HVIII ǧasyrdyŋ soŋǧy şiregınen HH ǧasyrdyŋ bas kezderıne deiın qazırgı Özbekstan, Täjıkstan aumaǧynda jäne Türkımenstan jerınıŋ bır bölıgınde Būhar ämırlıgı atalǧan memleket däuren sürdı. Resei imperiiasy Qazaq handyǧyna sekıldı būl memleketke de öktem saiasatyn jürgızbei qoimady. Aqyry 1868 jyly degenıne jetıp, Būhar ämırlıgın baǧyndyrdy. Bolşevikter bilıkke kelgennen keiın ämırlık keŋestık halyq respublikasyna ainaldy.
QR Tūŋǧyş Prezidentınıŋ muzeiı astanalyqtarǧa sol zamannyŋ ruhyn sezınuge mümkındık berıp otyr. Jaqynda mūnda «Mädeniet arqyly ünqatysu» halyqaralyq jobasynyŋ aiasynda «Būhar ämırlıgındegı bilık elitasynyŋ mädenietı» atty körme aşyldy. Körmege qoiylǧan jädıgerler elordaǧa Sankt-Peterburg qalasynan jetkızıldı. Olardy bır ǧasyrdan astam tarihy bar, Euraziia dalasyn mekendegen halyqtar mūrasyn saqtaumen jäne zertteumen ainalysyp kele jatqan älemdegı eŋ ırı mūrajai – Resei etnografiialyq muzeiı ūsyndy.
Keŋes däuırınde şyǧystan şyqqandar qaraŋǧy, kommunistık partiianyŋ arqasynda ǧana közı aşylǧan halyq retınde baǧalandy. Olai emes ekenın qazırgı zaman däleldep otyr. Aqtaŋdaqtary aşylyp otyrǧan tarih, tabylyp jatqan qūndy mūralarymyz – sonyŋ aiqyn aiǧaǧy. Zer salyp qarasaq, mädenietımız basqalardan köş ılgerı bolmasa, kem tüspegenın köremız. Eŋ sändı kiım, äsem bezendırılgen tūrmystyq būiymdar, ärtürlı jaǧdaida ata-babalarymyz qoldanǧan saf altynnyŋ qūnyna tatityn zattar bızde boldy. Al, mümkındıgı mol, ne kiem, ne jeimın degendı oilamaǧan el bileuşılerınde sondai zattardyŋ neşe atasy bolǧany aitpasaq ta tüsınıktı. Būǧan, ärine ejelgı Qytai men Batys Europanyŋ qiyr şyǧysyn toǧystyrǧan, Euraziia dalasy arqyly ötken Ūly Jıbek jolynyŋ sauda keruenderınıŋ de yqpaly boldy. «Būhar ämırlıgındegı bilık elitasynyŋ mädenietı» körmesı sol saltanatty köz aldymyzǧa alyp keldı.
Tūŋǧyş Prezident muzeiıne qoiylǧan Būhar ämırşılerınıŋ jäne olardyŋ otbasy müşelerınıŋ sän-saltanaty jarasymdy kiımderı, at äbzelderı, zergerlık būiymdar, diplomatiialyq syi retınde berılgen özge el bileuşılerınıŋ tartulary, muzykalyq aspaptar, qaru-jaraqtar, İslam dınıne qatysty jäne aŋşylyqqa arnalǧan zattar – bärı-bärı de körmenı alǧaşqy künı tamaşalauǧa kelgen jūrtty bei-jai qaldyrmady. Solardyŋ bırı – körme lentasyn saltanatty jaǧdaida qiyp bergen Parlament Mäjılısınıŋ deputaty Kamal Būrhanov boldy.
SÜBELI SÖZ
Kamal BŪRHANOV, QR Parlamentı Mäjılısınıŋ deputaty:
– Tarihşy-arheolog retınde Ortalyq Aziiany talai araladym. Ekspedisiialarǧa şyǧyp, qazba jūmystaryn jürgızdık. Būharada da bırneşe ret bolyp, kalanyŋ ortalyǧyndaǧy Arka dep atalatyn aumaǧy at şaptyrymdai ämırler rezidensiiasyn kördım. Qaladan 10-12 şaqyrym jerdegı bileuşıler saraiy syndy säulettı ǧimarattardy da köruıme mümkındık tudy.
Özbek jerınde düniege kelgen aǧamyz özınıŋ alǧaşqy tarihşy-arheolog mamandyǧyn Taşkent memlekettık universitetınen igerdı. Sondyqtan, Būhar ämırlıgınen osy zamanǧa jetken būiymdar būl kısıge taŋsyq bolmaityn şyǧar dep oilaǧanbyz. Joq, halyq qalaulysy da körmege qoiylǧan zattardy qyzyǧa tamaşalady. Keiın bılgenımızdei, atalmyş körme jadyndaǧy bıraz estelıkterdı jaŋǧyrtqan eken.
Körmege kelgen özge jūrt ta seruenbasylardyŋ kömegımen tūnyq önerdıŋ syryna boilady. Körme 31 qazanǧa deiın jalǧasady. Sondyqtan, älı de uaqyttaryŋyz bar.
Amanǧali QALJANOV
