ısteudı, kanvada tıgudı, oiynşyqtar tıgudı üirendım. Sosyn üide oiynşyqtarymdy özım kiındıremın. Ata-anama qoldan syilyqtar jasaimyn, – dedı maqtanyşpen.
Ne bary 7 jastaǧy qyzdyŋ qolynan ne kelmeidı deseŋızşı? Alǧyr, önerlı, jan-jaqty balalar ösıp keledı.
Balalar «Şeşendık öner» üiırmesıne de üiır. Köpşılık aldynda söileu mädenietın meŋgerıp, qandai da bolsyn ortada qysylmai, emın-erkın jürıp, tyŋdauşysyn baurap alyp, kez kelgen adammen tıl tabysa ketu önerıne maşyqtanu maqsatynda kelgen balalar bızdıŋ közımızşe jetekşılerı bergen taqyryptaǧy etiudtı mimikamen aşuǧa tyrysty. «Dūrys söileudı daǧdyǧa ainaldyru üşın jaq pen auyz quysyna, tynys alu müşelerıne arnalǧan artikuliasiialyq jattyǧular jasatamyn. Äŋgıme jazu, otbasy müşelerınıŋ qimyl-qozǧalystaryna parodiia jasau, t.b üi tapsyrmasy retınde berıledı» dedı atalmyş üiırmenıŋ mūǧalımı.
Aitpaqşy, oquşylar Elbasynyŋ tıkelei tapsyrmasymen aşylǧan Ūlttyq interaktivtı parktı tiımdı qoldanyp jür. Dälızdıŋ ışınen ärı-berı ötkende baiqadyq, balalar aldaryndaǧy tehnikanyŋ tılın meŋgerıp alǧany sonşa, kışıgırım ekranda şyǧatyn tüsındırmelerdı de oqudy qoiǧan eken. Köp qondyrǧylardyŋ syryn tüsıngen olar ekspozisiialardyŋ tanymdyq qyzmetın bılım igılıgıne jūmsaudy ädetke ainaldyrǧan syŋaily.
Mıneki, jalt-jūlt etken kök ǧimarattyŋ ışı syrtqy körınısınen de ǧajap – tūtastai bır şyǧarmaşylyq mümkındıkter älemı. Qainaǧan tırşılık – jas buynnyŋ ızdenısterı, arman-maqsaty, küş-jıgerı, bolaşaqqa degen senımı. Bıren-saran üiırmenıŋ qonaǧy bolu arqyly qanşama pozitivtı energiia alǧanymyzdy jasyrmaimyz. Bızdıŋ kezımızde mūndai şaŋyraq bolmady. Sol joqtyŋ ornyn toltyruǧa talpynǧandai bügıngınıŋ balalary «Oquşylar saraiynyŋ» qadırın tüsınıp, bar jaqsylyǧyn körıp jür. Jaqsylyqtyŋ iısı sezıletın būl kielı şaŋyraqtyŋ kakofoniiasy da aşyq-jarqyn şyǧatyny da sondyqtan. Basym dauystary qazaqşa estıldı. Bolaşaqtyŋ ünı ana tılınde sairauda. Būnyŋ bärı – bal balalyqtyŋ baqytty kakofoniiasy.
Mädina JAQYP
