Bır mysqal mūŋ (Körnektı aqyn Keŋşılık Myrzabekovtıŋ taŋdamaly ekı tomdyq öleŋder jinaǧy turaly oi)

Aqynnyŋ myna düniede qanşa jyl jasaǧany maŋyzdy emes. Halyqqa onyŋ adam jan-düniesınıŋ dūǧasyna ainalǧan öleŋderı kerek. Sözdıŋ kiesı ruhyna sıŋbeiınşe öleŋ jazbaityn sertı kerek. Jiyrma jasynda dünielık közqarasty özgertken aqyndar da bolǧan şyǧar tarihta, al otyz jasyna kelmei ädebiettıŋ tarihynda qalǧandar jeterlık. Sūltanmahmūt, Meŋdekeş, Sattar, Esenin… Olar, bälkım, taǧdyr taqtasyndaǧy jazudy özgertken şyǧar, mümkın sodan jūldyzǧa ainalyp ketken.

Allanyŋ pärmenımen kökten tüsırılgen jyr, şaiyrdy mäŋgılık jyr besıgıne qūndaqtaidy. Alqyzyl taŋda perışteler Alladan süiınşı sūraǧanda jer betıne aqyndar kelgen şyǧar deidı tüisık. Ardaqty Mūhammed paiǧambarymyz (s.ǧ.s.) «Adamdardyŋ arasynda mūsylmanǧa eŋ jaqyny aqyndar şyǧar» degen. Keiınnen «Aqyndardyŋ jüregı – Allanyŋ qazinesı-dür» degen bailam jasaǧan. Paiǧambarlyq pen aqyndyq Allanyŋ süigen qūlyna berılgen dep jatamyz. Aqyndyq – Allanyŋ amanaty. Qūdai sözı. Aqyndyqtyŋ eŋ biık etalony da Qūdai. Öleŋ – taǧdyr. Öleŋdı taǧdyrym dep tüsıngen aqyn – ädebiettıŋ adal perzentı, söz önerınıŋ qūly. Bızdıŋ Keŋşılık Myrzabekov turaly pıkırımız de osyǧan saiady.

Ädebiet tarihynyŋ özı tragediiadan tūrady. Olar «soǧystan soŋ tuǧandar» edı. Şetterınen öleŋmen derttengen, ädebietke adal, bekzat bolmysty jıgıtter. Keŋşılık Myrzabekov, Jūmatai Jaqypbaev, Jarasqan Äbdıraşev, Tynyşbai Rahimov, Däuıtälı Stambekov…

Barlyǧy da baqilyq bolǧan bügınde. Keide qaita oralmas mäŋgılık sapardy Keŋşılık aqyn bastap ketkendei körınedı bızge. Eluge tolmaǧan barlyǧy. Bıraq, aqynnyŋ jasynyŋ maŋyzdy emes ekendıgın joǧaryda aittyq qoi. Äŋgıme Allanyŋ amanatyn adal oryndauda, eger ol amanat äldeqaşan oryndalyp qoisa, aqyn da mäŋgılık mekenıne ketedı-daǧy.

Keŋşılık Myrzabekov qazaq poeziiasynyŋ qabyrǧaly ökılderınıŋ bırı. Işındegı sanaulysy. Onyŋ poeziiasynyŋ körkemdık erekşelıgı, tür bölektıgı, iaki qaitalana qoimaityndyǧy mälım. Qazaqtyŋ arǧy-bergı tarihynda ǧajaiyp aqyndar bolǧan, bıraq halyq sanasynan berık oryn alǧany az. Keŋşılık aqyn sondai azdyŋ bırı edı.  «Öleŋge talasy bar» ärbır jas Keŋşılıkke soqpai ötpeidı, öleŋderınen özıne keregın alady, aqynmen «auyruy» da bek mümkın.

Künım şyqqan säskege, mezgıl şaŋqan,
…Senı süiedı ekenmın, sezdım, qalqam.
Menı süiseŋ, «joq-barǧa» moiyndamai,
Uaiymdamai, uaqytşa tözgın, qalqam..,- dep bastalatyn öleŋın jatqa oquşy edık. Alǧaşqy mahabbatymyz turaly möldıretıp däl solai jazǧymyz keletın, bıraq ol Keŋşılık aqynnyŋ ǧana maŋdaiyna būiyrǧan şumaqtar ekenın jete tüsıne bermeitınbız. Qyryq üş jasynda dünie keşse de, ol baqytty aqyn. Sebebı, ol «Jyltyraǧy öşıp, şoşqa terısı qalatyn» (G.H.Andersen) öleŋder jazǧan joq, jaza almady. Keibırı sekıldı kölgırsıp, danyşpansyǧan joq. Künı üşın madaq öleŋder jazyp, arnaiy «ızdenbedı» de. Jazdy, jazyp kettı.

Jaqynda aqynnyŋ ekı tomdyq taŋdamaly şyǧarmalar jinaǧyn qaita oqydyq. Aqynnyŋ qoltaŋbasy, özındık tanym men tüisıgı bırden közge ūrady.

Bozala taŋda boztorǧai älı şyr etpei,
Typ-tynyş dala tūmşanyp şyqqa sümektei.
Jylystap alyp, jaryǧy nalyp jūldyzdyŋ,
Qaltyraidy kep baiau bır soqqan jürektei…(«Taŋ»).
Nemese:
Kökjiekke bır ymyrt qondy kelıp,
Jaryq dünie taǧy bır kündı ūrlatty.
Jalqyn säule jaryǧy jondy bölıp,
Säl qozǧalǧan seleuler dırıl qaqty…

Aqynnyŋ suretkerlık qasietıne kuä bolasyz. Kez kelgen adam öleŋ jazuy mümkın, bıraq sözden keste tıgetınderı sirek, şynynda. Ol Keŋşılık siiaqty aqyndardyŋ ǧana talaiyndaǧy närse  Rasynda, aqyndar ballada janryna sirek barady. Qainekei Jarmaǧambetov, Syrbai Mäulenov, Hamit Erǧaliev sekıldı qadau-qadau aqyndar ǧana atalǧan janrda tört aiaǧyn teŋ basar jorǧadai taipalyp öttı. Olardan keiın Keŋşılık Myrzabekovtıŋ esımı erekşe atalady. Aqynnyŋ «Mūhtar men Qanyş», «Mūhtar men Küläş», «FZO-ǧa ketken jeŋeşem», «Ūia», «Köşu» sekıldı balladalary qazaq poeziiasynyŋ eleulı tabysy. Mūnda ärtürlı oilar aǧynynda talaily taǧdyr ielerı töbe körsetedı. Şynaiy keiıpkerler galereiasy aqynnyŋ qaitalanbas qoltaŋbasy, poetikalyq sezımtaldyq pen suretkerlık talǧamynyŋ joǧary körınısı.

Aqynnyŋ taǧdyry oŋai emes. Keŋşılık aqynnyŋ pende retındegı taǧdyry da qiyn kezeŋge tap  keldı. Būl buynnyŋ «soǧystan soŋ tuǧandar» ekenın aitqanbyz. Soǧystyŋ zardaby kımnıŋ janyna jara salmady. Jar qyzyǧyn köre almai, jastai qalǧan ana da, oq jona almaǧan bala da soǧysqa laǧnet aitty. Ärbır zamannyŋ şyndyǧy aqyn şyǧarmaşylyǧynan körınıs tauyp otyrady desek, būl ürdıstı Keŋşılık aqyn da attap öte almady. Aqynnyŋ «Qyryq bırınşı jylǧy kelınşek nemese jazuşy Şerhan Mūrtazaevqa syr» degen öleŋı bar.

Sol kelınşek senıŋ jeŋgeŋ, menıŋ şeşem edı ǧoi,
Senıŋ baryŋ, menıŋ barym köŋılıne sep edı ǧoi.
Sen aiauşy eŋ, men aiauşy em, ol aiaityn bızderdı,
Būl sezımdı keudemızden ömır kösep edı ǧoi,- dep bastalatyn öleŋıne tebırenbeu mümkın emes. Aqyn jazuşy aǧasyna syr aşa otyryp, «Aiauly ömır aiai bılse, tättı ekenın ūǧynǧandyǧyn» da aitady. Tūtas üş ūrpaqtyŋ qasıretın jyrlai otyryp, «Bälkım, bızder köp qiyndyq körıp ösken soŋǧymyz» deidı. Al, «ötken ömır, ketık köŋıldıŋ» jalǧanda orny tolar ma?!. Ärine, «batatyny sol ǧana…» Aqynnyŋ būl ataqty öleŋın soǧys qūrbandaryna, jesır analar men jetım balalarǧa jyrmen qoiylǧan eskertkış desek te, artyq bolmas. Sebebı, aqyn eskertkıştıŋ tek qana zatpen emes, sezımmen de qoiylatynyn körsettı.

Aqiyq aqyn Mūqaǧali Maqataev «Sary bala» dep erkeletken Keŋşılık Myrzabekov qazaq üşın qymbat. Bar ǧūmyry öleŋge sıŋıp ketken aqyn bügınde sol Mūqaǧalilardyŋ sanatynda. Bıraq, ol – Mūqaǧali emes, Keŋşılıktıŋ özı. Öleŋı özınıŋ enşısındegı dünie.

Bır mysqal mūŋym, tūrmys, taǧdyrym senbısıŋ,
Bolmystan bıtım, tumystan dılım senbısıŋ?
Tuys ta, dos ta suysqan künı basymnan
Süiegen menıŋ bır mysqal mūŋym senbısıŋ?!- degenı de aqyndyqtyŋ mehnaty, tıptı, azap-şerı. Älmisaqtan aqynnyŋ mūŋnyŋ perzentı ekenın däleldegen şyǧarma.

Ǧaşyqtyq – azap, azaby ǧajap bıraq ta,
Dertınde tozaq, demındegısı jūmaq pa?!
Şyn ǧaşyq bolsaŋ bırıŋdı-bırıŋ jylatpa,
Jylattyŋ eken, jylasyn ǧaşyq, jūbatpa!-degen keremet jyrdy kım bılmeidı. Qairan qimas kezderdı eske salady erıksız. «Şabyt üstınde Qūdaidai qūdırettı, küibeŋ tırşılıkte qūmyrysqadan därmensız» (A.S.Puşkin) aqynnyŋ basty missiiasynyŋ oryndaluy – onyŋ baqyty. Äitpese, jaqsy da, baqsy da ötıp jatqan ömır qaşan bır ornynda tūryp edı…

Hamit ESAMAN