Emı erekşe emhana

Pandemiia – ömırde adam üşın densaulyqtan asqan qūndy dünie joqtyǧyn taǧy bır ret körsettı. Elımız mūndai ındetke qarsy tūrdy – künı-tünı adam ömırı küresken därıgerlerdıŋ arqasynda. Bıraq, būl ındet medisinany damytu, jaŋartu, bılıktı kadrlarmen tolyqtyru mındetterın qoiǧany belgılı. Sol kezde auruhana stasionarlary ǧana emes, qaladaǧy emhanalar da baryn salyp, adam janynyŋ araşasy boldy. Qazırgı emhanalardyŋ hal-jaǧdaiy qalai, kadr tapşylyǧy bar ma, taǧy basqa qandai mäselelerı bar – bız qaladaǧy Saryarqa audanyna qarasty №4 emhananyŋ bas därıgerı Serık ŞÄIMERDENOVPEN sūhbattasqan edık.

– Serık Ämenūly, №4 emhana – Saryarqa audanyna qatysty tūrǧyndary köp ülken aumaqty qamtidy. Eŋ basty mındet – profilaktikalyq emdeu men oŋaltu jūmystary. Osy jönınde aitsaŋyz.

– Alǧaşqy medisinalyq-sanitarlyq kömektı uchaskelık terapevter, pediatrlar, jalpy praktika därıgerlerı, feldşerler, akuşerler, densaulyq saqtau salasyndaǧy äleumettık qyzmetkerler jäne meiırgerler körsetedı. TMKKK (tegın medisinalyq kömektıŋ kepıldık berılgen kölemı) şeŋberınde medisinalyq kömektı qamtamasyz etetın MSAK (alǧaşqy medisinalyq-sanitarlyq kömek) körsetetın medisina ūiy­mynyŋ jūmys rejimı, demalys jäne merekelık künderı MSAK kezekşı därıgerlerınıŋ jūmysyn qamtamasyz etu arqyly barlyq mamandar jäne qūrylymdyq bölımşeler üşın jyljymaly keste boiynşa saǧat 08.00-den saǧat 20.00-ge deiın belgılenedı.

Medisinalyq-sanitarlyq kömek neǧūrlym keŋ taralǧan aurulardy, sondai-aq jaraqattanulardy, ulanulardy jäne basqa da keiınge qaldyruǧa bolmaityn jai-küilerdı diag­nostikalau men emdeudı, infeksiialyq aurular oşaqtarynda sanitarlyq-epidemiiaǧa qarsy jäne sanitarlyq-profilaktikalyq is-şaralardy, halyqty gigienalyq oqytudy, otbasyn, anany, äkenı jäne balany qorǧau­dy, halyqty qauıpsız sumen jabdyqtau jäne onyŋ keneulı tamaqtanuy jönındegı tüsındıru jūmystaryn qamtidy.

Medisinalyq-sanitarlyq kömek mynadai 2 jaǧdai boiyn­şa körsetıledı:

1) bekıtu faktısıne qaramastan şūǧyl jäne kezek küttırmeitın medisinalyq kömek körsetken kezde;

2) josparly türde – bekıtıluı, aldyn ala jazyluy nemese jügıngen jaǧdaida.

– Bügıngı taŋda tūmaudyŋ aldyn aludyŋ eŋ tiımdı jäne ǧylymi negızdelgen ädısı – vaksinasiia. Koronavirusqa qarsy vaksina alu, immunitettı köteru – basty mäselelerdıŋ bırı. JRVİ men tūmaudyŋ aldyn alu maqsatynda tūrǧyndarǧa qandai keŋes berer edıŋız? İmmundaudan basqa sportpen ainalysudyŋ adam üşın qanşalyqty paidasy bar?

– Tūmaudy aldyn aludyŋ 3 türı bary belgılı:

• Ekpelık aldyn alu;
• Därımen aldyn alu (virusqa qarsy därıler);

Jeke jäne qoǧamdyq gigiena (aqparattandyru jolymen) erejesın qadaǧalau. Özıŋızdıŋ auyryp qalmauyŋyz jäne ainaladaǧylarǧa jūqtyrmau üşın ne ısteu kerek?

• Nauqas adamdarmen bailanystan alşaq bolu;
• Nauqasqa 1 metrden jaqyn jaqyndamau;
• Nauqas adamdarmen bailanys jasaǧan kezde demperde kiiu;
• İnfeksiianyŋ taraluyn aldyn alu üşın qoldy sabynmen nemese bakteriiaǧa qarsy (qūramynda spirt bar) erıtındımen juu;
• Bır rettık qol oramalyn qoldana otyra, jötelgen jäne tüşkırgen kezde mūryn men auyzdy jabu;
• Adam köp jinalǧan jerge (oiyn-sauyq şaralaryna, jinalystarǧa, kezdesulerge) barmau;
• Bölmenı jiı jeldetu;
• Kır qolmen közdı, mūryn men auyzdy türtpeu;
• Salauatty ömır saltyn ūstanu (tolyqqandy ūiqy, taza aua, belsendı demalys, därumenderge bai taǧamdar), ol aǧzanyŋ kez kelgen infeksiiamen küresuıne kömektesedı.
• Eger Sız auyryp qalsaŋyz, basqa adamdarmen bailanysty barynşa azaitu jäne emdeu boiynşa nūsqau alu üşın şūǧyl därıgerdı üige şaqyryŋyz. Jeke kündelıktı gigiena şaralaryn eskere otyra jäne nauqastanǧan künnen bastap 7 kün ışınde üiden şyqpaǧanyŋyz dūrys.

Otbasynyŋ bır müşesı auyrsa boldy, bır-bırden qalǧandary da auyratynyn jiı bılemız. Nauqasty bölek bölmege oqşau­lau, auyrǧan adamnyŋ otbasy müşelerı üşın däke taŋǧyş qoldanu, nauqastyŋ bölmesın jiı jeldetu jäne ylǧaldy juyp-şaiu osynyŋ barlyǧy – aldyn alu ıs-şaralarynyŋ ajyramas bölıgı. Tūmau oşaǧynda – nauqas jatqan bölmedegı tūrmystyq zattarda, auada auru qozdyr­ǧyştardy zararsyzdandyru boiynşa dezinfeksiialyq ıs-şaralar ötkızu mındettı. Auada infeksiialyq aerozoldıŋ (ūsaq disperstık, şaŋ fazalarynyŋ) şoǧyrlanuyn azaitudyŋ qarapaiym täsılı bölmenı jiı jeldetu bolyp tabylady. Suyq jyl mezgılınde künıne 3-4 ret 15-20 minuttan jeldetu ūsynylǧan. Sonymen bırge nauqas bölmesınıŋ aua temperaturasyn baqylau kerek. Ol 20 gr tömen bolmauy qajet.

Tūmaudy aldyn alu maqsatynda qoldanylatyn därı-därmekter ärtürlı, olardy tek därıgerdıŋ taǧaiyndauymen qabyldau qajet. Keibır därılık ösımdıkterdıŋ virusqa qarsy qasietı bar. Köne grek zamanynda da därıgerler tūmau kezınde limon men apelsin, bal men qalampyrdy qoldanǧan. Köptegen därılık ösımdıkterdıŋ ışınen tek keibır türlerıne ǧana toqtalamyz:

• Piiaz, sarymsaq – ösımdıkten şyqqan mikrobqa qarsy zattar fitonsidterden tūrady;
• Jalbyz, qaraǧai – virusty joiǧyştyq äreketke ie jäne ingaliasiia üşın qoldanylady;
• Limon, itmūryn, mükjidek, itbüldırgen, şyrǧanaq – därumender közı, sonyŋ ışınde S (askorbin qyşqyly), onyŋ negızınde därumender susyny daiyndalady (şai, mors, tūnbalar).

Sporttyŋ adam ömırınde alatyn orny zor ekendıgın bärımız bılemız. Sportpen ainalysqan adamnyŋ densaulyǧy myqty, özı şydamdy bolady. Bızdıŋ ata-babalarymyz «tänı saudyŋ – jany sau» dep beker aitpaǧan.

Sport – salauatty ömır saltynyn negızgı bölıgı. Fizikalyq belsendılık densaulyqqa ǧana emes, adamnyŋ psihologiialyq jaǧdaiyna da äser etedı.

Fizikalyq belsendılık – metabolizmdı arttyryp, qosymşa kaloriilerdı azaituǧa yqpalyn tigızedı. Sportpen şūǧyldanu – immunitettı jäne tözımdılıktı arttyrady. Dene şynyqtyru kezınde ökpede özgerıster paida bolady. Ökpe dūrys demalsa, dūrys jūmys ıstese, bronhit nemese pnevmoniia aurulary turaly ūmytuǧa da bolady. Jattyǧular jasau kezınde, jürek-tamyr jäne jüike jüielerıne jaqsy äser etetın endorfinder şyǧarylady. Midyŋ oilau jäne este saqtau qabıletterıne tigızetın paidasy ülken. Sozylmaly aurulardyŋ paida boluynyŋ basty sebepterınıŋ bırı – dene belsendılıgınıŋ bolmauy. Jattyǧular qan ainalymyn jaqsartady jäne adamnyŋ süiegın qataitady. Osyny ūmytpaǧan jön.

– Jalpy därıgerdıŋ, emhananyŋ etikalyq kodeksı bar ǧoi, emhana mındetı – sapaly da tiımdı medisinalyq kömek körsetu arqyly emdeluşılerdıŋ senımıne ie boluǧa qol jetkızu. Är medisinalyq mekemede sapany baqylau qyzmetı bar, tūrǧyndardan aryz-şaǧymdar jiı tüse me, medpersonaldyŋ qyzmet sapasyn baqylau qalai jüzege asyrylady? Emhanadaǧy qaǧazdar elektrondyq jüiege köşkenı belgılı. Būl qanşalyqty tiımdı?

– 2022 jyly bızdıŋ mekemenıŋ medisinalyq qyzmetkerlerınıŋ körsetken qyzmetı üşın emdeluşılerden 5 myŋnan astam jaqsy baǧalaular tüstı. Ärine, aryz-şaǧymdarsyz bolmaidy ǧoi, bıraq bızdıŋ mekemedegı därıger-ekspertter barlyq şaǧymdardy tolyq, jan-jaqty qarastyryp, tuyndaǧan mäselelerdı tolyqtai şeşıp, uaqytynda qanaǧattandyrarlyq jauap beredı.

Medisinalyq qyzmetkerler üşın elektrondy türde saqtalatyn aqparattar barynşa qoljetımdı bolǧandyqtan, medisinalyq qūjattardy qaǧazsyz jürgızuge köşu – därıgerler qaǧaz küiındegı ambulatoriialyq kartany nemese syrqatnamany ızdep, özge därıgerdıŋ jazbalaryn oqyp jatpai, nauqastyŋ densaulyǧy turaly mälımettı aqparattyq jüieler kömegımen tez arada aluyna oŋ äser ettı. Mysaly, emdeluşılerge de öz densaulyǧy turaly qorǧalǧan aqparatqa, sondai-aq özınıŋ būl aida josparly profilaktikalyq tekseruden ötuı nemese uchaskelık därıgerıne baruy kerektıgı turaly jeke keŋester men habarlamalarǧa qol jetkıze alady; auruhana därıgerı aldyndaǧy nauqasqa jürgızılgen zerthanalyq tekserulerdıŋ nätijelerı turaly özektı mälımetke qol jetkızıp, ol saraptamalardy qaita ötkızuge jäne nätijelerın kütuge uaqytyn joǧaltpaidy; meiırger nauqasqa salynatyn preparat mölşerınıŋ onyŋ salmaǧyna qanşalyqty säikestıgı jönınde habarlama ala alady.

– Emhanada medisina kadrlaryna tapşylyq bar ma, därıgerler men medbikelerdı daiarlaityn oqu oryndarymen bailanys kadr mäselesın şeşuge septıgın tigızıp jür me?

– 2022 jyly 86 därıger, 124 orta buyndy medbike, basqa da 14 qyzmetker medisinalyq daiarlyqtan ötıp, bılımderın şyŋdady. Orta buyndy medisina qyzmetkerlerınıŋ jetıspeuşılıgı mäselelerı oqu oryndarymen tıkelei qarym-qatynas arqyly, basqa eldı mekenderden kelgen qyzmetkerlerdı jūmysqa qabyldau arqyly şeşılıp jatyr.

– Qazırgı zamanǧy medisinalyq qondyrǧylarmen, qūral-jabdyqtarmen qamtamasyz etılgen mekemede nau­qastarǧa sapaly qyzmet körsetu üşın barlyq jaǧdai jasalǧan ba? Emhana ışındegı kündızgı stasionar qyzmetı qalai jūmys ısteude? Zeinetkerlerge, soǧys ardagerlerıne, köpbalaly analarǧa arnaiy jeŋıldıkter bar ma?

– Bızdıŋ mekemede zamanǧy medisinalyq qondyrǧylarmen, qūral-jabdyqtarmen qamtamasyz etılgen, nauqastarǧa sapaly qyzmet körsetu üşın barlyq jaǧdai jasalǧan. 2020 jylǧy 6 mamyrdaǧy № 322-VI QRZ Ardagerler turaly Qazaqstan Respublikasynyŋ Zaŋy boiynşa, ardagerlerge  körsetıletın medisinalyq qyzmetter:

• Ambulatoriialyq-emhanalyq kömek körsetetın ūiymdarda artyqşylyqpen qyzmet körsetu jäne auruhanaǧa kezekten tys jatqyzu;
• Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋnamasynda aiqyndalatyn tärtippen bilikti medisinalyq kömek alu;
• Protezdermen (tıs protezderınen basqa) jäne protezdık-ortopediialyq būiymdarmen tegın qamtamasyz etu;

Balalarǧa syrqatyna bailanysty tūraqty dispanserlık baqylauda tūratyn bolsa, tegın därıler, keibır sirek kezdesetın orfandy aurular boiynşa ǧana arnaiy taǧam berıledı.

Zeinetkerlerge emhanada gerantologiialdyq pasientterge arnalǧan medisinalyq kömekter körsetıledı. Medisinalyq körsetkışter boiynşa, tegın därı-därmektermen qamtamasyz etıledı. «Altyn alqa», «Kümıs alqa» ielerıne tegın därı-därmek jürektıŋ işemiialyq auru­larymen, arteriialyq gipertenziia men sozylmaly jürek jetıspeuşılıgı, onyŋ ışınde dilatasiialy kardiomiopatiiamen auyrǧan jaǧdaida, asqazannyŋ jäne ūltabardyŋ oiyq jarasy nemese osteoartroz aurulary anyqtalǧan jaǧdaida berıledı.

– Zertteu saraptamalary, taldau nätijelerı onkologiialyq qauıptı körsetken jaǧdaida tūrǧyndarmen därıgerlık-psihologiialyq keŋester berılıp, onyŋ basqa ortalyqtarǧa baryp qaraluy qadaǧalana ma?

– Mekemede profilaktika bölımı jūmys atqarady. Būl bölımde psiholog mamandar onkologiialyq nauqastar men olardyŋ tuysqandaryna psiholo­giialyq kömek körsetedı.