EKPINI BÖLEK ELORDA

Bügınde Alaş Astanasynyŋ eskısınen jaŋasy köbeiıp, jūrtşylyqty süisıntude. Nebır tyŋ jobalar men ideialar bas şaharda düniege kelıp, eldı eleŋdete tüstı. Bır jyldyŋ özınde qalada atqarylǧan ıs az emes. Jasalyp jatqan qyruar şarualar, eŋ aldymen, adamdardyŋ igılıgıne, olardyŋ sapaly ömır süruıne baǧyttalǧan. Endeşe, halyqtyŋ jaily tūrmysyna tıkelei qatysty keibır salalardyŋ qanşalyqty örkendegenıne toqtalyp körelık.

Astana – donor qala

2015 jyldy Astana respub­li­kalyq biudjetke kırıs tüsıretın donor qala retınde bastaǧaly otyr. Mūny elordanyŋ eŋ ülken jetıstıgı dep atauǧa bolady. Būryn tek Maŋǧystau men Atyrau oblystary jäne Almaty qalasy bolatyn. Olardyŋ qataryna endı törtınşı bolyp Astana qosyldy. Elordanyŋ özın-özı qamtu deŋgeiıne şyǧuy – joǧarǧy ekonomikalyq körsetkışterge qol jetkızu degen söz. Qala äkımı keltırgen derekterge süiensek, qūrylys jūmystarynyŋ kölemı 31,5 paiyzǧa artyp, 903,6 myŋ şarşy metr tūrǧyn üi pai­dalanuǧa berılgen. Būl – 2013 jylmen salystyrǧanda 4,5 paiyzǧa artyq körsetkış. Jalpy ışkı önım­nıŋ indeksı boiynşa 2011-2013 jyldar ışınde jyl saiyn orta eseppen 11 paiyz tūraqty ösu dinamikasy baiqalǧan. Būl – aitar­lyqtai jetıstık. Negızgı kapi­talǧa 472,2 mlrd teŋge qūiy­lyp, onyŋ ösımı 12,7 paiyzdy qūra­ǧan. Astanalyqtardyŋ ortaşa jalaqysy 11,3 paiyzǧa ösıp, 168,5 myŋ teŋgenı qūrapty. Būl – bas qalanyŋ jalpy damu dinami­kasynyŋ körsetkışı. Endı elor­dalyqtardyŋ tynys-tırşılıgın qamtamasyz etıp otyrǧan maŋyzdy salalardaǧy jetıstıkterge de köz jügırtelık.

«Aqyldy qala» – innovasiialyq joba

Qazaqtyŋ Astanasy TMD jäne Euraziialyq ekonomikalyq odaqtyŋ ırı şaharlardy saraptaityn halyqaralyq baiqauynda «Ömır sürgıŋ keletın qala» atanǧany belgılı. Būl – jaidan-jai berıle salǧan ataq emes. Qa­la­nyŋ tazalyǧy, kölık jüiesı, in­novasiialyq tehnologiialary, qysqasy, tūrǧyndarǧa qanşalyqty qolaily ekendıgı eskerıledı. Eger elordamyzǧa osyndai märtebelı atau berılse, demek, ol soǧan laiyq bolǧandaǧysy.

Rasymen de qazır adamdardyŋ qalada jaily ömır süruı üşın aldymen ne kerek? Ärine, bırınşı kezekte – tūrǧyndardyŋ äleu­mettık jaǧdaiy. Ekınşı, jürıp-tūru qolailyǧy, qauıpsızdıktıŋ saqtaluy. 2011 jyldan bastap elor­dada engızıle bastaǧan «Aqyldy Astana» jobasynyŋ maq­saty da – tūrǧyndardyŋ jaily ömır süruın qamtamasyz etu. Būl – tūrǧyndarǧa qajettı bılım, densaulyq, kölık syndy salalarǧa  innovasiialyq tehnologiialardy engızuge baǧyttalǧan. Osy joba engızılgelı astanalyqtardyŋ ömır süruıne qolaily jaǧ­dailar jasala bastady. Mysaly, jūrt­şy­lyqty tegın internet jelısımen qamtamasyz etu üşın «Open Wi-Fi» jobasy qoldanysqa endı. Esıldıŋ sol jaǧalauyndaǧy «Nūrjol» saiabaǧynda bastau alǧan Wi-Fi nük­telerı qalalyq sirkte, astanalyq saiabaqta, «Qazaqstan» ortalyq konsert zalynda, Täuelsızdık saraiynda, Beibıtşılık jäne kelısım jäne «Şabyt» sarailarynda, «Astana-Arena» stadionynda, «Alau» mūzaidyny men barlyq oiyn-sauyq ortalyqtarynda ornatyldy. Osy köpşılık oryndarǧa kelgen jūrtşylyq kompiuter, qalta telefony arqyly ǧalamtor jelısın tegın paidalana alady.

«Aqyldy Astana» aiasynda 2014 jyly qolǧa alynǧan taǧy bır ırgelı joba  intellektualdyq     kölık jüiesı boldy. Bügınde būl jüie qalanyŋ 6 köşesınde engızılgen. Sonyŋ şeŋberındegı «Qauıpsız qala» joba tūr­ǧyn­dardyŋ dıtte­gen jerıne jedel ärı kedergısız jetuın ǧana emes, qauıpsızdıgın de qamtamasyz etedı. Qazırdıŋ özınde Astana köşe­le­rınde 1 myŋnan astam beineka­mera, 10-nan astam «aqyldy baǧ­darşam» ornatylyp, kölık kep­telısın azaituǧa aitarlyqtai yqpal etude. Joba 2017 jylǧa taman tolyǧymen jüzege asyrylady dep kütılude. Sol kezde 500-ge juyq mekemenıŋ maŋaiynda 30 myŋǧa tarta beinebaqylau kamerasy ornatylady, jūrtşylyq avtobuspen qalanyŋ arǧy şetı­men bergı şetıne bar bolǧany 20 minutta jetetın bolady. Būdan özge, qoǧamdyq kölıkter arnaiy kameramen qamtamasyz etıl­mek. Qazırdıŋ özınde №10 ba­ǧyt­taǧy avtobustarda kamera or­natylǧanyn közımız şalyp jür. Būl jolauşylardyŋ qauıp­sızdıgın saqtap, qandai da bır tö­tenşe jaǧdaidyŋ aldyn aluǧa mümkındık bermek.

«Smart Astana – 2014» forumynda qala äkımı Ädılbek Jaqsybekov elorda täjıribesıne engızılıp jatqan innovasiialyq jobalar, äsırese, EKSPO kezınde maŋyzdy ekenın atai kele, jahandyq körmenıŋ taqyrybyna bailanysty taǧy bırneşe joba qoldanysqa engı­zılgenıne toq­talǧan bolatyn. Onyŋ bırınşısı – energetikalyq tiım­dılıktı qalyp­tastyru  joldaryn qaras­ty­ratyn «Astana green city» jobasy bolsa, ekınşısı – «Astana mobility» qalanyŋ kölık  jäne logistika salasyn damytudy köz­deidı. Al, üşınşı baǧyt – «Welcome to Astana» qyzmet körse­tudıŋ sapasyn arttyruǧa küş salady.

Qalai degenmen de būl jobalar Astananyŋ aldaǧy damu baǧytyn aiqyndap, elordany älemdegı eŋ üzdık, zamanaui şaharǧa ainaldyruǧa jol aşpaq.

Mektep tapşylyǧy şeşımın tabar kün jaqyn

Jan-jaqty bılımdı, tyŋ tehno­logiianyŋ tılın jetık meŋgergen azamat tärbieleude elorda özgelerge önege körsetuı tiıs. Astananyŋ bılım salasyna memleket tarapynan airyqşa köŋıl bölınuı sondyqtan.

Biylǧy 2014-2015 oqu jylynda Astanadaǧy oquşylar kontingentı 103 myŋǧa jettı. Olardyŋ 13 myŋy bırınşı synyp tabaldyryǧyn attady.

Elordanyŋ bılım salasy jyl saiyn tyŋ jaŋalyqtarǧa toly. Mysaly, biylǧy jetıs­tıktıŋ ülkenı sol – Astananyŋ bılım salasy 5 bırdei jaŋa mekteppen tolyqty. Olardyŋ ärqaisysy – 1200 oryndyq. Atap aitqanda, Ş.Qaldaiaqov köşesınıŋ boiynan jaratylystanu-matematikalyq baǧyttaǧy №73 fizikalyq-tehni­kalyq lisei aşyldy. Ekınşısı, Saraişyq köşesınde ornalasqan inkliuzivtı bılım beru märtebesıne ie qoǧamdyq-gumanitarlyq ba­ǧyt­­taǧy №74 mektep-gimnaziiasy. Üşınşısı, Kerei men Jänıbek handar köşesındegı qoǧamdyq-gumanitarlyq baǧyttaǧy №75 mektep-gimnaziiasy bolsa, törtınşısı – Türkıstan, Orynbor, Kerei jäne Jänıbek handar köşelerınıŋ aumaǧyndaǧy №76 mektep-liseiı jäne «Jaǧalau» tūrǧyn üi keşenı tūsynan №78 mektep-gimnaziiasy paidalanuǧa berıldı.

Endı  2015 jyldyŋ basynda taǧy 4 mektep pen ekı käsıptık-tehnikalyq bılım oşaǧy ıske qosylady dep kütılude.

Bügınde elordanyŋ bılım salasynda 11 856 pedagog jūmys ısteidı. Olardyŋ 84 paiyzy – joǧary bılımdı. 5873 mūǧalım jalpy bılım beretın mektepte eŋbek etedı. 2013-2014 jyldary Astananyŋ bılım mekemelerıne 714 ūstaz jūmysqa qabyldansa, solardyŋ 178-ı – jas mamandar.

Ötken oqu jylynda bılıktılıgın jetıldırgen ūstazdardyŋ qatary da köbeie tüsken. Aitalyq, 2013-2014 oqu jylynda 1353 mūǧalım bılıktılıgın köterse, 37 bılım ūiy­mynyŋ jetekşısı menedjment salasyndaǧy qaita daiarlaudan ötken eken.

Medisina salasyndaǧy jetıstıkter

Soŋǧy jyldary Astanada nebır ırı densaulyq saqtau nysandary ıske qosylyp, ülken bır medisinalyq klasterdıŋ negızı qalanǧanyn jūrt­şylyq jaqsy bılse kerek. Olar köp memleketterde bola bermeitın zamanaui tehnologiia­lar­men jabdyqtaldy. Endı sol tehni­kanyŋ tılın jetık meŋgergen mamandar molaisa deisıŋ. Elbasy da bır sözınde medisinanyŋ soŋǧy ülgıdegı qūrylǧylarymen qarulanǧan mekemeler endı halyqqa joǧary sapaly qyzmet körsetu qajettıgın aitqan bolatyn.

Ana men bala ūlttyq ǧylymi or­talyǧy, Neirohirurgiia ǧylymi ortalyǧy, diagnostikalyq or­talyq, Jedel medisinalyq jär­dem ǧylymi ortalyǧy syndy res­pub­likalyq deŋgeidegı medisina meke­melerımen bırge, Astanaǧa qarasty qalalyq densaulyq saqtau nysan­dary da qaita jaraq­tan­dyry­lyp, jöndeuden ötıp, elorda märtebesıne sai jūmys ıstei bas­tady. Būrynǧy şaǧyn qalaǧa şaq­talǧan nysandar adam tanymastai özgerıp, kei­bı­rıne japsarlas ǧimarattar salyndy. Qalada jaŋadan aşylǧan emha­na­lyq ke­şenderdıŋ özı – bır töbe.

Bügıngı taŋda Astanadaǧy emha­nalardyŋ sany 10-ǧa, auruha­na­lardyŋ sany  14-ke jettı.

Biyl 1 qaŋtardaǧy jaǧdai bo­iynşa Astana qalasy Densaulyq saqtau basqarmasyna qarasty 33 densaulyq ūiymynda 8165 medisinalyq qyzmetker jūmys ısteidı. Olardyŋ 36,5 paiyzy (2986-ı) – därıgerler bolsa, 63,4 paiyzy  (5179) – medbikeler.

Soŋǧy üş jylda Astanada 8 auruhana men emhana ıske qosyldy. Jaŋa nysandar mūnymen şektelmek emes. Qazır qalada bır auysymda 500 adamdy qabyldauǧa qauqary bar ambulatorlyq-emhanalyq keşen jäne Ürker tūrǧyn alaby men Dosmūhamedūly köşesınde alǧaşqy medisinalyq-sanitarlyq kömek beru orta­lyq­tarynyŋ qūrylystary jür­gızılude. Sondai-aq, jaqynda Qaban­bai batyr daŋǧylynda 250 oryndyq qalalyq balalar jūq­­paly aurular auruhanasy pai­da­lanuǧa berılmek. Memleket bas­­şysynyŋ tapsyrmasy boiynşa Jeleznodorojnyi kentınde salynyp jatqan Tuberkulezge qar­sy dispanser qūrylysy aiaqta­latyn kün de alys emes.

Tūrǧyn üi qūrylysynda qarqyn bar

Adamnyŋ basty äleumettık problemasy – baspanaly bolu. Äsırese, būl mäsele Astanada öte özektı. Alaida, elordanyŋ ekpındı qūrylys endıkterı bır sät te damyldaǧyn emes. Astana qalasy äkımdıgınıŋ saityndaǧy mälımet boiynşa 2014 jyly 957545 şarşy metr tūrǧyn üi paidalanuǧa berılgen.

Jalpy elordada jūrtşylyqty baspanamen qamtamasyz etu bır­neşe baǧytta jüzege asyrylyp jatyr. Sonyŋ bırı – «Qoljetımdı tūr­ǧyn üi – 2020» baǧdarlamasy. «Qazaq­stannyŋ Tūrǧyn üi qūrylys jinaq bankı» AQ jelı­sımen ülestırıletın baǧdarlama aiasynda bügınge deiın jalpy aumaǧy 84,17 myŋ şarşy metrdı qūraityn 7 tūrǧyn üi keşenı paidalanuǧa berıldı. Bügınde Astanada 8 üidıŋ qūrylysy jürgızılıp jatyr. Onyŋ beseuı jaqyn ailarda ıske qosylmaq. Jalpy ötken 2008-2010 jyldarǧa arnalǧan Tūrǧyn üi qūrylysyn damytudyŋ memlekettık baǧdarlamasy aiasynda 6 myŋǧa juyq elordalyq qonys toiyn toilaǧan eken. Al onyŋ aldyndaǧy 2005-2007 jyldarǧa arnalǧan baǧdarlama barysynda jalpy audany 367,3 myŋ şarşy metrdı qūraityn 4 969 päter paidalanuǧa berılgen.

Qymbat TOQTAMŪRAT