Ötken jeksenbıde Astananyŋ Parijdegı künderı märesıne jettı. Būl, şyn mänınde, ekı el, qos astana arasyn etene jaqyndastyrǧan, mädeni häm ruhani tırşılık-tynysyna tyŋ serpın bıtırıp, aişyqty ız qaldyrǧan uaqiǧaǧa ainalǧany sözsız. Qazaqstannyŋ Fransiiadaǧy elşısı Nūrlan Dänenov aitqandai, Parij törınde bızdıŋ mädenietımız, ruhani qainarlarymyz ben salt-dästürlerımız tūŋǧyş ret keŋ auqymda ärı barşa sän-saltanatymen körsetıldı, osynyŋ özı-aq ekı jaqty qarym-qatynastar tarihyndaǧy altyn paraq, jarqyn betterınıŋ bırı bolyp qalary kämıl.
Köne Parijdıŋ qaq ortasynda, ataqty Luvrdyŋ däl aldynda ornalasqan «Qazaq auyly» ekspozisiiasynyŋ tap osy künderı daŋqy köşe aralap kettı. Yntyzar jūrtşylyq – qisapsyz parijdıkter men älemnıŋ är tüpkırınen jiylǧan turister auyl şetıne aiaq basqannan auyzdaryn aşyp, közderın jūmumen boldy. Pale Roial alaŋyna jaǧalai tıgılgen aqşaŋqan kiız üiler, tolqyndai terbetıp, köŋıldı kökke şapşytqan altybaqan, tūrmystyq mükämaldar men qolöner būiymdary artylǧan arbalar, körermennıŋ köz aldynda sırge şekıp, būrau salǧan zergerler, masatydai qūlpyrǧan kılem-tekemetter, qazaqtyŋ meimandos peiılınıŋ aiǧaǧyndai asta-tök ūlttyq taǧam türlerı, aŋqyldaǧan än men bylqyldaǧan biler, belıne şoqpar bailap, qolyna jalaŋ qylyş ūstaǧan eŋselı jıgıtter, qyr gülındei ülbırep, qyrmyzydai jaiqala ūlttyq kiım kigen arular, mıne, osy körınısterdıŋ bärı parij jūrtşylyǧyn tym şalǧai tükpırdegı jūmbaq ta syrbaz köşpelıler elıne alyp barǧandai ǧalamat äserge böledı.
Äsırese, körermender bızdıŋ atan jılık, alyp tūryq batyrlarymyzdyŋ qasyna bailanyp qaldy. Qaumalasa kezekke tūryp, qoltyqtasa suretke tüsıp jatty. Eŋsegei boily er jıgıtterden eskertkış qaldyruǧa köbelektei ūşyp-qonǧan qyz-qyrqyny, baisal tartqan saryqaryn bäibışelerı tūrmaq, maŋǧaz mınez, qatu jüzdı erkekter de «ket ärı» bolǧan joq, tıptı, olar da töbesımen kök tıregen kermeiyq alyptardyŋ qasyna taiaǧanda özderın qūittai baladai sezınıp, erıksız jymyŋ qaǧady.
Alaŋǧa aiaq basqandardyŋ köpşılıgı kiız üige kırıp köruge, alabūrta asyǧyp, ışıne köz saluǧa yntyqty. Al, tabaldyryqtan attaǧandary közdıŋ jauyn alarlyqtai basqūr, şymşi, kebeje, asadal siiaqty dünie-mülıkterdıŋ äsem örnek, zer-ajar boiaularyn körıp, taŋdai qaǧysty.
Osynau kiız üilerdıŋ bırıne qarapaiym qūraldary men qoldan şyqqan būiymdaryn öŋgergen qos şeber – Ainagül Baiajanova men Qairoş Sahaba jaiǧasqan edı. Olar epsektı de şapşaŋ qimyldap, san aluan tüspen türlengen kılem men alaşa toqyp, körermenderdı odan saiyn airan-asyr qaldyrdy.
Ainagüldıŋ aituynşa, kılem toqudy anasynan üirengen. Endı ǧasyrlar qoinauynan kele jatqan öner tuyndysyn özı jasap şyǧarady. Solardyŋ bırı – kerege basynda ılulı tūrǧan taŋǧajaiyp örnek syrǧan kiız qorjyn eken.
Qairoş sandyq üstıne tekşelei jinalǧan körpe-köpşıgın jaiyp saldy. Bärın özı tıgıptı. Ismer kelınşek kiız üige kerektı jabdyqtyŋ bärın, süiegınen basqasyn qolynan ötkerulı.
Etnoauyldyŋ sänı men saltanatyn Astana qalasy filarmoniiasynyŋ ūjymy asqaqtata tüskendei. Halyqtyq aspaptar orkestrınıŋ körkemdık jetekşısı ärı bas dirijerı, QR eŋbek sıŋırgen qairatkerı, professor Aitqali Jaiymov parijdıkter qazaq halqynyŋ muzykasyna, mädenietıne, salt-dästürı men ädet-ǧūrpyna asa yqylasty ekenın aitady. Özı basqarǧan orkestrmen qatar «Şalqyma» bi ūjymynyŋ, belgılı änşıler Azamat Jyltyrközov, Aigül Qosanova, Daniiar Mūqan syndy belgılı änşılerdıŋ de ortaq ıske ölşeusız üles qosqandaryn, özderınıŋ Parijge ūlttyq önerımızdı tanytuǧa atsalysqandaryn maqtan tūtatyndyqtaryn atap öttı.
Ekspozisiia jūmysyna volonterler – qazaqstandyq studentter, sondai-aq, Fransiiada tūratyn qazaqtar köp kömek körsetken. Mäselen, Jazira Esbergenova Versaldan arnaiy kelıptı, ol sonda tūryp, asa maŋyzdy sanalatyn biologiia jäne molekuliarly biohimiia salasynda jūmys ısteidı eken. Ol Qazaqstan men Fransiianyŋ ūqsas tūstary köp ekenın, äsırese, meimandostyq, taǧattylyq jaǧynan bır-bırınen aumaitynyn aitady. Ataqty Sorbonnada halyqaralyq qūqyqty oqyp jatqan Aidana İsaeva da Parijdıŋ qaq ortasynda ötıp jatqan osyndai auqymdy uaqiǧaǧa atsalysqanyn baqyt sanaidy.
Öz äserlerın aitularyn ötıngenımızde, etnoauyl qonaqtarynyŋ oi-pıkırlerı bır jerden şyqty, tıptı, olardyŋ köterıŋkı köŋıl, şadyman külkılerınen-aq köp närse aitpai aŋǧaruǧa bolatyndai. Qala tūrǧyny Silvi Lostan «osy şara turaly Parijdıŋ Bırınşı okrugınıŋ meriiasynan estıp kelgenıme eş ökınbeimın» deidı. Bırlı-jarym telereportaj körgenı bolmasa, būǧan deiın Qazaqstan jönınde eşteŋe bılmeptı. Etnoauylda ol tūŋǧyş ret qazaq mädenietımen tanysyp, orasan zor äserge bölenıptı. Bärınen būryn, Silvige bızdıŋ äuenderımız ūnaǧan eken.
Fransiiadaǧy Sloveniia elşılıgınıŋ Maşa atty qyzmetkerı köptegen qyzyqty körınısterdıŋ közaiymy boluly. Onyŋ, äsırese, osyndaǧy meimandostyq ahualyna köŋılı auypty.
Qūrmettı qonaqtar arasynda daŋqty dvoriandar äuletınıŋ ökılı – Petr Şeremetev boldy. Ol da ekspozisiiaǧa joǧary baǧa berıp, özı bırneşe ret bolǧan Qazaqstanǧa yqylasy erekşe ekenın bıldırdı.
Parijdegı Astana qalasy künderı aiasynda bızdıŋ delegasiia müşelerı fransuz astanasy meriiasy men munisipaldyq idaralar ökılderımen resmi kezdesuler ötkızdı.
Qalalyq meriia ǧimaratynda Astana äkımınıŋ orynbasary Aida Balaeva Parij merınıŋ diplomatiialyq keŋesşısı Aurelien Leşevalemen kezdesıp, ekı astananyŋ yntymaqtastyǧyn odan ärı damytu mäselelerın talqylady. Äsırese, qazaq etnoauylynyŋ sättı ūiymdastyrylǧany, būl, sözsız, Astana men Parijdıŋ özara qarym-qatynasyn odan ärı damytuǧa tyŋ serpın beretının atap öttı. A.Balaeva Astana künderın ūiymdastyruǧa körsetılgen kömek üşın alǧys aityp, ekı tarapty qarym-qatynasty örıstetudıŋ özektılıgıne toqtaldy. Yrysty yntymaqtastyqtyŋ mysaly densaulyq saqtau salasynda Gustav Rossi atyndaǧy fransuz klinikasymen tabysty atqarylyp kele jatqan onkoaurulardy emdeu jönındegı bırlesken joba bolyp tabylady. Astana qalasy äkımınıŋ orynbasary, ekonomika, investisiia, mädeniet, densaulyq saqtau jäne basqa da salalarda Parijben yntymaqtasuǧa qūşaǧyn aiqara aşqan qazaq elordasynyŋ orasan mümkındıkterı men äleuetı turaly äŋgımeledı. Aurelien Leşevale Parijde tūŋǧyş ret ötkızılgen qyzyqty da tartymdy şarany ūiymdastyruǧa kömektesu ülken abyroi ekenın, ol köptegen parijdıkter men qala meimandarynyŋ köŋılın baurap, yqylasyn audarǧanyn atap öttı. Sondai-aq, bırlese yntymaqtastyq ornatuǧa daiyndyqtaryn mälımdedı.
Parijdıŋ Bırınşı okrugınıŋ meriiasynda onyŋ basşysy Jan Fransua Legaremen kezdesu öttı. Onyŋ aituynşa, būl şırkeu üşın salynǧan ǧimaratqa jaiǧasqan älemdegı bırden-bır meriia eken.
Aida Balaeva Astananyŋ aluan türlı salada – bılım beru, densaulyq saqtau, ǧylym jäne basqa da baǧyttardy qosa alǧanda, fransuz astanasymen yntymaqtastyq ornatuǧa müddelılıgın aitty. Äsırese, medisina salasynda pediatriiany, travmatologiiany, revmatologiiany, gematologiiany damytu ısıne erekşe köŋıl bölınıp otyr. Özınıŋ jastyǧyna qaramastan, Astana «aqyldy» qala ärı turistık ortalyq retınde damuǧa talpynuda. Halyqaralyq auqymdaǧy asa maŋyzdy jobalardyŋ bırı – 2017 jyly elordada «EKSPO» körmesın äzırlep, ötkızu ısı. Äkım orynbasary oǧan fransuz taraby da belsene qatysatyndaryna senım bıldırdı. Öitkenı, naq osynda dünie jüzılık körmenı Qazaqstanda ötkızuge dauys berılıp, şeşım qabyldanǧany belgılı. Ol okrug merın yntymaqtastyqqa şaqyryp, olardyŋ barlyq ūsynys-tılekterı mūqiiat qaralatynyn atap öttı.
Jan Fransua Legare öz kezegınde Qazaqstannyŋ ekonomikasy qaryştai ösıp kele jatqanyn ıltipatpen atap öte kelıp, Astananyŋ tez boi köterıp, zamanaui ädıppen aişyqtalǧanyna rizaşylyǧyn aitty. Sondai-aq, ol osy yntymaqtastyqty örıstetu qamymen Parijde nemese Astanada taǧy jüzdesuge müddelı ekendıkterın bıldırdı.
Astana delegasiiasy müşelerınıŋ qatysuymen Parijde taǧy da bırneşe kezdesu öttı. Atap aitqanda, bılım beru jäne jastar ısı jönındegı basqarmalar basşylary Elmira Suhanberdieva men Talǧat Rahmanberdı Fransiianyŋ bılım beru salasynda jūmys ısteitın älemge tanymal «Kampus frans» kompaniiasynyŋ ökılderımen jüzdesıp, joǧary, orta jäne käsıptık-tehnikalyq bılım beru jüiesındegı yntymaqtastyq mäselelerın talqylady. Kelesı kezdesudı aldaǧy jyldyŋ säuır aiynda Astana qalasynda ötkızuge uaǧdalasty.
Astananyŋ Parijdegı künderı ötken jeksenbıde aty aŋyzǧa ainalǧan «Bastiliia operasy» teatrynda saltanatty konsertpen aiaqtaldy. «Astana opera» memlekettık teatrynyŋ jas ta daryndy ūjymy Fransiia astanasyna gastroldık sapar aiasynda arnauly baǧdarlamamen barǧan edı. Oǧan ataq-daŋqy älemge mäşhür muzykanttar Denis Masuev (fortepiano), Erjan Qūlybaev (skripka), dirijer Alan Börıbaev, änşıler İldar Abdrazaqov, Alberto Gazale jäne t.b. qatysty…
Djuzeppe Verdidıŋ öşpes tuyndysy – «Atilla» operasy parijdık körermenderge tamaşa tartu boldy. Olar änşılerge üstı-üstıne qol soǧyp, käsıbi deŋgeilerınıŋ biıktıgın laiyqty baǧalai bıldı. Basty röldı oryndauşy İldar Abdrazaqovty «älemnıŋ maŋdaialdy basy» dep bekerge atamaidy eken, al endı Odabella partiiasyn oryndaǧan Jūpar Ǧabdullina Mariia teatryndaǧy jetıstıgın sätımen qaitalap, talǧampaz fransuz jūrtşylyǧynyŋ jürekterıne jol tauyp, talantyna tabyndyrdy.
Konsertke halyq nöpır jinaldy. Zal dürıldete qol şapalaqtau men «bravo» degen aiǧaiǧa tūnyp, teŋselıp tūrdy. Körermender arasynda tanymal tūlǧalar – muzykaşylar, teatr synşylary, diplomattar men ǧalymdar köp bolǧanyn, tıptı, fransuzdyq ärı älemdık sän qalybynyŋ negızın saluşylardyŋ bırı – ataqty Per Kardennıŋ de otyrǧanyn aituymyz kerek. Jurnalisterge bergen sūhbatynda ol sapasy joǧary muzyka tyŋdap, sezımıne serpın, köŋılıne qanat bıtkendei bır jasap qalǧanyn japsarlady.
Körermender oryndarynan tık tūryp, ärtısterdıŋ joǧary käsıbi şeberlıkterı men dara ozar daryndaryna qūrmet-peiılderın ırıkpei, ūzaq şapalaqtady.
Sonymen Astananyŋ Parijdegı künderı tämamdaldy, osy mezette qos Astana arasyndaǧy jol jaǧyrapiialyq emes, ruhani tūrǧydan qysqara tüsıp, jürekterde jarqyn ızı qaldy…
Nūrǧali ÄBILDAEV,
arnaiy «Astana aqşamy» üşın, Parijden
