Prezident pärmenı

Bolaşaq – balamaly energiiada

kollektor

Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev «Qazaqstan-2050» strategiiasynda qorşaǧan ortaǧa zalalyn tigızetın qūrylymdardy bırtındep joiyp, esesıne balamaly quat közderınıŋ tiımdılıgın arttyrudy tapsyrdy. Mäselen, Prezident 2020 jylǧa deiın quat tūtynudy jyl saiyn tömendetu 2,5 paiyzdan, 2020 jyldan keiın 3,5 paiyzdan kem bolmauy tiıs ekenın eskerttı. Öitkenı, köptegen zertteulerdıŋ nätijesıne süiensek, organikalyq otyndar 2020 jylǧa qarai älemdık energetika sūranystarynyŋ tek ışınara ǧana bölıgın qanaǧattandyra alatyndyǧy aiqyndalyp otyr.

 

Qazaqstanda qaita jaŋǧyr­ty­latyn energiia közderınıŋ, sonyŋ ışınde su, jel jäne kün ener­giia­larynyŋ äleuetı edäuır joǧary.
Künnıŋ jerge beretın energiiasy täulık boiy älemnıŋ barlyq elektr stansalary öndıretın energiiadan myŋdaǧan ese köp. Jerdıŋ betıne tüsetın kün energiiasynyŋ 15 paiyzy adamdardyŋ tırşılık äreketın qamtamasyz etuge jetkılıktı dep sanalady. Būl üles 63000 mlrd mVt/saǧ nemese şartty otynnyŋ 7700 mlrd tonnasyna teŋ. Onyŋ jyldyq energetikalyq quaty jer qoinauynda jatqan otynnan alynatyn energiianyŋ barlyǧynan bırneşe ese köp. Qazaqstannyŋ geografiialyq ornalasuy jäne klimattyq jaǧdaiy qoŋyr salqyn. Būl aimaq jer beldeuınıŋ ortalyq jäne oŋtüstık endıkterınde jäne subtropikke auysu jolaǧynda or­nalasqan. Sondyqtan, kün energiia­syn paidalanuǧa ülken mümkındık bar. Mäselen, Qazaqstan territoriiasynda künnıŋ säulelenu ūzaqtyǧy öte joǧary (3100 saǧatqa deiın), jalpy säulelenudıŋ baqylanatyn aimaǧy 1900,5 myŋ şaqyrymdy qūraidy.

Az-kem anyqtama

Qazaqstan 42-55 gradus aralyǧynda soltüstık endıkte ornalasqanyna qa­ramastan, respub­lika territoriiasyna kelıp tüsetın kün radiasiiasynyŋ potensialy edäuır ülken jäne jylyna 1300 – 1800 kVt saǧ/m2 qūraidy.

Kün qazandyqtarynyŋ artyq­şy­lyǧy–onyŋ jeŋıl jasaluy men jabdyqtarynyŋ arzan boluy. Kün säulesınıŋ qabyldaǧyştary kädımgı şynymen (äinekpen) jabylǧan panelderden tūrady. Būl qarapaiym element kün energiiasynyŋ jartysyn sudyŋ jylu energiiasyna ainaldyrady. Eger jer betınıŋ är şarşy metrıne 300 Vt juyq kün säulesınıŋ jyluy keletının eskersek, onda kün qazandyqtarynyŋ qanşalyqty qūndylyǧyn jeŋıl baǧalauǧa bolady.
Qazaqstan 42-55 gradus araly­ǧynda soltüstık endıkte orna­las­qanyna qaramastan, respublika territoriiasyna kelıp tüsetın kün radiasiiasynyŋ potensialy edäuır ülken jäne de jylyna 1300 – 1800 kVt saǧ/m2 qūraidy.
Paidalanudyŋ negızgı baǧyty boiynşa kün kollektorlarynyŋ kömegımen ystyq su aluǧa bolady. Jergılıktı mamandardyŋ baǧamdauy boiynşa, ystyq sumen jabdyqtau mūqtajdyǧyna sudy jylytu üşın kün energiiasyn paidalana otyryp, 13 mln Gkal jyludy aluǧa bola­dy,
būl 1 mln tonna otyndy mūnai ek­vi­­valentınde ünemdeuge müm­kın­dık beredı. Sudy jylytu üşın kün kollektorlaryn paidalanu jeke ǧimarattardy ystyq sumen jab­dyqtau üşın de, sondai-aq or­talyq­tandyrylǧan jylumen jab­dyqtau jüielerındegı qazan­dyqtarda jüzege asyruǧa bolady.
Elımız üşın köp jyldar boiy ener­giianyŋ alternativtı közde­rın damytu mäselesı älı künge deiın şeşımın tappaǧan kürdelı mäse­lelerdıŋ bırı. Qazaqstanda künnen jäne jelden alynatyn energiianyŋ balamaly közderı retınde paidala­nyp jūmys ısteitın naqty käsıp­oryndardy aşu jönınde türlı pıkır­ler men qyzyǧuşylyqtar bar.
Bügıngı taŋda Qazaqstannyŋ ener­­getikalyq sektorynyŋ käsıp­oryndary atmosferany lastau közderınıŋ oşaǧy bolyp sanalady. Olar jyl saiyn millionnan astam ziiandy qaldyqtardy jäne 70 mln tonnaǧa juyq kömır qyş­­qylyn atmosferaǧa taratady. Halyq­ara­lyq energetika agent­tıgınıŋ mälı­met­terıne süiensek, Qazaqstan älem boiyn­şa ziiandy qaldyqtardy jäne par­niktı gazdardy atmosferaǧa tas­­taudan üşınşı orynǧa ie. Qazaq­standa tek kömır energetikasy bo­iynşa qorşaǧan ortany las­tau­dan bolatyn ekonomikalyq şyǧyn jylyna 3,4 mlrd dollardy qū­rai­-
dy eken. Mıne, sondyqtan da alter­­nativtı energetikany elemeu jäne energiiamen jabdyqtaudy orta­­lyqtandyrmau energetikalyq qor­lardy tiımdı paidalanbauǧa, ünem­dılıktıŋ tömendeuıne jäne energiia­men jabdyqtau senımdılıgınıŋ tö­men­deuıne äkelıp soqtyrady. So­nymen qatar, ekologiia men adam den­saulyǧyna edäuır ziian keltıredı.
Qazırgı taŋda jel energiiasyn paidalanu ülken jolǧa qoiylyp otyr. Onyŋ köşbasşysy – AQŞ. Mūnda jel energetikalyq qondyr­ǧylarynyŋ (JEQ) sany şamamen 18 myŋ, al olardyŋ quaty 1500 MVt-ty qūraidy. Mūndai jel elektr stansalary Daniiada, Ūlybritaniiada, Kanadada, Germaniiada, Şvesiiada, Niderlandyda, Fransiiada bar.
Osy salada, ǧylymi-tehnikalyq ızdenıs jūmystary keŋınen jürgı­zıletın bolsa, bolaşaqta Qazaq­stan­nyŋ energetikalyq täueldılıgın tömen­detuge jäne ekologiialyq mäselesın şeşuge tolyq mümkındık bar dep oilaimyn.
Europanyŋ jel stansalary jel­dıŋ ortaşa jyldamdyǧy 4-5 m/s bolǧanda jūmys ıstei bastaidy, al Qazaqstanda ortaşa jel jyl­dam­dyǧy 8-10 m/s bolatyn 10 aimaq bar.
Elımızdıŋ tabiǧi quat közderınıŋ bazasy nenı körsetedı? Sarapşylardyŋ baǧalauy boiynşa, qazırgı uaqytta ekonomikalyq tūrǧydan qaraǧanda jel energiiasynyŋ potensialyn paidalanu jylyna 3 mlrd kVt/saǧ qūraidy. Kem degende, Qazaqstan boiynşa on bes perspektivtı alaŋda jel elektr stansiiasyn salu taŋ­da­lyp otyr. Osylaişa, tabiǧi quat közderın paidalanu eldıŋ bola­şaǧy üşın äldeqaida tiımdı bolmaq.

Sūltan Mamanov,
energetika salasynyŋ mamany

Taǧyda

Ūqsas jaŋalyqtar

Pıkır üsteu

Back to top button