Mügedek balalardy ömırge beiımdeuge arnalǧan oŋaltu ortalyqtary men arnaiy mamandandyrylǧan mekemeler qajet pe? Osy mäsele töŋıregındegı qoǧamdyq pıkırler ekıge jarylǧan. Keibıreuler qajet dese, endı bıreuler «mümkındıgı şekteulı balalardy būlaişa oqşaulau dūrys emes, būl onsyz da qamköŋıl jandardyŋ jüregıne qaiau tüsırıp, psihologiiasy men fiziologiiasyna kerı äserın tigızedı» degendı alǧa tartady. Al osy mäselemen tıkelei betpe-bet kelıp otyrǧan «Säbi» mügedek balalardyŋ analary» qoǧamdyq qorynyŋ direktory Hafiza Tıleuqabylova beiımdeu ortalyqtary köptep qūrylsa, öspırımderge de, onyŋ analaryna da ülken kömek ekendıgın aitady.
Är ata-ana bauyr etı-balasynyŋ denı sau bolyp tuyp, qatarynan kem qalmai ösuın tıleidı. Al balalardyŋ ömırge mügedek bolyp keluı kım-kımge de auyr soqqy. Osydan bolyp şaŋyraǧy şaiqalǧan talai otbasy bar. Mūndaida köbıne äke şırkınder boilaryn ala qaşyp, analar taǧdyr tauqymetın jalǧyz arqalaidy. Balasy qandai küige duşar bolsa da jüregı ezılıp tūratyn qairan ana jüregı-ai deisıŋ mūndaida. Hafiza Nyǧmetqyzy aşqan «Säbi» qoǧamdyq qoryna tırkelgen 70-ten astam ananyŋ basym köpşılıgı jalǧyzbasty äielder. Olardyŋ balalaryna qoiylǧan diagnoz da jan dünieŋdı ezıltedı: Daun sindromy, autizm, psihikalyq damudyŋ tejeluı, serebraldy sal auruy, basqa da nevrologiialyq syrqattar. Derttıŋ auyr türıne şaldyqqan öskınderdıŋ köpşılıgı arbaǧa taŋylǧan, özdıgınen qozǧalyp jüre almaidy, söileu, estu qabıletterı naşar damyǧan. Balalardyŋ kışkentai kezınde taǧy eşteŋe emes. Ösken saiyn olardy köteru, alyp jüru jalǧyzbasty analarǧa qiiamettıŋ qiyny. Beikünä balasynyŋ dertpen jalǧyz arpalysyp, özımın-özı ögeilık küiın keşuı – anasynyŋ janyn jegıdei jeitını taǧy bar. Osyndai psihologiialyq-moraldyq soqqyǧa qaramastan baiǧūs äielder ümıtterın üzbei, balalaryn oŋaltu qamymen qandai auyrtpalyqqa da tötep beruge bar. «Säbi» mügedek ballardyŋ analary» qoǧamdyq qorynyŋ basty tılegı – balalaryn oŋaltuǧa septıgın tigızetın ortalyq qūru.
– Mügedek balalardyŋ ata-analary köptegen äleumettık problemalarmen betpe-bet keledı. Olardyŋ ışınde äsırese, mümkındıgı şekteulı balalardy oqytatyn bılım mekemelerınıŋ tapşylyǧy kürdelı mäsele bolyp tūr. Mügedek bala tärbielep otyrǧan otbasylardyŋ köpşılıgı äleumettık jaǧdaiy tömen otbasylar. Olardyŋ qoǧamdyq oryndarǧa, mädeni ıs-şaralarǧa baruǧa mümkındıkterı az. Sondyqtan mūŋ-mūqtajy bır ata-analardyŋ basyn qosyp, balalaryn damytuǧa jaǧdai jasaityn ortalyq asa qajet, – deidı qoǧamdyq qordyŋ direktory Hafiza Tıleuqabylova.
Ärine, Astana qalasynda mamandandyrylǧan tüzetu bılım, densaulyq ūiymdary bar. Tıptı tirek-qimyl apparaty funksiialarynyŋ būzyluynan bolatyn serebraldy sal auruyna şaldyqqan balalarǧa arnalǧan elımız boiynşa jalǧyz balabaqşa da elordada aşylǧan. «Bıraq būl mekemeler Astanadai ülken qalaǧa azdyq etedı. Elordada kämelettık jasqa tolmaǧan 2050 mügedek bala resmi tırkelgen desek, sonyŋ basym köpşılıgı üide otyr tört qabyrǧaǧa qamalyp», – deidı ol.
2005 jyly aşylǧan qoǧamdyq qordyŋ belsendılerı mügedek balalardy qoǧamǧa beiımdeitın, qimyl-qozǧalysyn damytatyn oŋaltu ortalyǧyn özderı-aq aşuǧa äzır. Tek laiyqty ǧimarat tappai jür. «Bızge arnaiy oryn berılse bolǧany, qalǧanyn özımız-aq rettep alar edık. Ortalyqqa qajettı qūraljabdyqtardy da taba alamyz. Türlı üiırmeler aşuǧa da mümkındıgımız bar», – deidı qoǧamdyq qordyŋ direktory.
Älemdık medisina tua bıttı, auyr dertke şaldyqqan balalardyŋ qūlan-taza aiyǧyp ketpese de olardy ortaǧa beiımdeuge bolatynyn alǧa tartady. Ol üşın logoped, defektolog, nevropatolog, pediatr syndy mamandardyŋ jūmyla jūmys ıstegenı kerek. Qoǧamdyq qor ökılderı balalaryna qamqor bolatyn mūndai mamandardy tabudy da öz moiyndaryna alyp otyr. «Bızge qolǧabys etuge niettı ekendıkterın aityp, habarlasatyn mamandar barşylyq. Sondai jandardyŋ kömegıne süienbekpız», – deidı olar.
Qamköŋıl jandar qaşan da jüregın jylytatyn jūbanyş ızdeidı. Özderıne mūŋdas, syrlas ızdeidı. Analar bır-bırımen äŋgımelesıp, şer tarqatqysy keledı. Elordada autizm, serebraldy sal auruy sekıldı psihonevrologiialyq patalogiialary bar balalardy oŋaltuǧa arnalǧan ortalyq qūrylsa, däl osy sūranystar da ötelerı sözsız. Qoǧamdyq qordyŋ da, oǧan tırkelgen ata-analardyŋ da qalauy osy.
Qymbat NŪRǦALİ
