«Elordalyq ömir süru deŋgeii» degen tirkestiŋ özi mültiksiz kommunikasiialar jelisin, tūrǧyndardyŋ ekologiialyq mädeniet deŋgeiiniŋ joǧarylyǧyn, köşeler men aulalardyŋ tazalyǧyn aŋǧartsa kerek. Būǧan qalanyŋ erekşe ahualyn qalyptastyruǧa ortaq küş-jigermen qoldau körsete otyryp, qomaqty qarjy jūmsau qajettigi de barşaǧa tüsinikti.
Astana – 700 myŋnan asa tūrǧyny bar qala. Jyl saiyn tūrǧyndardyŋ sany ösip keledi, osynda tūryp, qyzmet etudi, baquatty tūrmys keşudi qalaityn qazaqstandyqtardy özine baurai tartady. Astanada laiqatty ömir süru köbine qalalyq kommunaldyq qyzmetterdiŋ küş-jigerine bailanysty. Olar qalamyzdyŋ jasyl jäne taza boluy üşin kün qūrǧatyp, saǧat suytpai, tynymsyz eŋbektenedi.
Oǧan Astana qalasynyŋ äkimi İ.Tasmaǧambetovtiŋ: «Tek bir minut işinde qalada üidiŋ üş şarşy metri qalanady, qalany ūstauǧa biudjetten 650 myŋ teŋge şyǧyndalady, qala 7200 kilovatt elektr quatyn, 100 tekşe metr su tūtynady – mūnyŋ bäri bir minutta.
Dünie jüzinde bir minutta11 gektarorman kesilse, Astanada bir saǧatta şamamen bes köşetten otyrǧyzylady jäne bir saǧatta 18,5 tonna kommunaldyq qaldyqtar jinalady» degen sözi dälel bolǧandai. Osy derekter elordamyzǧa memleket tarapynan bölinetin köŋildiŋ tek bir parasy ǧana jäne ony astanalyqtar baǧalauy qajet. Elimizdiŋ basqa öŋirlerinen kelgen qonaqtar Astanaǧa serpindi damyp kele jatqanyna, kelbetiniŋ körikti, köşeleriniŋ taza ekenine süisinedi. Alaida keibir qalalyqtardyŋ tuǧan qalasyna nemqūraily qaraityndyǧy, tipti, päterleriniŋ terezelerinen köşege qoqys laqtyra salatyn öreskel qylyqtary köŋilge reniş ūialatpai qalmaidy.
Birneşe jyl boiy Astanada qatqyl qaldyqtardy şyǧaru üşin salystyrmaly türde tömen tarif qoldanylyp keledi. Osy jyldar işinde tūrǧyndardyŋ ösu serpini, tūtynu deŋgeii özgerdi. Astana qalasynyŋ tabiǧi resurstar jäne tabiǧat paidalanudy retteu basqarmasynyŋ MM derekteri boiynşa, poligonda qabyldanatyn qaldyqtardyŋ ortaşa täuliktik kölemi: 4 000 tekşe metr nemese 800 tonna QTQ, onyŋ 200 tonnasy – qūrylys jäne önerkäsiptik qaldyqtary eken, qalǧan 600 tonnasy – qatqyl tūrmys qaldyqtarynyŋ ülesine tiedi eken. QTQ-nyŋ qoldanystaǧy jinaqtalu normasy bir adamǧa jylyna 1,1 tekşe metr ǧana. Osy oraida onyŋ jinaqtalu normalaryn ūlǧaitu mäselesi özekti bolyp otyr.
Qazirgi taŋda jeke tūlǧalar üşin tarif – 132 teŋgeni, al zaŋdy tūlǧalar üşin 1487 teŋgeni qūraidy. Mäselen, Almaty siiaqty ülken şaharda kesimdi aqy 300 teŋgege jetken, iaǧni, 2 ese köp. Jyl saiyn janar-jaǧar maidyŋ, bosalqy bölşekterdiŋ qūny ösip keledi, sondai-aq elektr quatyna, sumen jabdyqtauǧa jäne basqa da kommunaldyq qyzmetterge tölenetin aqynyŋ tūraqty ösip otyrǧanyn eskeru qajet. Būǧan qosa, densaulyqqa ziiandy jaǧdailarda jūmys isteitin jūmyskerlerge tiisti jalaqyny da ūmytpau kerek. Keide dissonans tuyndaidy: bir jaǧynan, azamattar qoqystyŋ tūraqty şyǧaryluyn talap etedi, alaida, özderi sol qoqys salynǧan paketterdi konteinerlik alaŋqailarǧa deiin jetkizbeidi nemese osy qyzmet türine uaqtyly tölemeidi. Mūndai salǧyrttyq qarttardan göri jastarǧa tän. Zeinetkerler, äleumettik sanat retinde, tölemge öte ūqypty qaraidy, osy oraida jii aqyl-keŋes aityp, arnaiy aqparat berip, dabyl qaǧyp otyrady.
Qala aumaǧynan qoqys şyǧaru – eleuli qarjy jūmsaudy talap etetin mehnatty şarua. Sondai-aq, logistika tiimdiligin arttyru, baqylau jäne basqaru navigasiialarynyŋ zamanaui jüielerin ornyqtyru, arnauly tehnikany, konteinerlerdi satyp alu, sala qyzmetkerlerine äleumettik kömek üşin qosymşa investisiialar salu qajet. Kommunaldyq saladaǧy densaulyqqa ziiandy jaǧdaida tömen jalaqyǧa jūmys isteuge kelisetinder kemde kem. Osy tyǧyryqtan şyǧu mümkindigi tūrǧyndar üşin ädiletti tarif deŋgeiin taŋdap, irkilissiz jūmysty qamtamasyz etuge bailanysty. Köptegen kommunaldyq käsiporyndar üşin būl – asa özekti mäsele. Ärine, tūrǧyndar quana qoimasy belgili, äitse de, tarifti kötergen kezde monopoliiaǧa qarsy saiasat jönindegi vedomstvonyŋ baqylauyna alynatyn bolaşaqtaǧy negizgi şyǧyndar engiziledi.
Osy sala mamandarynyŋ pikirinşe, «tariftiŋ köteriluine käsiporyn şyǧyndarynyŋ artyp ketui birden-bir sebep bolyp otyr». Būl tūrǧyndardyŋ sanynyŋ edäuir arta tüskendigine de bailanysty. «Astana-Tazartu» JŞS tek qoqys şyǧaryp qana qoimai, äleumettik mindetterdi de oryndap otyrǧanyn aita ötken jön.
Käsiporyndy damytu strategiiasynda konteinerlik alaŋqailar jelisin qūryp, qaladan şalǧai jerlerdegi konteinerler sanyn ūlǧaituǧa nazar audarylady. Sebebi, soŋǧy jyldary Astananyŋ äkimşilik şekarasyna jaqyn ornalasqan eldi mekender qalaǧa qosyldy, olar qatqyl tūrmys qaldyqtaryn qabyldauǧa qosymşa qarajat böludi talap etedi. «Astana-Tazartu» JŞS boiynşa 8200 konteiner men jabdyqtalǧan 2700 konteinerlik alaŋqaiǧa qyzmet körsetedi.
Tek ötken jyl işinde negizinen jeke menşik sektorda 1500 konteiner isten şyqty. Olardy örtep, qiratyp ketedi, sol arqyly eldi mekenniŋ sanitarlyq-gigienalyq ahualyn qiyndatyp, öndiristik şyǧyndardy köbeite tüsedi.
Kommunaldyq käsiporyndardyŋ aǧymdaǧy qyzmetine äser etetin faktorlar ekologiialyq mädeniettiŋ tömendigi, tūrǧyndardyŋ tazalyqqa salǧyrt qarap, qoqysty kez kelgen jerge tastai saluy, janar-jaǧar mai baǧasynyŋ tūraqtamauy, jabdyqtauşy jäne bosalqy bölşekter baǧalarynyŋ şaryqtai köterilui bolyp otyr. Kommunaldyq sala käsiporyndarynyŋ işki resurstarynyŋ arqasynda qala men tūrǧyndar müddesiniŋ mämilesine qol jetkiziledi, alaida būl aǧymdaǧy ahualdan birjola şyǧu joly emes. Bolaşaq damu müddesiniŋ balansyn saqtap, naryqtaǧy özgeristerge bailanysty şyǧyndardyŋ ornyn toltyru qajet. Būl jerde qoǧam tarapynan söz ǧana emes, is jüzinde de öz qalasynyŋ naǧyz patrioty bola alatyn baiypty bailam, yqylasty ymyra qajet-aq. Bizdiŋ bärimiz äsem de jinaqy, tazalyǧy älemdik ekologiialyq standarttarǧa sai Astanada tūrǧymyz kelmei me?!.
Endeşe, tarifti josparly türde köteru qoqys şyǧaruşy käsiporyndarǧa öz qyzmetin süiikti elordamyzdyŋ abyroiyn oilap, ony mekendegen tūrǧyndardyŋ igiligine arnap, nyq senimmen, serpindi eŋbek etuge mümkindik beretinin tüsingenimiz abzal.
Abai BATYROV,
«Astana-Tazartu» JŞS bas direktory
