«Qazaqstan – 2030» strategiialyq baǧdarlamasy ūzaq merzımge belgılengen. Ol Orta Aziialyq barystyŋ būlqynysyn saiasi-ekonomikalyq ūstanymdaryna negızdei otyryp, jüzege kezeŋ-kezeŋımen asyrylyp keledı. Qazaqstannyŋ täuelsızdık alǧan jyldar ışınde jetken tabystary az emes. Solardyŋ denı osy baǧdarlamanyŋ jüielı türde jürgızılıp kele jatqanymen bailanysty.
Jalpy baǧdarlama qamtyǧan köptegen salalar ölı nükteden jyljyp, qarqyn ala bastady. Onyŋ ışınde, ärine, basa aitatyn salalar bar. Mäselen, ūlttyq qauıpsızdık. Şekaralyq tūtastyq egemen el üşın asa maŋyzdy. Sony saqtai otyryp memleketımız öz täuelsızdıgın dünie jüzı elderıne jariialap, egemen el retınde terezesın özgelermen teŋestırdı.
El ışındegı tūraqtylyqtyŋ zor mänge ie boluy da tüsınıktı. Saiasi tūraqtylyq ekonomikalyq alǧyşarttardyŋ jüzege asuyna bırden bır kepıl. Köpūltty Qazaqstannyŋ yntymaǧyn saqtap, bırlıgın kün saiyn küşeituı el damuyna qosyp jatqan orasan yqpaly dep baǧalaǧan dūrys. Osy sala boiynşa el ışınde türlı dıni konfessiialardyŋ basyn qosqan talai şaralar ötıp jatqanyn köz körıp, qūlaq estude. Halyqtar yntymaqtastyǧyn odan ärı tereŋdetu maqsatynda Qazaqstan Halqy Assambleiasy qūryldy. Damudyŋ maŋyzdy alǧyşartyna ainalǧan qazaqstandyq bırlıktıŋ önegelı ülgısı ǧalamşardaǧy memleket basşylary men konfessiia jetekşılerınen laiyqty baǧasyn alyp keledı. Bırlıgımen tanylǧan Qazaqstanǧa Europadaǧy qauıpsızdık jäne yntymaqtastyq ūiymyna töraǧalyq etu märtebelı missiiasy senıp tapsyryldy.
Ekonomikanynyŋ arbasyn döŋgeletu üşın oǧan tielgen investisiialyq teŋnıŋ maŋyzyna erekşe ekpın tüsırılıp otyr. İnvestisiianyŋ salmaǧy artqan saiyn, arbanyŋ da jürısı jeŋıldei bermek. Sondyqtan el ışınde investisiialyq jaǧymdy klimat ornatu – ekonomikany dūrys jolǧa saludyŋ bırden bır tetıgı retınde baǧalandy.
Şikızatqa bai elmız. Qazba bailyǧymyzdyŋ da sany kemşın tüsıp jatqan joq. Energetikalyq resurstardy, onyŋ ışınde eŋ basty ken közderı – mūnai men gazdy öndıru, ony el igılıgıne jaratu toqtausyz jürıp jatyr. Iаdrolyq otyn öndırıp, ony eksporttaudan älem memleketterınıŋ köşın bastady. «Halyqtyq IPO» baǧdarlamasy arqyly köpşılık qauymdy osyndai en bailyqtyŋ iesı boluǧa tartu jüzege asa bastady.
Tranzittık maŋyzy zor kölık joldary salynyp jatyr. Jıbek jolyn jaŋǧyrtu qolǧa alyndy. Sonyŋ arqasynda «Jol kartasy» boiynşa bes oblystyŋ halqy jūmyspen qamtyldy. Būl da ekonomikalyq ūtymdy şeşımnıŋ bırı edı.
Degenmen, damudyŋ basty qozǧauşy küşı – adam kapitaly ekenı de ras. Qazaqstan bılıktı mamandar daiarlau ısınde de talapty küşeite bastady. Şetelden bılım alǧan jastar legı tolassyz köbeiıp jatyr. «Bolaşaq» stependiattarynyŋ qatary molyǧu üstınde. Maqsatşyl halyq ökılderı alǧan bılımderınıŋ nätijesın ıs jüzınde memleket kädesıne jaratuy – eŋ basty qoǧam kapitaly sanalatyny bügıngı künnıŋ aqiqaty. Osy tarapta Prezident äkımşılıgı janynan bılıktı qyzmetşıler korpusyn qūru qajettılıgı alǧa tartyldy. Onyŋ bastamaşysy Elbasy özı boldy. «Bızdıŋ strategiialyq mındetımız – memlekettık basqaruşylardyŋ jaŋa generasiiasyn jasau. Olar käsıbi daiyndyqtary myqty, bılımdı, jaŋaşa oilaityn jäne eldıŋ müddesı üşın adal eŋbek etetın, eşqandai müddelermen bailanyspaǧan taza adamdar boluy kerek» degen Prezident sözınen keiın arnaiy kadrlyq korpus jasaqtala bastady.
Jahandyq daǧdarys dauyly älı basyla qoiǧan joq. Alaida ol özınıŋ alǧaşqy auqymdy quatynan aiyryldy. Qazaqstan daǧdarysqa aldyn ala daiyndalǧandyqtan, onyŋ saldary bızdıŋ elımız üşın sonşalyqty auyrǧa soqqan joq.
Daǧdarysqa deiıngı kezeŋde Qytai, Ündıstan jäne özge de ekonomikasy qaryştap alǧa basqan memleketter qatarynda damudyŋ joǧary deŋgeiın baǧyndyra bastadyq. Ötpelı kezeŋnen aman-esen ötıp, özınıŋ jasampazdyq quatymen dünie jüzıne tanylyp ülgergen Qazaqstan älem elderın öz jetıstıkterımen taŋ qaldyryp otyr. Älemdı daǧdarys şarpyp, küizelıp tūrǧan sätte eldıŋ agraralyq salasy qara üzıp, älem elderı arasynda joǧary baǧalandy. 2009 jyly el tarihynda bolmaǧan şamada, iaǧni tura aitqanda 22 million tonna astyq jinaldy. 2009 jyly bükılälemdık qarjy daǧdarysyna qaramastan, JIÖ 1,1 paiyzǧa, al jūmyssyzdyq 6,2 paiyzdy qūraǧan. Ötken jyly jūmyssyzdyq deŋgeiı 5,4 paiyzǧa tömendep, jūmyspen qamtuda ılgerıleu oryn alyp jatqany aiqyndaldy. «Qazaqstan – 2030» strategiialyq damu baǧdarlamasy qabyldanǧan kezde qazynasynda dymy joq Ūlttyq qor qazırde 50 milliard dollardan astam altyn-valiutalyq bailyqqa kenelıp tūr. Būl da eldıŋ jetıstıgı.
Köpvektorly saiasattyŋ jetkızgen tabystary da tolaiym. N.Nazarbaevtyŋ jan-jaqty qarym-qatynas ornatutynyŋ arqasynda arab elderımen, Aziia memleketterımen jaǧymdy ekonomikalyq-saiasi ahual qalyptasty. Japoniia, Oŋtüstık Koreia bastaǧan Oŋtüstık Şyǧys Aziia jäne Tynyq mūhity aimaǧynyŋ elderımen ekonomikalyq bailanys qarqyndy damu satysyna köterıldı. Trans-Sıbır temırjol toraby ıske qosylyp, Qytai men Batys Europa elderıne tranzittık dälız aşyldy. Kaspii teŋızı arqyly Taiau Şyǧys pen Euroodaq elderıne jük jöneltu mümkındıgı artty. Qazaqstan jahandyq üderısterge meilınşe belsendı türde aralasyp keledı. BŪŪ, EQYŪ, ŞYŪ, EurAzEq sekıldı halyqaralyq jäne aimaqtyq maŋyzy zor ūiymdardyŋ qyzmetıne tıkelei aralasa bastady. Olardyŋ belsendı qatysuşysyna ainaldy.
Energetika salasynyŋ ırı jetıstıkterı elge qyzmet etpek. Eksport auqymy ūlǧaiyp, sapaly metall ülesı artady dep boljanuda. Eŋbek önımdılıgın eseleitın auyl şaruaşylyǧynyŋ ūqsatuşy käsıporyndary köbeimek. Densaulyq saqtau salasynda kürt özgerıster oryn alyp, otandyq önımder köbırek öndırılıp, farmasevtikanyŋ baǧy janady dep kütılude. Ūlttyq qordaǧy qazyna bügıngı elulık deŋgeiın toqsanǧa asyrady dep jobalanǧan. 90 milliard dollarǧa teŋesedı deitın altyn-valiuta qory el yryzdyǧyn däleldeitın bolady. Būl halqymyz 2020 jylǧa deiın bar qiyndyqty artqa salyp, ūdaiy damudyŋ arqasynda europalyq elderdıŋ aldyŋǧy qatarly tūrmystyq jaǧdaiyna qol jetkızedı degen söz. Bäsekege qabılettılık artyp, intellektualdyq sapa baǧalana tüsedı degendı aiqyndaidy.
Şynar ÄBILDA
