Bılım jäne ǧylym vise-ministrı Mūrat Äbenovtıŋ «Uaqyt – basty bäsekeles» degen maqalasy («Egemen Qazaqstan» gazetı, 25 şılde, 2013 jyl) Qazaqstanda sauattylyq sauabyna keneludıŋ qyr-syryn jıktep-jılıktep bergen. Soqyrǧa taiaq ūstatqandai etıp.
«Osy küngı ömır ülgıden şyǧa almauşylyqty, bırsaryndylyqty, oramsyzdyqty kötermeidı» deidı ol. Ras. Ondaidy būl zaman kötermek tūrmaq, qabyldai almaidy qazır. Tehnika men tehnologiia Alatauşa asqaqtap, dausyz damyp jatqan kezeŋde bılım jüiesın keŋestık sarynnan ada etken abzal.
Ūlttyq ūstanymdy ūmytpasaq…
«Keŋestık» demekşı, Mūrat Abulamitūlynyŋ pıkırınşe, «kez kelgen oqu materialy, tıptı, qoldanylatyn pedagogtık ädıs-täsılder de bılım berudıŋ barlyq satylarynda, oqu oryndarynyŋ menşık türıne jäne oqytylu tılıne qaramastan, halqymyzdyŋ salt-dästürımen, ūlttyq mädenietpen, jergılıktı derektermen etene bailanysta qarastyrylǧany jön». Ministr orynbasarynyŋ myna söz tırkesterın ūlttyŋ ūly ūstazdary Ybyrai Altynsarin men Ahmet Baitūrsynovtyŋ amanatyna adaldyq syndy qabyldaǧanymyz ras.
«Tehnika men tehnologiia» degenge kelsek, osy maqalada: «Sözdıŋ şyny sol, kompiuter, internet, smartfon sekıldı köz jauyn alatyn kommunikasiialyq tehnologiialar arasynda tuyp-ösken jaŋa däuır oquşylary būrynǧyşa oqyǧylary kelmeidı. Zamanaui aqparattyq orta adamzat tarihynda däl qazırgıdei bai ärı jan-jaqty bolyp körıngen emes. Al, osy resurstardyŋ belsendı paidalanuşysy bola qoimaǧan mūǧalım balanyŋ ol ortada äreket etuın şekteidı. Söitıp, oquşylardy standartty şeşımderdı qajet etetın, ış pystyratyn tapsyrmalardy oryndauǧa mäjbürleidı» dep oi ūzatady. Qūptaudan basqaǧa qūlyq tanytyp körıŋızşı, qane!.. Kerek deseŋız, bılım salasynyŋ osyndai qazaqstandyq qalybyn halyqaralyq zertteuler de rastaǧan. Bızdıŋ oquşylardyŋ tek bes paiyzy ǧana mektep qabyrǧasynda alǧan bılımın naqty omırde paidalana alatyn bolyp şyǧypty. Al, damyǧan elderdegı oquşylardyŋ būl tūrǧydaǧy körsetkışı – 28,6 paiyz!
Qazaq qoǧamyna naryqtyq kädege jaraityn mamannyŋ kerektıgı belgılı. «Degenmen, ol jahandanu üderısıne ılınemın dep jeke basynyŋ ūlttyq erekşelıgınen ajyramauy, ony saqtap, tarata bıluge üirenuı kerek» deidı maqala avtory.
«Bes deŋgei» nege tömen öresınen?
Ūlttyq ūstanymdy şegelei tüsken avtor, sonymen qatar, şäkırtıne bılım beretın ūstaz onyŋ öz betımen ızdenuıne de yqpal etuı tiıstıgın eskertedı. Köp uaqytyn tyŋdaumen, ūsynylǧan materialdardy jattap, qaitalaumen ötkızetın oquşydan mazmūndy özdıgınen igerıp, öz pıkır-ūstanymy bar tūlǧa şyqpasyna alaŋdaidy. Būl rette uäj-bailamyn «Aşyqqanǧa balyq berme, qarmaq ber» degen tämsılmen tūzdyqtap qoiǧany da bızdıŋ bügıngı bılım beruşıler tarapynan köp jaitty aŋǧartyp tūr. «Balyq jep» kele jatqanymyzǧa bıraz jyl bolǧanmen, ony qalai «aulau» kerektıgınen maqūrymdau ekendıgımız jasyryn emes. Tarydaiynan jatypışerlıkke jaman üirengen ūrpaqtyŋ taudai nūsqasy da «daiyn asqa – tık qasyq» bolaryna şübä joq. Demek, qazaq mektepterıne oqu materialdaryn igerudıŋ «bılım – tüsınık – qoldanys – jüieleu – qorytu» deŋgeilerın ūstansa, jetıp-aq jatyr eken. Äzırge osylardyŋ ışındegı tek bılım men tüsınıkke qanaǧattanyp jürgen jaiymyz bar. «Bestık» baǧasyn beseuın igergenderge ǧana qoiu kerek bolsa, bügıngı deŋgeiımız «dvoechnik» balanyŋ o jaq, bū jaǧynda mäŋgırıp jürgen siiaqty.
Basty bäsekeles – Uaqyt aǧzam
Kösılte jazǧan kölemdı maqalaǧa ün qatudaǧy maqsatymyz – bügıngı äbeuqoŋyr tırlıkke keşegı bılımmen jetkenımızge maldanyp otyra bermeu kerektıgın aŋǧartu. Ol üşın «Elbasy N.Ä.Nazarbaevtyŋ «Qazaqstan-2050» strategiiasynda qūbylmaly tarihi jaǧdaida «Eskırgen nemese sūranysy joq ǧylymi jäne bılım pänderınen arylu, sonymen bırge, sūranys köp jäne bolaşaǧy bar baǧyttardy küşeitu qajet» degen sözderın ūdaiy este ūstai otyryp, mamandyqtyŋ naqty türın taŋdaǧannan görı ömırde qajet, oqu pänderımen tyǧyz bailanysqan daǧdylardy igeruge köbırek köŋıl böluımız kerek» eken. Qazaqstandyq bılımnıŋ jaiyn sol salanyŋ vise-ministrı «jetı ret ölşep, bır ret kesıp» otyrǧany anyq.
«…3-5 jas aralyǧyndaǧy 1 600 balaǧa tapsyrmalardyŋ är aluan şeşımderın tabuǧa qatysty testıler berıldı. Balalardyŋ 98 paiyzy «şyǧarmaşylyqtyŋ kemeŋgerı» atandy. Bes jyldan keiın osy balalarmen test qaita ötkızılgende, 32 paiyzy ǧana «kemeŋger» märtebesın rastai aldy. 13-15 jas şamasynda būl körsetkış 10 paiyzǧa tömendep kettı. Qyzyǧy, būl testılerdı tapsyrǧan eresek adamdardyŋ nätijesı – 2-aq paiyz! Bız kışkene balanyŋ qolynan keletını şamaly, olardyŋ qabıletı eseigen kezde ǧana aşylady dep oilaimyz. Söitsek, qazırgı oqytu jüiesınde balanyŋ şyǧarmaşylyq qabıletterı jyldan-jylǧa tömendei beredı eken» degenı de – jaidan-jai aita saldyǧa syimaityn söz!
Qoǧamnyŋ jaŋaryp otyruy – zaŋdylyq. Al, jaŋa qoǧam jalpaqşeşeilıkpen qalyptaspauy tiıs. Sonyŋ bärın ekşei kele, bız de öz sözımızge «Egemendegı» elerlık maqala tüiınımen nükte qoisaq: «qazırgı zamanda ūstazdar üşın de, oquşylar üşın de basty bäsekeles uaqyt ekenın este ūstauymyz kerek».
Bıraq, jaratylysymyzǧa tän jaibasarlyqpen sol uaqytty «äiteuır, bır keler…» dep kütıp otyrǧanda, äldeqaşan-aq ötıp ketkenın sezbei qalyp jürmesek igı.
