Erteŋ – Halyqaralyq iadrolyq synaqtarǧa qarsy küres künı. Osy dataǧa orai keşe Astanadaǧy Täuelsızdık saraiynda «Iаdrolyq synaqtarǧa tyiym saludan – iadrolyq qarusyz älemge» taqyrybynda HHI bükılälemdık kongress bastaldy. Osy kongrestıŋ prezidentı Abai Baigenjin töraǧalyq etken jiynǧa Densaulyq saqtau jäne äleumettık damu ministrı Tamara Düisenova, Astana qalasy äkımınıŋ orynbasary Aida Balaeva jäne basqalar qatysty.
29 tamyz – Semei iadrolyq poligonynyŋ jabylǧan künı. Būl – Qazaqstan üşın maŋyzdy oqiǧa. Sebebı, Qazaq elı de osy alpauyt qarudyŋ zardabyn bırkısıdei tartty. «Iаdrolyq synaqtarǧa tyiym saludan – iadrolyq qarusyz älemge» bükılälemdık kongresınıŋ prezidentı Abai Baigenjinnıŋ aituynşa, 1949-1989 jyldary aralyǧynda KSRO-nyŋ äskeri önerkäsıp keşenı Semei iadrolyq synaq poligonynda atom qaruyn synaqtan ötkızdı. Osy uaqyt aralyǧynda 465 iadrolyq jäne termoiadrolyq jarylys bolǧan. Elımız onyŋ zardabyn älı künge tartyp keledı. Jiynǧa qatysqan Resei akademigı Sergei Kolesnikovtyŋ pıkırınşe, iadrolyq qarudyŋ qauıptılıgı sol, onyŋ ziiandy qaldyqtary jer betınde 80-120 jylǧa deiın joiylmai saqtalady eken. Iаǧni, adamzat osynşa uaqyt boiy onyŋ zardabyn köredı degen söz. «Iаdrolyq qaru – adamzattyŋ qasıretı. Ol eŋ aldymen adamnyŋ genın būzady, aǧzanyŋ erte qartaiyp, soluyna äkeledı. Būl ūrpaǧymyzǧa ziian. Sondyqtan odan älem tolyq bas tartuy qajet» deidı ol.
Kongrestıŋ negızgı ūiymdastyruşysy – «Älem därıgerlerı iadrolyq soǧysty boldyrmau üşın» halyqaralyq qozǧalysynyŋ negızı 1980 jyldyŋ jeltoqsanynda qalanǧan. Ondaǧy maqsat – iadrolyq qarusyzdanuǧa kömek körsetu jäne oǧan qarsy qoǧamdyq pıkır qalyptastyru. Halyqaralyq ūiym būl sauapty ısı üşın 1984 jyly IýNESKO-nyŋ arnaiy syilyǧyna ie bolypty. Al, 1985 jyly Nobeldıŋ Beibıtşılık syilyǧymen marapattalǧan eken. Bügınde ūiymǧa 65 memlekettıŋ därıgerlerı müşe. Sonyŋ ışınde bızdıŋ qazaqstandyq aq halattylar da bar.
Astanada alǧaş ret ötkızılıp otyrǧan alqaly jiynǧa älemnıŋ 50 elınen 500-den asa delegat qatysty. Kongress barysynda jūrtşylyq älemdık jäne otandyq därıgerlerdıŋ auzynan iadrolyq qarudyŋ adamzatqa tigızer qasıretı jönınde, onyŋ densaulyqqa äserı haqynda bırtalai jaitqa qanyqty.
Kongreske düniejüzıne äigılı akademik, kardiolog Evgenii Chazov ta şaqyrylypty. Bıraq, densaulyǧyna bailanysty kele almaǧan ǧalym özınıŋ sözın beinejazba arqyly joldady. «Bız, därıgerler, iadrolyq qarudyŋ adamzatqa tigızer ziiany jönınde jaqsy bılemız. Onyŋ zardaptary jaiynda eşkımnen jasyrmai, batyl ärı aşyq aita bıluımız kerek. Osy qozǧalys qūrylǧannan keiın 1982 jyly bız «Iаdrolyq soǧystyŋ qauıp-qaterı» atty kıtap şyǧarǧan edık. Onda jappai qyryp-joiatyn qarudyŋ orasan zor ziiany turaly egjei-tegjeilı jazǧanbyz. Bärımız iadrolyq soǧysqa qarsy küş bırıktıre bıluımız kerek. Sonda ǧana maqsatymyzǧa jetemız. Bızdıŋ qozǧalys kerek bolmai qalǧanda, men özımdı baqytty sezınetın bolamyn» deidı akademik.
SÜBELI SÖZ
Kärıpbek KÜIIKOV, suretşı:
– Iаdrolyq jarylystyŋ kesırınen 10 balasy bırdei mügedek bolyp tuǧan otbasyn kördım. Radiasiianyŋ kesapatynan jaman auruǧa şaldyǧyp, äuletımen qūryǧan jandar da barşylyq. Sondyqtan men jan jüregımmen iadrolyq qaruǧa qarsy küresemın dep şeşkenmın. Bügıngı künı men – halyqaralyq qauymdastyqtyŋ nazaryn iadrolyq qauıptı joiu mäselesıne audaru maqsatyndaǧy qūrylǧan «ATOM» onlain-kampaniiasynyŋ qūrmettı elşısımın. Būl jobaǧa sızder de qatysyp, qarusyz älem üşın, beibıtşılık üşın dauys beruıŋızge bolady.
Iаdrolyq soǧys qaupıne qarsy qoǧamdyq pıkırdı qalyptastyrudy maqsat etken kongress erteŋ qorytyndylanady. Al 30 tamyz künı delegattar Semei qalasyna baryp, ondaǧy jūrtşylyqtyŋ hal-jaǧdaiymen tanysady.
Qymbat NŪRǦALİ
