Astana qalasynyŋ Bas jospary – elordanyŋ tynys-tırşılıgıne qolaily orta tuǧyzyp, ornyqty damytudy közdeitın basty qūjat.
Elımızdı jaŋa deŋgeige köteru üşın astana Aqmolaǧa köşırılgende1996 jyly qalanyŋ Bas josparyn qaita qarau qarastyryldy. Osy tūsta Qazaqstan säuletşılerı arasynda ötken baiqauda KSRO halyq säuletşısı Qaldybai Montaqaevtyŋ bastamasymen äzırlengen Bas jospar üzdık dep tanylǧan edı. Degenmen kün sanap körkeigen Astananyŋ alǧa qoiǧan maqsattary da ūlǧaiyp, bas josparǧa qaitadan halyqaralyq baiqau jariialau turaly şeşım qabyldandy. Söitıp 1998 jyly ūiymdastyrylǧan bäigede älemdık säulet önerınıŋ şeberı Kise Kurokova üzdık atanyp, onyŋ jobasy memlekettık deŋgeide qolǧa alyndy.
Astana qalasynyŋ Bas josparyna üŋılseŋız, qalanyŋ perspektivalyq damuy taŋdai qaqtyrady. Kölıktık infraqūrylym, abattandyrylǧan keşender, qoǧamdyq, mädeni, ıskerlık ortalyqtar, turizm jäne demalys nysandary Astananyŋ kelıstı kelbetın odan ärı aişyqtaidy. Euraziia kontinentındegı elderdıŋ yntymaqtastyq jäne özara ıs-qimyl ortalyqtarynyŋ bırı retınde qalyptastyrudy maqsat etken josparda Astananyŋ sänı men saltanaty jarasyp-aq tūr.
Osy uaqytqa deiın aspanmen talasa boi kötergen äsem ǧimarattar men paidalanuǧa berılgen özge de nysandardyŋ sany 650-den asady. Al bas jospardy baiyptasaq, būl qalanyŋ 30 paiyzyn ǧana qūraidy. Al qalǧany bügıngı künnıŋ jäne bolaşaqtyŋ enşısınde.
«JABYQ QALADA» – MÄŊGI JAZ
Astana bolaşaqta Asan qaiǧy babamyz armandap ketken qūtty mekenge, elektr energiiasy men auyz sudy tiımdı paidalanatyn, aqyldy tehnologiianyŋ örkendegen qalasyna ainalmaq.
-40 gradus aiazda mamyrajai kün keşetın jaily ömır «Jabyq qala» jobasynda qolǧa alynǧan. Jabyq şar sekıldı döŋgelektıŋ astynda ekı şaqyrymdy alatyn būl qala on myŋ adamǧa laiyqtalǧan. Onyŋ barlyq nysandary metro siiaqty bır-bırımen jalǧaspaq. Keşen ortalyǧynda balabaqşa, mektep, auruhana, keŋse, sauda ortalyǧy, akvapark, oiyn-sauyq keşenı, sport saraiy, SPA-salondary jäne kinoteatr ornalasady. Jyl boiy jaz bolyp tūratyn qalaşyqta jasandy jaǧajaiy bar hauyz jūmys ıstese, maŋaiyndaǧy ekzotikalyq palmalar köpşılıktıŋ közaiymyna ainalmaq. Osylaişa şūǧyl kontinentaldı suyq aua raiyna tötep beretın joba, mamandardyŋ aituynşa, Londonnyŋ «Myŋjyldyq kümbezın» artta qaldyrady dep kütılude.
Jabyq qalanyŋ joǧarǧy jaǧynan köz tastasaq, ūşyp bara jatqan qūstyŋ beinesı qazaqtyŋ ūlttyq oiu-örnegın eske tüsıredı. Säuletşıler basty nazardy qalanyŋ ekologiialyq tazalyǧyna ärı seismikalyq qauıpsızdıgıne audarǧan. Ertegıdegıdei qiial-ǧajaiypqa toly aqyldy qalanyŋ kümbezı öte berık, tözımdı, jylu ötkızbeitın tekslonnan jasalsa, qala töbesınıŋ bes paiyzy ǧana jabyq bolatyn körınedı. Ekologiialyq taza qala deuımızdıŋ sebebı, mūndaǧy kölıkterdıŋ barlyǧy elektr zariadymen jüretın bolady. Jaiau jürgınşıler men arnaiy velosiped joldarynda halyqqa qaşanda taksi qyzmetı daiyn. Qaltalylar men ataqty adamdardyŋ emes, Qazaqstandaǧy ziiatker jastar men talantty jetkınşekterdıŋ, aqyn-jazuşylardyŋ qalasyna ainalatyn jobaǧa ūlttyq joba dep baǧa beruge bolady.
Bas josparda jabyq qalaǧa körşıles şaǧyn audan «Venesiia» dep atalady eken. Qalaşyqtaǧy ǧimarattar arasyna jasandy su arnalary tartylyp, eskektı qaiyqtar qatynaidy. Tap Venesiiadan kem emes. Körgendı yntyqtyra tüsetın būl körınıs Astananyŋ aldaǧy jyldardan kütetın quanyşy.
ASPANMEN TALASQAN – ABU-DABİ PLAZA
Astananyŋ taǧy bır taŋǧajaiyby – Abu Dabi Plaza keşenı. Joba avtory – Norman Foster. Keşen 88 qabat mūnaradan, qonaq üi, dästürlı qazaq bazary men futbol alaŋyndai jerdı alyp jatqan qysqy baqtan tūrady.
Sondai-aq, jeŋıl metro stansasy men aumaǧyna qoǧamdyq alaŋ enedı. Tūtas keşen 24 saǧat boiy täulıgıne avtonomdy türde jūmys ısteitındei etıp jobalanǧan. Janǧa kerektıŋ bärı bar keşennıŋ konstruksiiasy suyqty jıbermei, künnıŋ jyluyn barynşa mol aluǧa tyrysady. Eŋ biık ǧimarattar soltüstık tūstan ornalastyrylǧan jäne daladan soǧatyn suyq jelge «syrtyn» berıp tūr, al kün panelderı oŋtüstıkke baǧyttalǧandyqtan su jylytuǧa arnalǧan energiia jinaidy. Bır sözben aitqanda, būl nysan – eko dizain konsepsiiasynyŋ mınsız jüzege asuy. İndustrialdyq-innovasiialyq damudyŋ üzdık jetıstıgı desek te artyq emes.
QŪRYLYS QARQYNY BÄSEŊDEMEIDI
Demografiialyq damudyŋ nätijesıne säikes Bas josparda qala halqynyŋ sany 1 mln 500 myŋ adam dep boljanǧan. Sondyqtan qalanyŋ magistraldyq aumaqtary, ortalyq audandar, qoǧamdyq toraptar jäne joǧarǧy qarqynmen paidalanylatyn qūrylymdyq bölıkterdıŋ tyǧyzdylyǧy aldyn ala eseptelgen eken. Būryn qalanyŋ mamandandyrylǧan salasy önerkäsıp pen kölık bolsa, bügınde memlekettık basqaru, ǧylymi jäne bılım beru keşenderı, respublikalyq maŋyzy bar mädeniet, densaulyq saqtau qyzmetterı basty röl atqarady. Bas jospardyŋ strategiiasynda kölık- logistikalyq ortalyǧy, şaǧyn jäne orta biznestı, turizm jäne sportty damytu baǧyttary keŋınen qarastyrylǧan.
Bolaşaqta Astana qalasynyŋ qaitalanbas säulettık qūrylysy, tarihi-mädeni mūralar men tabiǧi aimaqtar 8 qūrylymdyq kındık nükte boiynda qalyptaspaq. Onyŋ boiynda ortalyqtan şetke qarai biıktık auysa otyryp qūrylys satylana boi köteredı.
Bügınde eskı qaladaǧy könergen üilerı köp Tılendiev, Saryarqa, Beisekova, Asan qaiǧy köşelerıne, «Şūbar», oŋtüstık şyǧys audandaǧy üilerdıŋ ornyna aldaǧy jiyrma jyldyŋ ışınde biık nysandar salu Bas josparda közdelgen. Esıl özenınıŋ alqaby men Aqbūlaq pen Sarybūlaq salalarynda «Burabai», «Qarqaraly», «Qorǧaljyn», «Baianauyl», «Ereimentau» sekıldı ūlttyq tabiǧi parkterdıŋ jalǧasy bolyp, skverler men jelek joldar salynady. Sondai-aq, 2030 jylǧa deiın jylyna 7 million jolauşyǧa qyzmet körsetetın halyqaralyq äuejai paidalanuǧa berılmek. Bıreuı jük, ekınşısı jolauşylarǧa arnalǧan ekı saparjai salu josparda bar. Olardyŋ bırı önerkäsıp aimaǧyna salynsa, ekınşısı 9-şaǧyn audandaǧy Müsırepov köşesınde oryn teppek. Al bızdı quantqany – jer üstı metrosyn salu jobasy 2014 jyly bastalady.
Qysqasy, bız köz jügırtken Bas jospardaǧy Astana älemnıŋ aldyŋǧy qatarly otyz qalasynyŋ qatarynan oryn alatynyna sendırdı.
Gülmira AIMAǦANBET
