Ädılettılıkke ūmtylǧan jaŋǧyru arqyly jaŋaşyldyqqa bet tüzegen tūsta jastar memlekettegı basty qozǧauşy küşke ainaluy tiıs. Jarqyn bolaşaqqa bastauda äsırese, el astanasynyŋ jastaryna jükteletın jauapkerşılık joǧary. Osy rette Astana qalasynyŋ Jastar saiasaty mäselelerı basqarmasynyŋ basşysy Qairat Qambarov jastarmen jüielı jūmysty jolǧa qoiǧan mekemenıŋ biylǧy jyldyq qorytyndysy men bügıngı tynys-tırşılıgı töŋıregınde äŋgıme örbıttı.
– Jastar saiasaty mäselelerı boiynşa memlekettık baǧdarlamalardyŋ ıske asyryluyna qanşalyqty jaǧdai jasap jatyrsyzdar?
– Jastar saiasaty – keŋ auqymdy, köpsalaly baǧyt. Basqarmanyŋ negızgı mındetıne jastardyŋ bılım aluy, jūmyspen, tūrǧyn üimen qamtu, densaulyq saqtau salasyndaǧy äleumettık qūqyqtaryn qamtamasyz etu, şyǧarmaşylyq äleuetın damytu, bos uaqytyn ūiymdastyru jäne äleumettendıru jatady.
Jastardy qoldauǧa baǧyttalǧan memlekettık baǧdarlamalardy tüsındıru jäne taratu maqsatynda 2021 jyldan bastap Astana qalasy äkımdıgınıŋ «Astana jastary» KMM, Jastar saiasaty mäselelerı basqarmasynyŋ qoldauymen qalanyŋ 4 audanynda «Jastarǧa qyzmet körsetu ortalyqtary» jūmys ısteidı.
JQKO negızgı maqsaty – jastardy qoldauǧa baǧyttalǧan memlekettık baǧdarlamalardy tüsındıru jäne jastardyŋ özektı, ömırlık maŋyzdy mäselelerı: jūmyssyzdyq, tūrǧyn üi, bılım beru, densaulyq saqtau jäne basqa da özektı mäseleler boiynşa keŋester beru.
Ortalyqta «Otbasy bankı» AQ, «Jūmyspen qamtu ortalyǧy» KMM, «Atameken» ŪKP, «Astana jastary» KMM jäne basqa da ūiymdardyŋ qyzmetkerlerı jastardyŋ joǧaryda atalǧan özektı mäselelerı boiynşa keŋes beredı. Būl baǧytta 2022 jyly 5000-nan astam adam keŋes aldy.
Astana qalasy boiynşa 29 jasqa deiıngı jastar arasynda jūmyssyzdyq deŋgeiı 4,7%-dy qūraidy. Qalamyzdaǧy jastar sany – 232 myŋnan astam adam. Onyŋ ışınde jūmys ısteitın jastardyŋ sany 133,2 myŋ adamdy qūraidy
Ortalyqtardyŋ ornalasqan oryndaryn atap ötken jön:
– Almaty audanynda – «Vstrecha» SÜ Abylai han daŋǧyly, 31, 2-qabat;
– Baiqoŋyr audanynda – Alaş tas joly 34/5, Ülken Şanhai bazary, 1-qabat;
– Esıl audanynda – «Asyl Tau» BK, Almaty 1, 3-qabat;
– Saryarqa audanynda – «Djafar» sauda üiı, Bögenbai batyr, 71, 2-qabat.
– Jastardy tolǧandyratyn negızgı mäselenıŋ bırı – baspana. Qala jastaryn tūrǧyn üimen qamtudaǧy jūmystarǧa toqtalsaŋyz.
– Dūrys aitasyz, bügınde jastarǧa ǧana emes, kez kelgen tūrǧynǧa qarjy jinap, üi alu oŋai emes. Osy oraida jastarymyzdy jan-jaqty qoldau – bızdıŋ basty mındetımız. Tūrǧyn üimen qamtamasyz etude jūmys qala basşylyǧynyŋ qoldauymen biyl da öz jalǧasyn tauyp, jüielı türde ıske asyrylyp keledı.
Mysaly, «Elorda zhastary» jūmys ısteitın jastarǧa jeŋıldıkpen nesie beru baǧdarlamasy boiynşa ötınımderdı qabyldau byltyr qazan aiynda bastaldy. Qazırgı taŋda 150 nesie berıldı.
Balalar men jasöspırımderdıŋ tūrǧylyqty jerı boiynşa bos uaqytyn tiımdı paidalanu maqsatynda soŋǧy 8 jyldan berı qalada «Aula klubtary» äleumettık jobasy tūraqty türde jüzege asyryluda. Bügıngı taŋda qalada «Astana jastary» JRO baqylauymen 24 aula kluby jūmys ısteidı. Onda 7 men 29 jas aralyǧyndaǧy 3100-ge juyq tärbielenuşı qatysady
Baǧdarlamanyŋ qysqaşa şarttaryna toqtalsam:
– Nesie somasy 18 mln teŋgege deiın;
– Jyldyq paiyzdyq mölşerleme – 5%;
– Bastapqy jarna – 10%;
– Nesienı qaitaru merzımı – 25 jylǧa deiın.
Biyl baǧdarlamanyŋ qai uaqytta bastalatyny älı belgısız, kelıssözder jürgızılude.
Sondai-aq üş jyl qatarynan «Jūmys ısteitın jastar üşın satyp alu qūqyǧynsyz jalǧa berıletın tūrǧyn üi» baǧdarlamasy jüzege asyryluda.
Byltyr jūmys ısteitın jastarǧa 1050 satyp alu qūqyǧynsyz jalǧa berıletın baspanaǧa qūjattardy qabyldau jūmystary 4-13 qaraşa aralyǧynda jürgızıldı. Barlyǧy 4863 ötınım kelıp tüstı. Ötınım bergen qatysuşylar arasynda ırıkteu baldyq jüie boiynşa, al päterlerdı bölu ötınış beruşınıŋ otbasy qūramyna säikes jürgızıldı.
Biyl atalǧan baǧdarlama da jalǧasyn tabatyn bolady, alaida qūjattardy qabyldau merzımı älı de belgısız.
– Jastardy jūmyspen qamtu mäselesı kün tärtıbınen tüspeitını belgılı. Basqarma tarapynan atalǧan baǧytta qandai jūmystar atqaryldy? Qaladaǧy jastardyŋ qanşa paiyzy jūmyssyz?
– Statistika biurosynyŋ derekterıne säikes, Astana qalasy boiynşa 29 jasqa deiıngı jastar arasynda jūmyssyzdyq deŋgeiı 4,7%-dy qūraidy. Qalamyzdaǧy jastar sany – 232 myŋnan astam adam. Onyŋ ışınde jūmys ısteitın jastardyŋ sany 133,2 myŋ adamdy qūraidy.
Osy uaqytqa deiın Jūmyspen qamtu ortalyǧyna 2538 jas jūmys ızdep jügındı. Onyŋ ışınde 1493 adam jūmysqa tartyldy. Tūraqty jūmysqa 626 azamat ornalasty. Bırqatar baǧdarlamalar arqyly da jūmys tapqandar da bar. Olardyŋ ışınde «Jastar praktikasy» boiynşa – 209, «Äleumettık jūmys oryndary» boiynşa – 33, «Qoǧamdyq jūmystar» boiynşa – 606, «Alǧaşqy jūmys orny» boiynşa 16 adam jūmyspen qamtyldy. Sonymen qatar jaŋa biznes oilardy jüzege asyruǧa baǧyttalǧan granttar 3 adamǧa berıldı.
Joǧaryda atalǧan baǧdarlamalardyŋ jalaqysy jūmysqa ornalasqan studentterdıŋ alǧa qarai ūmtyluyna mümkındık beredı. Mäselen, «Jastar praktikasy» jobasy aiasynda 107 myŋ teŋge, al «Qoǧamdyq jūmystar» jobasy aiasynda 102 myŋ teŋge kölemınde jalaqy tölenedı. Būl jobalarmen jūmysqa ornalasu arqyly jastar täjıribe jinap, jūmys beruşıge özın-özı körsetuge mümkındık alady.
Jastardyŋ jūmyssyzdyq deŋgeiın tömendetu, jūmysqa ornalasuǧa järdemdesu jäne käsıptık baǧdar beru maqsatynda jastarǧa arnalǧan «TIME TO CHANGE «Jastardyŋ käsıbi jäne jeke daǧdylaryn damytu mektebı» jobasy aiasynda onlain jäne oflain treningter ötkızıledı. 2015 jyldan berı 9500 adam oqydy. Onyŋ ışındegı 1185-ı – ısın jaŋa bastaǧan käsıpkerler, 4029-y – jūmyssyz jastar, 3871-ı – studentter, 415-ı – halyqtyŋ äleumettık osal toptary men mümkındıgı şekteulı jandar. Treningter jūmysqa ornalasudaǧy ışkı kedergılerdı jeŋu, sūhbattasu kezınde kommunikativtı jäne özın-özı tanystyru daǧdylaryn meŋgeru, käsıpkerlık negızderıne oqytu, şeşendık öner, SMM mamany, jobany basqaru negızderı siiaqty taqyryptarda ötkızıledı.
Är toqsan saiyn soŋǧy kurs studentterı, bılım beru ūiymdarynyŋ tülekterı, sondai-aq jūmys ızdep jürgen jastar üşın bos oryndar järmeŋkesı ötkızılıp tūrady. 2022 jyldyŋ basynan berı 4 bos jūmys oryndary järmeŋkesı sättı öttı. Oǧan elordanyŋ 146-dan astam jūmys beruşılerı, 2200-den astam jastar men studentterı qatysyp, olarǧa 1800-den astam bos jūmys oryndary ūsynylyp, onyŋ barysynda 195 adam jūmysqa ornalastyryldy. Bos oryndar järmeŋkesıne «Bilim Way», «Qazaqtelekom», «Integra Construction KZ», «Binom Education», «Forte Bank», «Dom Uyut» arhitekturalyq jobalau biurosy jäne t.b. jetekşı kompaniialar men ūiymdar tartyldy.
– Elordanyŋ belsendı jastarynyŋ denı «Astana jastary» jastar resurstyq ortalyǧynda bas qosady. Būl ortalyqtyŋ qyzmetı qandai?
– «Astana jastary» jastar resurstyq ortalyǧy 2014 jyldyŋ 7 aqpanynda memlekettık jastar saiasatyn jüzege asyru maqsatynda qūrylyp, 14 pen 29 jas aralyǧyndaǧy jastarmen jūmys ısteidı.
«Astana jastary» JRO jastar saiasaty salasynda kelesı baǧyttar boiynşa jūmystardy jüzege asyrady:
- NEET sanatyndaǧy jastarmen jūmys;
- Erıktıler qozǧalysyn damytu;
- Aula klubtaryn damytu;
- Qūqyqtyq kömek körsetu jäne kadrlyq jūmys;
- Jastardyŋ bastamalaryn qoldau;
- Taldau, monitoring, aqparattyq-ädıstemelık jūmys.
NEET sanatyndaǧy jastar üşın «Üzdık» jäne «NS Jas jıger» jobalarynda jūmysqa ornalasuǧa järdemdesu jäne olardyŋ äleumettenuıne kömek körsetu şaralary qarastyrylǧan. Jalpy NEET sanatyndaǧy jastardyŋ ülesı 7%-dy qūraidy.
Balalar men jasöspırımderdıŋ tūrǧylyqty jerı boiynşa bos uaqytyn tiımdı paidalanu maqsatynda soŋǧy 8 jyldan berı qalada «Aula klubtary» äleumettık jobasy tūraqty türde jüzege asyryluda. Bügıngı taŋda qalada «Astana jastary» JRO baqylauymen 24 aula kluby jūmys ısteidı. Onda 7 men 29 jas aralyǧyndaǧy 3100-ge juyq tärbielenuşı qatysady.
Üiırmeler men seksiialardyŋ jalpy sany – 124. Onyŋ ışınde 68 sport seksiiasy, 56 şyǧarmaşylyq üiırme bar.
Sonymen qatar, ortalyq debat oiyndary, belsendı volonterlerge arnalǧan jazǧy jäne qysqy lagerler, mümkındıgı şekteulı jandardyŋ kündelıktı tūrmystaryn jeŋıldetu maqsatynda tüpülgıler jasau «Meikaton «TOM: Astana» alaŋy, türlı timbildingter, oiyndar men jarystar tūraqty türde ūiymdastyryp, ötkızıp tūrady.
– Jastar ūiymdary söz bolǧanda erıktıler qozǧalysy erıksız eske tüsedı. Qoǧamdaǧy erıktı jastardyŋ qyzmetın qalai baǧalaisyz?
– Kez kelgen adamnyŋ boiynda qaiyrymdylyqqa, qol ūşyn sozuǧa degen qasiet bar. Al qaiyrymdylyq pen volonterlık – tūtas bır dünie. Volonterlık qyzmetpen eŋbektengen baladan eŋkeigen qariiaǧa deiın kez kelgen adam ainalysady alady. Būl – bos uaqytty tiımdı ötkızude öz ülesın qosatyn qyzmet. Volonter boludy jürek qalauymen taŋdaǧan jastar būl qyzmetpen ainalyspas būryn «Erıktıler mektebınen» ötedı. Atalǧan mektepte jas erıktıler ärtürlı deŋgeidegı ıs-şaralardy ötkızuge daiyndalady. Baǧdarlamada el tarihyn bılu, alǧaşqy medisinalyq kömek körsetu, ärtürlı elderdıŋ mentalitetın zertteu, janjaldardy şeşu modulderı engızılgen.
Barşamyzǧa mälım Memleket basşysy Qasym-Jomart Kemelūly 2020 jyldy «Volonterler jyly» dep jariialap, jas buynǧa ülken ümıt pen senım artty. Būl senımdı jastar tolyǧymen aqtady. Bükıl älemdı jailaǧan pandemiia uaqytynda qoǧamdaǧy erıktı jastardyŋ qyzmetı airyqşa edı. Därıgerler, mūǧalımder, BAQ ökılderımen qatar erıktı jastar da qauıptı ındet oşaqtarynda bastaryn bäigege tıgıp, qyruar şarua atqardy. Köpbalaly analar, qarttar, mügedek jandar jäne basqa da kömekke mūqtaj jandarǧa arnalǧan qaiyrymdylyq aksiialar ūiymdastyryp, azyq-tülık sebetterı men därı-därmekter taratuǧa atsalysty. Būl ürdıs älı de jalǧasyn tabuda. Elordalyq erıktıler Polisiia basqarmasy jäne Tötenşe jaǧdailar basqarmasymen bırlesıp, gazdandyru, jylu beru mausymyndaǧy qauıpsızdık şaralary, köktemgı su tasqyny, şomylu mausymyndaǧy qauıpsızdık erejelerı, qalanyŋ qoǧamdyq oryndarynda infeksiia kezeŋınde qorǧanys şaralary, joǧalǧan adamdardy ızdeu mäselelerı jäne t.b. boiynşa tüsındıru jūmystaryn ūiymdastyrady.
Elordalyq erıktıler EQYŪ Sammitı, EKSPO-2017, Delfii oiyndary, Qazaq handyǧynyŋ 550 jyldyǧy, Älemdık dınder kongresı, velosporttan UCI älem chempionaty, «Astana Arenadaǧy» futbol matchtary, Paralimpiada jarystary jäne t.b. halyqaralyq ıs-şaralarǧa tūraqty türde qatysady. Sondyqtan eŋbegıne aqy sūramaityn, qaiyrymdy, jüregı keŋ jastardyŋ eŋbegın joǧary baǧalaimyn.
Aita ketu kerek, basqarmanyŋ ūiymdastyruymen üşınşı jyl qatarynan «Volonterlık bastamalardy qoldauǧa baǧyttalǧan şaǧyn grant» jobasy ıske asyryluda. Biyl 98 qatysuşy arasynan top jarǧan 20 jeŋımpaz anyqtalyp, olarǧa 350 myŋ teŋge kölemınde şaǧyn granttar berıldı. Baǧdarlamalaudy oqytatyn kurstar, turnirlar, qyş önerı, qūmmen suret salu siiaqty köptegen tanymdyq jobalar jürgızılude. Būl jūmysqa balalar üilerı, Belsendı ūzaq ömır süru ortalyǧy men az qamtylǧan otbasylar qamtyluda.
– Joǧary, arnauly orta oqu oryndarynda bılım alatyn studentterdıŋ ahualyna toqtalsaq. Olardyŋ jataqhanamen qamtyluy jaily ne aitasyz?
– Elordada 14 joǧary oqu orny (ūlttyq – 3, jekemenşık – 9, şeteldık joǧary oqu oryndarynyŋ filialy – 1, derbes bılım beru ūiymy – 1) bar. Atalǧan oqu oryndarynda 63 myŋ student oqidy. Onyŋ ışınde 50%-y – basqa qaladan kelgen studentter. Joǧary oqu oryndardyŋ teŋgerımınde 14426 tösek-oryndy qūraityn 36 studenttık jataqhana bar.
Jaŋa oqu jylynda 1-kurs studentterı jataqhanamen qamtamasyz etıldı. Qalǧan kurs studentterı universitter janyndaǧy hosteldermen (qonaq üiler) kelısımşartqa otyrdy.
Oqu oryndarynda jataqhana baǧasy aiyna 10-20 myŋ teŋgenıŋ şamasyn qūraidy. Hostelderdıŋ baǧasy – 15-25 myŋ teŋgenıŋ şamasynda.
– Memleket käsıpkerlıktı damytuǧa airyqşa den qoiyp jatyr. Jastardyŋ käsıbın qoldau, qarjylai kömek beru jaǧy qalai?
– Aǧymdaǧy jyly jas käsıpkerlerdı memlekettık granttarmen qoldau üşın respublikalyq biudjetten 45 mln teŋge somasynda qarajat bölındı. Osyǧan orai, 2021-2025 jyldarǧa arnalǧan Käsıpkerlıktı damytudyŋ Ūlttyq jobasy şeŋberınde memlekettık granttar beru baiqauynyŋ qorytyndysy boiynşa 29 jasqa deiıngı jas käsıpkerlerdıŋ 11 jobasy qoldau tapty. Sonymen qatar, 2023 jyly jas käsıpkerlerdıŋ jobalaryn memlekettık granttarmen qoldau üşın respublikalyq biudjetten 45 mln teŋge somasynda qarajat qarastyrylǧan
