Qasiettı Qūrannyŋ «Nahl» süresı 112-aiatynda:
«Alla mynadai bır qalany (Mekkenı) mysalǧa keltıredı: (ol qalada) beibıtşılık, ornyqty (tırşılık), būl qalaǧa jan-jaqtan mol rizyq kelıp tūruşy edı. (Bıraq, ol qalanyŋ halqy) Allanyŋ bergen jaqsylyǧyna küpırlık qyldy (mūny Alla berdı dep tanymady). Sondyqtan, Alla olardyŋ qylǧanyna qarai aşarşylyq pen qorqynyştyŋ qasıretın tartqyzdy» delıngen.
Aiat bırneşe söilemnen tūrady. Taratyp aitatyn bolsaq, bırınşı söilemınde: «Alla mynadai bır qalany mysalǧa keltıredı» delındı. Mysalmen söileu adamzat aqylyna qonymdy, tüsınuıne oŋtaily. Sondyqtan Qasiettı Qūranda mysalmen söileu ädısı köp qoldanylady. Būl aiatta mysal ädısı qoldanylyp, «Alla mynadai bır qalany mysalǧa keltıredı» dep bastady. Ǧūlamalardyŋ aituy boiynşa, aiattaǧy mysalǧa alynǧan qala – Arabstandaǧy Mekke qalasy.
Demek, būl aiat – Mekke halqy üşın eskertu. Degenmen, būl aiat tek Mekke halqy üşın ǧana emes, tömende keletın sipattaǧy küllı halyq üşın eskertu dep qabyldanuy kerek. Mūndai eskertuler Qūran Kärımnıŋ bırneşe jerınde kezdesedı. Bır jerde keibır aiat joǧarydaǧy aiattaǧydai bır jerge qatysty ǧana aitylyp jatqandai tüiıledı. Keibır jerde bır el üşın arnaiy aitylǧan ükım siiaqty bolady. Qūran Kärımnıŋ aiattary bır jaǧdaiǧa, bır sebepke bailanysty tüsıp, 23 jylda soŋyna jettı. Sondyqtan aiatty bır qarap oqyǧanda ol aiat bır jer men bır elge qatysty bop körıngenımen, ondaǧy mäsele jalpyǧa ortaq. Būl aiat Mekkege qatysty aitylǧanymen, tömendegı jaǧdaidy basqa qalalarǧa da salystyruǧa bolady.
Ol mysalǧa alynǧan qalanyŋ tömendegı sipattary mynadai: «(ol qalada) beibıtşılık, ornyqty (tırşılık) bar. Qalaǧa jan-jaqtan mol rizyq kelıp tūrady». Demek, bır kezderde Mekke qalasynda amandyq, tynyştyq, halqy jaibaraqat tırşılık üstınde edı. Mekkelık arab halqynyŋ nesıbesı mol. Rizyqtary ärtaraptan özı kelıp otyrady. Negızı, Mekke qalasy klimattyq tūrǧydan asa qolaisyz aimaqta ornalasqan. Künı asa ystyq, jerı şöl dala, topyraǧy qūnarsyz, egın öspeidı. Sonda da Alla taǧala ol eldegı arab halqynyŋ rizyq-nesıbesın ärtaraptan keltırıp qoiǧan.
Aiattaǧy kelesı söilem: «(Ol qalanyŋ halqy mekkelıkter) Allanyŋ bergen jaqsylyǧyna küpırlık qyldy». Iаǧni, ornaǧan beibıtşılıkke, elınıŋ amandyǧy men jerınıŋ tynyştyǧyna, mol rizyq-nesıbe bergen Alla taǧalaǧa küpır keltırdı. «Küpır» degen sözdıŋ sözdık maǧynasy «bekıtıp qoiu», «körsetpeu» degendı bıldıredı. Şariǧatta küpır sözı ekı türlı maǧynada qoldanylady. Bırınşısı – imanǧa qarama-qaişy küpır. Mysaly, mūsylmandar Allaǧa iman keltıredı, tastarǧa tabynuǧa, būttar men otqa syiynuǧa küpır keltıredı. Mūsylman adam imandy sanalady. Käpır adam imansyz sanalady. İmansyz qylatyn küpırge ǧūlamalar mynadai anyqtama beredı: «Mūhammedke (s.ǧ.s.) senbeu, Oǧan tüskenge iman keltırmeu nemese dın islamdaǧy qajettı amaldardy ädeiı moiyndamau küpırlık dep atalady. Būl ählı sünnä uäl-jamaǧattyŋ ūstanymy, ol – haq. Būdan basqasy batyl» deidı.
Qasiettı Qūranda, «Baqara» süresı 39-aiatta:
«Käpır bolǧandar men aiattarymyzdy jalǧanǧa şyǧarǧandar olar tozaq ielerı» delıngen. Demek, imansyz käpırdıŋ orny – tozaq. Käpırlık, imansyzdyq tört türlı deŋgeide bolady.
Bırınşı, müldem moiyndamaidy. Mūndai adam jüregımen de, tılımen de moiyndamaidy. Dınnen müldem beihabar. Mūndai adamdar turaly qasiettı Qūrannyŋ «Baqara» süresı 6-aiatta:
«Käpırlerge eskertseŋ de, eskertpeseŋ de bärıbır. Olar iman keltırmeidı. Alla olardyŋ jürekterın jäne qūlaqtaryn bıtep qoiǧan. Közderı perdelengen (aqiqatty estımeidı jäne körmeidı). Olar (aqyrette) auyr jazaǧa ūşyraidy» deidı.
Ekınşı, jūhud, bılıp tūryp moiyndamaidy. Mūndai adam jüregımen bılse de, tılımen moiyndamaidy. Būǧan şaitandy mysalǧa keltıruge bolady. Şaitan bıledı, bıraq, moiyndamaidy. Sondai-aq, Taurat, Injıl kötergender de paiǧambarymyzdyŋ haq paiǧambar ekenın bılgen. Bıraq, moiyndamaǧan. Būl turaly «Baqara» süresınıŋ 89-aiatynda: «Bıraq özderı bıletın aqiqat (Qūran) tüskende ony moiyndamady» deidı.
Üşınşı, jüregımen qūptaidy, tılımen moiyndaidy, bıraq, qabyldaudan bas tartady. Būǧan paiǧambarymyzdyŋ aǧasy Äbu Talibtı aituǧa bolady. Ol basqalardyŋ aiyptauynan qorqyp, mūsylman bolmai öttı. Qazaqta «aqqan sudyŋ qadırı joq» degen söz bar. Paiǧambarymyzdyŋ aǧasynyŋ qasynan islam dını dariia bolyp aǧyp edı. Bıraq, aǧasy sodan ūrttamai öttı.
Törtınşı – ekıjüzdılık. Mūndai adam jüregınde imany joq bolsa da, tılımen imanym bar deidı. Mūndai adamnyŋ da barar jerı – tozaqtyŋ şūŋqyry.
Qūran Kärımde 311-den astam jerde käpırlıktıŋ ziiandy ekenı aityluy küpırlıktıŋ jamandyǧyna jetkılıktı şyǧar. Küpırlıktıŋ ziiany: Küpır söz, küpır ıs-äreket päleketke alyp keledı. Künänıŋ eŋ soŋǧysy – küpırlık. Käpırlıkten keiın künä joq. Käpır adamnyŋ orny – mäŋgı tozaq. Pende üşın küpırlıkten qaterlı künä bolmauy kerek. Sondyqtan mūsylman balasy küpır söz ben ıs bylai tūrsyn, küpırlıkke qatysty tırlıkten jiırkenuı şart. Ärbır mūsylman küpırlıkten janyp tūrǧan ottan qoryqqandai qorquy, küiıp qaludan saqtanǧanyndai saqtanuy qajet. Joǧaryda küpırlık degen söz şariǧat boiynşa ekı türlı maǧynada qoldanylady dedık. Bırınşısın aittym. Küpırdıŋ ekınşı türı, şükırge qarama-qaişy küpırlık. Mysaly, Allanyŋ bergenıne şükır etpeu de – küpırlık. Mūny Alla berdı dep moiyndamau da – küpırlık. Qasiettı Qūrannyŋ «İbrahim» süresı 7-aiatta:
«Sonda Rabbylaryŋ: «Eger (jaqsylyǧyma) şükırlık qylsaŋdar, ony arttyra beremın. Eger küpırlık qylsaŋdar, azabym, ärine, asa qatty» dep jariialaǧandy» delıngen. Demek, şükır etpeu – küpırlık. Joǧarydaǧy imanǧa qarama-qaişy küpırlık, iaǧni, imansyzdyq tozaqqa tap qylsa, al, şükırge qarama-qaişy küpırlık iaǧni, şükırsızdık tek künä sanalady.
«Şükır» – pende özıne berılgen nyǧmet üşın Allaǧa alǧysyn bıldıru degen söz. Şükır – älemdı joqtan bar etken Allany ūlyqtau, ony madaqtau. Alla bergen esebı joq rizyq-nesıbeler men nyǧmetterdıŋ qadırın bılu, olardy orynsyz emes, kerısınşe, Alla jolyna jäne Allany riza qylatyn ıske qoldanu. Al, Allanyŋ adamzatqa bergen nyǧmetınıŋ esebı joq. Būl turaly Alla taǧala qasiettı Qūranda:
«Allanyŋ nyǧmetın sanasaŋdar sanyna jete almaisyŋdar. Ras, Alla öte jarylqauşy, erekşe meiırımdı» degen.
Hasan Basrii (r.a) riuaiatynda: «Mūsa (ǧ.s) bır künı Allaǧa: O, jaratqan Rabbym, Adam (ǧ.s) senıŋ bergen nyǧmetterıŋe qandai şükır aityp edı, ne ıstep edı, ony öz qolyŋmen topyraqtan jasadyŋ da, oǧan ruh kırgızıp ömır syiladyŋ, jännattan jai berdıŋ, perıştelerge: Oǧan säjde etıŋder» – dep ämır ettıŋ» dep sūrady. Sonda Alla taǧala: Ei, Mūsa. Adam oǧan berılıp jatqan närselerdı Menıŋ tarapymnan ekenın bıldı, moiyndady, maǧan «Älhamdulillä» dep madaq oqydy. Onyŋ osylai moiyndauy maǧan boiūsynuy Menıŋ oǧan bergen närselerıme şükırı bop tabylady» dep jauap bergen eken. Demek, bızde Allanyŋ bergen närselerın moiyndap, mūny bızge Alla berdı dep, oǧan madaq oqysaq, boiūsynyp, kämıl mūsylman bolsaq, Alla ony bızderden şükırşılık retınde qabyl etuı ǧajap emes. Şükırşılıgımızge jarasa, beibıtşılıgımızdı, täuelsızdıgımızdı baiandy etuı, halqymyzdy tatu-tättı jaibaraqat mamyrajai tırşılık üstınde jürgızuı jalǧasymdy bolatyny sözsız.
Joǧarydaǧy bız maǧynasyn taratyp aityp jatqan «Nahl» süresı 112-aiatta: «(Ol Mekke qalasynyŋ halqy) Allanyŋ bergen jaqsylyǧyna küpırlık qyldy» dedı. Iаǧni, mekkelıkter amandyq, tynyştyqty, jaibaraqat tırşılıktı, ärtaraptan aǧyl-tegıl kelıp jatqan rizyqtardy, mol nesıbege küpırlık jasady. Ony Alla berdı dep tanymady, şükırşılık qylmady. Şükır etpegen pendenı küpırlıgı üşın Alla taǧala azaptaidy. Şükır etpegenderı üşın Alla taǧala olarǧa: «Sondyqtan Alla olardyŋ qylǧanyna qarai aşarşylyq pen qorqynyştyŋ qasıretın tartqyzdy» dep aiattyŋ söilemı aiaqtaldy. Kezınde osy aiat mekkelıkter turaly tüstı. Sonda Mekke müşrikterı şükır etpegendıkterı üşın Iýsuf (ǧ.s.)nıŋ qauymy siiaqty jetı jyl qatty qiynşylyq pen aşarşylyqqa tap boldy. Mekkelıkter jeuge eşteŋe tappai, şybyn-şırkei men tyşqandy aulap jeitın halge jettı. Alla aşarşylyq pen qiynşylyqtan saqtasyn. Elımızde ärqaşan bereke, bırlık bolsyn.
Alladan syilyq etılgen nyǧmetterge şükırşılık etudıŋ ornyna özderındegı jaqsy jaǧdaidy özgertıp, Allanyŋ qaharyna kezıkken qauymdar turaly «Änfal» süresınıŋ 53-aiatynda: «Ondai boluynyŋ (olarǧa Alla azap jıberuınıŋ) sebebı, Alla bır qauymǧa bergen jaqsylyq-nyǧmetın olardyŋ özderı özgertpeiınşe, özgertpeidı. Alla tolyq estuşı, asa bılgır» delıngen. Alla taǧala jer betındegı halyqtarǧa türlı nyǧmet, jetıstıkter beredı. Rizyq-nesıbeler men abyroi beredı. Bıraq, būl närseler sol halyqty synau üşın berıledı. Qane, olar şükır ete me eken nemese küpırlık qyla ma eken? Älbette, şükırşılık jasamaityn, baryna qanaǧat etpeitın elden Alla taǧala berekenı alystatady. Al, qanaǧat pen şükırşılık berekege bereke qosady. Ata-babamyzdyŋ «Qanaǧat qaryn toiǧyzar, qanaǧatsyzdyq jalǧyz atty soiǧyzar» degen sözı bosqa aitylmaǧan bolar. Demek, Allanyŋ bergen nyǧmetterıne qanaǧat etıp, şükırşılık jasau, olardyŋ qadırıne jetu elge qūt-bereke darytady.
Baqtybai BEISENBAEV,«Säduaqas qajy Ǧylmani» meşıtınıŋbas imamy
