Salymdar bankirlermen jäne täuelsız sarapşylarmen tabys aludyŋ eŋ senımdı joly retınde körsetıledı. Bıraq, eŋ laiyqty depozittı qalai taŋdauǧa bolady? Būnyŋ jasyryn kedergılerı nede, jäne de eŋ bastysy olardy qalai joiuǧa bolady? Osy sūraqtarǧa jauap alu üşın olardy sarapşylarǧa qoidyq.
Artyq Seiıtqalieva, «Adal» tūtynuşylar qūqyǧyn qorǧau qoǧamynyŋ prezidentı:
«Depozit» sözınıŋ anyqtamasymen QR «Bankter jäne bank qyzmetı turaly» zaŋynda da, QR Azamattyq kodeksınde de tanysuǧa bolady.
Jalpy, bank salymynyŋ şarty — konsesualdy emes, şynaiy şart. Mūndai şart bankke aqşany tabystaǧan sätten bastalady. Bank salymynyŋ şarty — aqyly şart, öitkenı, bank kez kelgen jaǧdaida salymşyǧa pa-iyzdardy töleuge mındettı bolady. Bank salymynyŋ şarty salymşynyŋ bastamasymen merzımınen būryn būzylǧan jaǧdaida da, bank oǧan paiyzdardy töleuden bas tartuǧa jäne būdan ärı klient salǧan aqşanyŋ kölemın azaityp, odan tūraqsyzdyq aiybyn öndırıp aluǧa qūqyly bolmaidy.
Bank depozitı – aqşa jinauǧa jäne ony saqtap qoiu üşın öte yŋǧaily qūral, jäne de eger sız ony paidalanǧyŋyz kelse, tömendegılerdı bılgenıŋız jön bolar:
1. Bankterdı taŋdaǧanda, salymnyŋ tiımdılıgıne qarauǧa nemese özın naryqta jaqsy jaǧynan körsetken banktı taŋdaŋyz.
2. Eger sız depozitke 5 million teŋgeden tömen somany salatyn bolsaŋyz, sızge joǧary paiyzdy ūsynatyn banktı taŋdau tiımdı bolady. Qazaqstanda Salymdarǧa kepılık beru qory bar, būl bank bankrot bolǧan jaǧdaida atalǧan somany qaitaruǧa mındettı bolady degendı bıldıredı.
3. Este saqtaŋyz, bank kez kelgen jaǧdaida salym somasyn salymşyǧa qaitaruǧa mındettı bolady, jäne ony aiyppūl şaralaryn qoldanu arqyly azaita almaidy. Azamattyŋ salymdy bırınşı talaby boiynşa alu qūqyǧynan bas tartuy turaly şarttyŋ talaptary da tükke tūrmaityn bolyp tabylady.
4. Jarnamaǧa tolyq senbeŋız, öitkenı, sız ondaǧy qarjy terminderın ärqaşan ūǧa qoimaisyz.
5. Şartty mūqiiat oqu kerek, şartqa qol qoiǧan sätte klient naqty bır bankpen qatynas qūratyn bolady da, onyŋ şarttarymen kelısedı. Bır närsenı tüsınbei qalsaŋyz, bank qyzmetkerıne sūraq qoiyŋyz.
6. Toltyru, paiyzdardy joǧaltpai , aqşany şottan ışınara alu mümkındıgın, kapitaldandyrudy, salym valiutasyn anyqtaŋyz».
Gülchira Kenjebaeva, Bank Houm Kredit Önımderdı äzırleu basqarmasynyŋ menedjerı:
«Eŋ laiyqty depozittı taŋdaǧan kezde, bankpen ūsynylatyn şarttarǧa nazar audaryŋyz. Sol kezde, bank bölımşesıne kem degende qoŋyrau şalu kerek, al eŋ jaqsysy onda baryp, keŋes alu kerek. Tek sonda ǧana sız jan-jaqty aqparat alasyz. Būǧan qosa bank keŋesşısınen tömendegılerdı anyqtaŋyz:
– sız aqşany ışınara alyp otyrsaŋyz nemese depozittı toltyrǧanda paiyzdyq mölşerleme qalai özgeredı?
– bankte aqşany alǧanda qandai komissiialar bar jäne aiyppūldar/tūraqsyzdyq tölemderı qarastyryla ma?
– salym boiynşa basqa qalada qyzmet körsetu mümkındıkterı bar ma?
Qazaqstandyqtar senetın bırneşe jalǧan laqap bar. Osylaişa, qazaqstandyqtardyŋ köbı valiutamen jasalatyn salymdar senımdı ärı tiımdı dep oilaidy. Alaida, būl olai emes. Teŋgemen jasalatyn salymdar boiynşa paiyzdyq mölşerlemeler kez kelgen şetel valiutasyndaǧy salymdarǧa qaraǧanda joǧary bolady. Sonymen qatar salymdar merzımdık dep atalǧany tekten tek emes – olar belgılı bır merzımge aşylady da, salym merzımı aiaqtalǧan sätte sız taŋdaǧan valiutanyŋ teŋgege degen baǧamy aşylǧan sättegı baǧamǧa qaraǧanda, özgerıle alady, būl sızge paida äkelmeuı de mümkın. Salymnyŋ jalpy qaǧidasy – ony keiın jūmsaǧyŋyz keletın valiutada aşu kerek. Mysaly, eger sız şetelge sapar şegu üşın aqşa jinasaŋyz, valiutalyq salym aşuyŋyzǧa bolady.
Merzımge qatysty da adamdy şatastyratyn män-jailar bar. Bır jaǧynan merzım neǧūrlym ūzaq bolsa, mölşerleme soǧūrlym joǧary bolady. Osyǧan orai, bız salymdy eŋ ūzaq merzımge aşamyz. Alaida, aldyn ala eskerılmegen jaǧdai tuyndap, sız salymdy merzımınen būryn jabuǧa mäjbür bolsaŋyz, aqşaŋyzdy joǧaltpaisyz, bıraq ta kütken kırıstı de ala almaisyz. Nege? Öitkenı, salymdy aşqanda, sız bankpen şart jasaisyz – ol sızge öz aqşaŋyzdy belgılı bır merzımge onyŋ paidalanuyna bergenıŋız üşın paiyzdar töleidı. Aqşaŋyzdy merzımınen būryn alǧanda, sız şarttyŋ talaptaryn oryndamaityn bolasyz, sondyqtan bank sızge barlyq kelısken paiyzdar somasyn tölei almaidy. Būl jaǧdaida paiyzdar merzımınen būryn būzu mölşerlemesı boiynşa eseptelınedı, köptegen bankterde ol negızgı mölşerlemeden aitarlyqtai tömen bolady.
Būnyŋ jaqsy bır amaly bar – merzımınen būryn japqanda da paiyzdyq mölşerlemesı tömendemeitın salymdy aşu. Būndai ūsynystar az, jäne bızdıŋ bank – sondaidy ūsynatyn azdyŋ bırı. Bank Houm Kreditte aqşany qandai bolsyn merzımde saqtaǧanyŋyz üşın, tıptı, bır aidan keiın nemese bır aptadan keiın alǧyŋyz kelse de, jyldyq 9,4% mölşerlemesımen alasyz.
