Ūltymyzdyŋ abyz aǧalarynyŋ bırı, akademik Myrzatai Joldasbekovtıŋ 75 jasqa toluyn Astana jūrtşylyǧy men ziialy qauymy 27 mamyr künı Elordadaǧy Küläş Bäiseiıtova atyndaǧy opera jäne balet teatrynda keŋınen atap ötkelı otyr.
Būl quanyşty tek qazaqtyŋ ǧana emes, bükıl türkı älemı men ruhaniiatynyŋ da merekesı desek, oryndy. Jaqynda osynau asyl tūlǧamyzben Astanadaǧy esıle aqqan erke Esıl özenınıŋ jaǧasyndaǧy öz şaŋyraǧynda jüzdestık.
«Qazaqtyŋ el bolyp, uyǧyn şanyşqaly şyn tarihy jazylmaǧan ǧoi. Är däuırde ūly jaziramyzǧa kelıp ketken saiahatşylar men ǧūlamalar baitaq dalamyzdyŋ baiandaryn özderınşe tolǧap, memleketterınıŋ müddelerıne orailastyra şejırelegen. Qazaqtyŋ naǧyz tarihy jetı qat jer astyndaǧy altyn, kümıstei ūrpaqtar kädesıne aspaǧan küiı qalyp keldı. El tarihynyŋ aqiqaty aitylar uaqyt täuelsızdıgımızdı tūǧyrǧa qondyrǧan myna zamanda ǧana mümkın boldy. Osy bır qasiettı şaruaǧa qolym bosaǧandai bolyp otyrǧan qazırgı mezgılde bütındei kırıse bastaǧan jaiym bar»,–dep aqtaryldy asyl aǧamyz.
Taŋmen talasa tūrsa kerek, Myrzaǧamyzdyŋ jazu üstelı aq kögerşınderdei appaq-appaq qaǧazdarǧa tolyp qalypty. Aşyq tereze arqyly Esıl özenınen esken samalmen jelpıngendei, talpynyp ūşpaqşy bolǧandai, qanattaryn qaǧyp-qaǧyp qoiady perışte paraqtar…
– Myrza-aǧa! Ūlt retınde qalyptasyp boldyq pa? Ūly Abai aitqan kemşılıkterımızden aryla aldyq pa? – deimız, aǧamyzdyŋ şarşauly didaryna qarap.
– Men Abaidy balalyq şaǧymnan, mektepten bastap oqyp, universitette zerdelegen adammyn. Ömır boiyna osynau ūly kemeŋgerımızdıŋ oilaryn jadyma tüiıp kelem. Ne degen tūŋǧiyq, ne degen mūhittai şalqarlyq deseŋşı…
Abaidy köktemde oqysaŋ köktemdı, jazda oqysaŋ jazdy, küzde oqysaŋ küzdı, qysta oqysaŋ qysty köresıŋ.
Kökırek közıŋmen, aqyl, sanaŋmen bar sūlulyqtaryna qanasyŋ. Ömırdıŋ, tırşılıktıŋ qadırıne jetkendei, ony baǧalaǧandai bolasyŋ. Jäne bır keremetı, Abai oqyǧan adamnyŋ jasyna qarai jaŋa bır qyrynan, däl sol jasqa ǧana tän syrlarymen aşylyp otyrady. Sondyqtan, Abaidy ǧūmyr boiyna oqi beru, aitqandaryn zerdege toqi beru kerek. Söitsek qana, adaspaimyz! Älgı saualyŋa aitarym, joq älı, arylyp bolǧanymyz joq, Abai aitqan boidaǧy kemşılıkterımızden… Jaryqtyq, öz ūltyna şyn jany aşyǧan soŋ, batyryp-batyryp, eşteŋenı de jasyrmai aitqan ǧoi…
Bızder, bügıngı ūrpaq ökılderı bır bırımızge degen janaşyrlyqtan, meiırım men şapaǧattan aiyrylyp baramyz. Abai bız sekıldı universitette oqymaǧan. Söite otyra, Şyŋǧystaudyŋ biıgınen bükıl älemge köz salǧan, adamzattyq asyl mūrattardy aitqan. Eger bügın ǧaiyptyŋ qūdıretımen Abai ortamyzǧa oralsa, qalai nalyr edı..
Bilıktıŋ basynda otyrǧan azamattarymyzdyŋ arasynda ūlttyŋ qamynan görı, qara basynyŋ baquattylyǧyn qamdaityndar köbeiıp barady. Şet elderden jetkender Qazaqstanǧa jany aşymaidy, olar ülken qazannan qasyqtap, ojaulap öz paidasyn alyp qalu maqsatymen ǧana kelgender. Al, öz ūltynyŋ qazynasyn qymqyryp, şekara asyp, qazaqtyŋ bailyǧyn özge memleketterdıŋ örkenıne qosyp jürgenderdı ūltyna jatbauyr tuǧandar
demeske lajyŋ joq.
Qazaqty qazaq qana arqasynan qaǧyp, qazaqqa qazaq qana jaqsylyq jasai alady. Al, qazaqty qazaq qoldamasa, qorǧamasa, Abai aitqandai «bırın bırı dos körmese, ıstıŋ bärı bos» bolmaq.
– Myrza-aǧa! Ömır jolyŋyzda kezdesken, jalǧyz sızge ǧana emes, ainalasyna da şapaǧattary molynan tigen, özıŋızge ülgı bolǧan asyl aǧalaryŋyz jaiynda da köp
jazyp jürsız ǧoi…
– Bırde keŋsemde otyr edım, telefon şyldyrlady. İmanǧali Tasmaǧambetov ınım eken. Kelıp ketuımdı ötındı. Barsam, aldyna gazettı jaiyp tastap, maqala oqyp otyr. «Myrza-aǧa. Qazaqtyŋ ūltqa jön aityp, baǧyt sılteidı degen ziialylary bır bırımen jaǧa jyrtysyp, aitysyp jatyr. Sız bolsaŋyz, keşegı ötken asyl aǧalaryŋyzdy, ūly ūstazdaryŋyzdy saǧynyp, aŋsap, solardyŋ
önegelerın oqyrmandarǧa ūsynudan jalyqpai kelesız. Sol jazǧandaryŋyzdyŋ özı bır kıtap bolǧan şyǧar»,– dedı maǧan. Sodan İmanǧali Nūrǧaliūly asyl aǧalarym jaiynda jazǧandarymdy üş künnıŋ ışınde jeke kıtap etıp şyǧaryp berdı.
Bılseŋ, men negızı esse janryn qolaily köretın adammyn.
Sonau jyldary Abai jaiyndaǧy jazǧandarymdy Äbeŋe
– Äbdıjämıl Nūrpeiısovke ūsynǧanym bar. «Ūly Abai jaiynda Mūhtar Äuezovten bastap, jazbaǧanymyz joq. Abai turaly nendei jaŋalyq jaza aldym deisıŋ» degendei Äbdıjämıl aǧamyz qolyna ūstatqan jazbamdy selsoqtau qalyppen qaltasyna sala saldy. Arada apta ötkende, bır künı Äbeŋ telefon soǧyp tūr… «Äi, Myrzatai! Sen esse janrynyŋ aituly bolar şeberı ekensıŋ! Abaidyŋ bız aşpaǧan qyrlaryn sonşalyqty tama- şa jazypsyŋ», – dedı… Sodan esse janryna qalam tartyp kele jatyrmyn. Jaŋaǧy asyl aǧalarym jaiyndaǧylardyŋ
bärı esseler ǧoi …
– Myrza-aǧa! Sızdıŋ kıtaphanaŋyz elımızdegı eŋ sirek, ärı asa bai kıtaphana ǧoi. Universitettıŋ Otyrar kıtaphanasyndaǧy, Prezidenttık mädeniet ortalyǧyndaǧy kıtaphanalaryŋyzdy
da körıp edık. Öz qolyŋyzda da asa qūndy, eşkımde kezdespeitın
ǧajaiyp basylymdar bar ǧoi. – Būl jaiynda da oilanyp jürmın. Elşı bolyp qyzmet ıstep jürgenımde de Tegerannyŋ, özge de älem şaharlarynyŋ kıtaphanalarynda bolǧam, qazynalaryn armansyz aqtarǧam. Joǧary bilıkte, Ükımette jäne özge de deŋgeilerde basşy qyzmetterde bolǧanymda da qolymnyŋ ūzyndyǧyn kıtap jinauǧa, ūltymyzdyŋ är jerlerde şaşy- lyp qalǧan qasiettı jädıgerlerın bır jerge toǧystyruǧa qarjymdy aiamaǧan janmyn. Dünie emes, men ruhani qazynalar jinaǧan adammyn ǧoi. Ūly babalarymyzdyŋ özım janymdy şüberekke tüiıp, jiǧan-tergenımdı sala jürıp, Astanaǧa qyruar beinetpen alǧyzǧan ekı şapanyn da oilai berem. Menıŋ közım taisa, küte alar ma eken, qasietın ketırıp almas pa eken, sarttaǧylar dep köp alaŋdaimyn. Özıŋ oqyp jürgen şyǧarsyŋ. Men qazaqtyŋ ūly aqyny Äbdıldä Täjıbaevpen de köp aralastym, jaqyn ını boldym ǧoi. Sol Äbeŋ aitatyn. Jambyldy Mäskeuge on kündıkke aparmaq bolǧanda, qazakemder ortalyqqa aryzdy qarşa boratady ǧoi. «Jambyl degen aqyn joq. Qoldan jasalǧan» dep.
Sodan Äuezov Mūhtarǧa Mäskeuden Leonid Sobolev ha- barlasady. «Jambyl degen aqyn bar ma?» – dep. Mūhaŋ «bar» deidı. Sodan Sobolev ekeuı Jambyl aqynǧa kelıp, sol künı qaitamyn degen Sobolev, ūly şaiyrdyŋ jyryn tyŋdap, üş kün jatady. «Jambyl degen myna zamannyŋ
Gomerı eken ǧoi!» – deidı, sonda Sobolev.
Qazaqtyŋ bırın bırı baǧalamaityny, köre tūra, bıle tūra qasietın körgısı kelmeitını, retı kelse, bırın bırı sürındırgısı kelıp tūratyny bügınde de bar. Abaidyŋ «Qazaqtyŋ qazaqqa tıleules bolmaityny nesı eken» dep küizeletını bar emes pe… Sol keselden älı arylǧanymyz joq…
Osyny aitty da, aǧamyzdyŋ nūrly didaryn mūŋ şalǧandai boldy…
– Toiyŋyz qūtty bolsyn, aǧa! Taǧdyr Sızge Jambyl babamyzdyŋ jasyn bersın,–dedık asyl janmen qoştasyp tūryp.
– Cmaǧūl, şyraq, toiyma kel!– dedı aǧam!..
Smaǧūl Rahymbek, jazuşy
