Äleumet

Barymyzdy baǧalai bileiik

Halqymyz ūlttyq qūndylyqtarǧa asa bai. Alaida qūqyqtyq sauattyŋ tömendiginen sol atadan miras asyl qazynamyzdan aiyryluǧa şaq qalyp tūrmyz. Olai deitin sebebimiz, halyqaralyq arenada qymyz – nemisterge, bauyrsaq – qyrǧyzdarǧa, halyq auyz ädebietindegi keibir batyrlyq jyrlarymyz türkildes elderdiŋ menşigine teline bastady.

Özimizdiŋ barymyz, özgeniŋ naryna ainalyp ketse ūrpaq aldynda aiypty bolmaspyz ba?
Mūnyŋ bäri ainalyp kelgende, patent degen «pälege» kelip tireledi. Patent – jeke adamǧa nemese firmaǧa beriletin qūqyqtyq mümkindik. Iаǧni, önertapqyştyŋ tapqyrlyǧyn erekşe qūqyqtyq moiyndaudy qamtamasyz etetin resmi qūjat.
Atalmyş qūjatqa ie bola otyryp, önertapqyş ziiatkerlik menşikke qatysty barlyq qūqyǧyn zaŋ arqyly qorǧai alady. Alaida, QR Ädilet ministrligi halqymyzdyŋ ūlttyq taǧamdary bolyp tabylatyn qazy-qarta, jal-jaia, şūbat, qymyz, qūrt, irimşik, jäne taǧy da basqa osy sekildi ūlttyq önimderimizdiŋ daiyndalu täsiline qatysty kez kelgen tūlǧaǧa airyqşa qūqyq beruge qūlyqsyz. «Būl basqa tūlǧalardyŋ kündelikti tūrmysta tūtynu mümkinşiligin şekteu» deidi ondaǧylar. Mūndai jaǧdaida toi-tomalaqta aty atalǧan önimderdi dastarhanǧa qoiu üşin patent ielenuşiden rūqsat sūrau qajettiligi tuyndaitynǧa ūqsaidy. Sondyqtan, qazaqtyŋ qymyzyna nemis azamaty avtorlyq qūqyq ielengenimen, bizdiŋ otandastyq ondai baqytqa äzirge qoly jetpeidi.
Mūnyŋ bärine sebep bolyp otyrǧan – bizdegi qūqyqtyq zaŋnama jüiesinde uaqyt talabyna sai zaŋ qūjattarynyŋ joqtyǧy.
Būl oraida, QR Ädilet ministriniŋ orynbasary Ämirhan Amanbaevtyŋ mälimdeuinşe, aldaǧy uaqytta «Dästürli bilimder turaly» zaŋ jobasy daiyndalyp jatyr eken. Sol zaŋnyŋ şeŋberinde qazaqtyŋ ūlttyq taǧamdary, salt-dästürleri, er-toqym, at äbzelderin jasau – bäri-bäri qorǧauǧa alynatyn bolady. Būl zaŋ qazaqtyŋ öziniŋ salt-dästüri men mädenietine bailanysty ūlttyq önimderi men töl tuyndylaryn tūtastai menşiktep aluyna mümkindik beretin bolady.

P.S Daiyndalyp jatqan zaŋ jobasy qoldanysqa engenşe, qazaqtyŋ basqa da qūndylyqtary özgeniŋ oljasyna ainalyp ketpese igi edi.

Jamaladen İbragimov,
zaŋger-ǧalym:

– «Dästürli bilimder turaly» Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋy qazaq halqynyŋ ǧasyrlar boiy jinaqtaǧan dästürli bilimderdi qūqyqtyq qorǧaudy zaŋdy türde bekitu, sonymen qatar eldiŋ ūlttyq jetistigi bolyp tabylatyn dästürli bilimder salasyndaǧy memlekettik saiasatty aiqyndau üşin äzirlengen.
2006 jylǧy 23 jeltoqsanda qabyldanǧan «2007-2011 jyldarǧa arnalǧan Qazaqstan Respublikasyndaǧy patenttik jüieni damytu baǧdarlamasyn bekitu» turaly Qazaqstan Respublikasy Ükimetiniŋ №1243 qaulysynda: «Ziiatkerlik menşiktiŋ dästürli emes nysandary: geografiialyq ataular, firma ataulary, dästürli bilimder, genetikalyq resurstar, folklor jäne taǧy basqa qūndylyqtardy qorǧau mäselesin şeşu» qajettiligi anyqtalǧan bolatyn. Sodan beri dästürli bilimderdi qūqyqtyq qorǧau mäseleleri zaŋdy türde şeşilgen joq.
Qoǧamnyŋ halyq medisinasyna, dästürli ädistermen daiyndalǧan himiialyq qospasyz önimderge degen qyzyǧuşylyǧy, olarǧa qol jetkizuşilik, olardy paidalanudan tüsken önimdi bölu, qorǧau mäseleleri tuyndady. Medisinada, veterinariiada, auyl şaruaşylyǧynda, jeŋil önerkäsip salasynda dästürli bilimderdiŋ paidalanylatyndyǧy qazirgi künde barşaǧa mälim. Soǧan qaramastan dombyra, besik, qazy-qarta, jal-jaia, şūbat, qymyz jäne basqa da qazaq halqynyŋ jetistigi men tarihi mūrasy bolyp tabylatyn dästürli bilimderdi qūqyqtyq qorǧau mäselesi qoǧamdy dür silkindirdi. Sondyqtan zaŋ jobasynda Qazaqstan Respublikasy aumaǧynda dästürli bilimderdi qūqyqtyq qorǧaudyŋ tärtibin belgileu, memlekettik saiasattyŋ negizgi erejelerin, sonymen qatar dästürli bilimder salasyndaǧy qūqyqtyq, ekonomikalyq jäne äleumettik kepildikterdi bekitu, tizbesin jasau, ūsynymyna qajetti talaptar jäne tirkeu tärtibin anyqtau közdelgen.

Taǧyda

Ūqsas jaŋalyqtar

Pıkır üsteu

Back to top button