Basty aqparat

ESILGE QONǦAN ELORDA

Osydan tura 15 jyl būryn, dälırek ait­­saq,­ 1997­ jyl­dyŋ­ 10­ jel­toq­sa­nyn­da­ Mem­­le­­ket­ bas­şy­sy Nūrsūltan Nazarbaev­ özınıŋ jūmys künın alǧaş ret Esıldıŋ boiyna qonǧan elordada bastady. Däl osy künı elımızdıŋ rämızderın Almatydan jaŋa astanaǧa köşırudıŋ saltanatty räsımı ötedı. Ortalyq alaŋda, qalyŋ köpşılıktıŋ al­­dynda jergılıktı köneköz qariialar Tūŋ­ǧyş Prezidenttıŋ qolyna qalanyŋ kıltın tabystap, aq batalaryn be­redı. Osynau ta­ri­hi sättı közımen körgender halyq älı künge deiın alǧan äserlerın jyr qylyp aityp jür.

El ordasy – Astana

Memleket basqarudyŋ basy-qa­synda jürgen el aǧalary täuel­sız­dıktıŋ alǧaşqy jyldary Astana auystyrmaq tügili, astyŋdaǧy atyŋnan auyp qalmaudy oilaityn zaman edi dep eske alady ol kez­dı. 1994 jyly 6 şılde küngı Jo­­ǧar­ǧy­ Ke­ŋe­­s­tiŋ­ ke­zek­ten­ tys­ jal­py­ oty­ry­syn­da­ǧy­ El­ba­sy­nyŋ­ as­ta­na­ auys­ty­ru turaly tosyn äri ba­tyl bastamasyna köpşılıgınıŋ kümän­men qarauy da sodan edı.

Bıraq, aqyry talas-tartysqa, kü­bir-sybyrǧa ūlasqan otyrystyŋ so­ŋynda qauly maqūldanady.

Bolaşaq Astananyŋ tuuy turaly kuäligine mör basylady.

1995 jyly 15 qyrküiekte Qazaq­stan Respublikasynyŋ Prezi­­­­­den­­tı Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ “Qazaq­stan Respublikasynyŋ astanasy tu­­­ra­ly”­ zaŋ küşı bar Jarlyǧy ja­­­riia­lanady.
Prezidenttıŋ Jarlyǧymen 1997­­ jylǧy 10 jeltoqsanda Aq­mo­­la­ qalasy Qazaqstan Respub­li­ka­sy­­­­nyŋ astanasy bolyp tanylady.

1998 jyly 6 mamyr künı Prezident Jarlyǧymen Aqmola qala­synyŋ aty Astana bolyp özgertilıp, osy jyldyŋ 10 şıldesınde qalanyŋ Qazaqstan Respublikasynyŋ astanasy retindegi resmi tūsaukeseri ötedı.

Mine, osylaişa, Jer şarynyŋ kar­ta­synda «Astana» atty jaŋa qa­la oiyp tūryp öz ornyn aldy.

Elbasy öziniŋ «Euraziia jü­re­gin­de» atty eŋbeginde: «Astanany köşiru ideiasyna beldi birjola bekem bua tūryp, men ortaǧa bärin salatynymdy, iaǧni, özimniŋ saiasi mansabymdy, tipti, mümkin, ömirimdi bäigege tigetinimdi, söz joq tüsindim…» dep jazady.

Al, Astana atauynyŋ düniege kelu tarihyn osy eŋbeginde bylai dep keltiredi: «Şyndyǧyna keler bolsaq, elordanyŋ atauyn özgertu turaly men köp oiladym. Bir küni… tüngi saǧat ekide Astana dep atasaq qalai bolady degen oi keldi. Astananyŋ aty astana. Qazaq tilinde ädemi estiledi. Orys tilinde de, aǧylşyn tilinde de solai aity­la­dy. Bizdiŋ ortaq köŋil-küiimiz ben elordany köşirudegi bizdiŋ ümiti­mizdi beinelegendei…»

Älem moiyndaǧan Astana

Qazaqta «on üşte otau iesi» de­gen söz bar. Bir müşeldi artqa tas­ta­ǧan Astana, Elbasynyŋ sözi­men ait­qanda, ūlt kelbetine aina­lyp­ ülgerdi.

Qazaq eliniŋ astanasy degende, tildiŋ ūşyna arman qala, aru qa­la, ajar­ly qala tirkesterimen qo­sa, Astana Sammiti, Europadaǧy qauip­sizdik jäne yntymaqtastyq ūiymy, aq Aziada, Şanhai yntymaqtastyq ūiymy, İslam yntymaqtastyq ūiy­my degen jalyndy sözder qosa ora­lady. Demek, qazaqtyŋ elorda­sy älemdik deŋgeidegi saiasi iri ortalyqqa ainalyp ülgerdi degen söz.

Jahandyq, otandyq mäseleler Astanada talqylanady. Astanada şeşimin tabady. Osy jyldar işınde Täuelsiz Qazaqstannyŋ as­ta­nasy barşa älem tanyǧan eura­ziia­lyq elorda atandy

Tatulyqtyŋ tūǧyryna ainalǧan Astana

Düniejüzılık tarihqa Astana qalasy Älemdık jäne dästürlı dın basylarynyŋ alǧaşqy sezınıŋ ötken jerı retınde engızıldı. Mūndai basqosular 2003 jyldan berı Astanada dästürlı türde ötkızılıp keledı.

Tarihqa jügınsek, älemde bırde-bır memlekettıŋ astanasy tört ret älem dınderı köşbasşylarynyŋ basyn qosyp alqaly jiyn ötkızgen emes.
2001 jyly Astanaǧa resmi sa­par­men kelgen Rim Papasy İoann­ Pavel II özıne ūsynǧan qa­zaq topy­raǧyn süiıp tūryp: «Sızder­dıŋ­ mem­­le­­ket­te­rıŋız­­dı­ kö­ru­ köp­ten­ ber­­­­­gı­ ar­ma­nym­ edı.­ Mı­ne,­ bü­gın­ sol­ ar­ma­­ny­ma jetıp, osy jerdıŋ to­py­raǧyn basyp tūrmyn. Men Qazaq­stan­daǧy özara dostyq qarym-qa­ty­­nasyn saqtaǧan dın ökılderıne ri­­za­­şyly­ǧymdy bıldıremın. Eu­ro­pa men Aziianyŋ kındıgınde ornalas­qan osyndai qonaqjai, keŋpeiıl eldıŋ bas qalasy — Astanany kö­ru­dı jazǧan Qūdaiǧa myŋ da bır alǧysym­dy aitamyn» degen edı tebırenıp.

Ruhy asqaqtaǧan Astana

Tyŋ igeru dürmegi Selinograd­ qalasynyŋ äleumettik-saiasi, mäde­ni-ruhani bolmysyna aitarlyqtai özgerister äkelgeni belgili.

Qalada özge ūlttardyŋ ruhy üs­­tem­­dik qūrdy. Köşelerge sü­re­ŋ­siz at­tardy qoiu qalypty jaǧ­dai­­ǧa ai­nalady. «Vagonnaia», «Piv­naia»,­­ «Şanhai», «Sovhoz­naia», «Per­vo­selinnikov», «Severnaia», «Iýjnaia», «Vokzalnaia», «Vst­recha», «Letnii», «Energe­tik»,­ «Vago­­no­remontnaia», «Depov­skaia», «Zavodskaia», «Lokomotiv­naia», «Maşinistov», «Pervaia­ ka­rer­naia», «Elevatornaia», «Elek­­tro­voznaia», «Skladskaia», «Kirpich­­naia», «Remontnaia», «Be­zy­­miannaia» siiaqty qaptaǧan män-maǧynasyz ataular sol jyl­da­ry­ pai­da­ bo­lyp­ edı.­ Eŋ­ so­­ra­­qy­sy,­ mūn­dai­ atau­­lar­ qa­la­ jūrt­şy­ly­ǧy­nyŋ­ tal­ǧa­myn­ tym­ tūr­pa­iy­lan­dy­ryp­ jıberdı.

«Euraziia jüreginde» atty eŋbeginde Elbasy: «Men Astana­ny köşiru turaly şeşımımdı selqos qabyldaǧan oblys äkimi A.Braundy auystyrudy ūiǧardym. Oblys äkim­digine qalany jäne osy öŋirdi jaq­sy biletin Jänibek Käribjanov ta­ǧaiyn­daldy. Oǧan şaruaşylyq min­det­termen qosa, özindik bir «toponomikalyq tapsyrma» da jükteldi. Köşelerdiŋ jäne audan­nyŋ­ ataularyn özgertu kerek edi. Būl jer «Oktiabr, Krasnoznamen, Sovet, Lenin» degen siiaqty ötken za­man­ ataularynyŋ tūnyp tūrǧan qo­ry dese de bolǧandai-tyn. Ol meniŋ köptegen tapsyrmamdy, so­nyŋ işinde osyny da täp-täuir oryn­dap şyqty» dep jazǧan eken.

Alǧaşqy jyldary Memleket bas­şysynyŋ tikelei tapsyrmasymen qaladaǧy 30-dan astam köşe ataulary özgertildi.

Selinnyi daŋǧyly – Respublika, Studencheskaia daŋǧyly – Abylai han, Karl Marks köşesi – Kenesary, «Piatiletka» – Bögenbai batyr, «Pervomaiskii» – Qarasai batyr,

«Smakotin» – Jänibek tarhan, «Sosialisticheskii» – Mūhammed Haidar Dulati köşesi bolyp özgertildi.

Köşelermen qosa myŋnan astam aialdama ataulary qazaqşalandy. Je­ke nysandar ataularynyŋ qaza­qylanuy estir qūlaqtyŋ qūryşyn qandyra tüsti.

Qazirgi küni qaladaǧy köşe atau­larynyŋ 90 paiyzdan astamy qaza­qy ataular.

Säuletı kelısken Astana

Bolaşaq bas qalanyŋ Bas jos­pa­ryn jasauǧa jariialanǧan ha­lyq­aralyq baiqauǧa älemdik säu­let öneriniŋ sūŋǧylalary tügel qatysady.

«Konkursqa aituly säulet derjavalarynan jäne būl tūrǧyda älem­ge jaiylǧan ataqtary bar: Ja­­poniia, AQŞ, Avstraliia, İtaliia, Fransiia, Germaniia, Resei, Finliandiia, Koreia, Bolgariia, Päkis­­tan, Polşa, Chehiia, Ukraina, Özbekstan, Qyrǧyzstan jäne Lat­viia siiaqty elderden 50-den as­tam joba tüsti. Ūsynystar top­tama­synyŋ ışinen halyqaralyq konkurstyŋ şarttary men talaptaryna jauap bere alatyn 27 jobalyq äzirleme bedeldi qazylar alqasynyŋ qarauyna irikteldi. Söitip, konkurs qorytyndysy boiynşa, Qazaqstannyŋ jaŋa astanasyn saludyŋ bas jospary retinde zamanymyzdyŋ asa kör­nekti säuletşilerdiŋ biri – ja­pon konseptualisi Kise Kurokavanyŋ (şyn aty Noriaki dep birşama bas­qaşa atalady) jobasy qa­byl­dan­dy» dep jazady Elbasy «Euraziia jüreginde» kitabynda.

Astanany saluda jäne ony qai­ta jaŋartuda älemnıŋ ozyq täjı­ri­be­lerı men dästürlı jetıstıkterı qoldanyldy.

Astananyŋ bas josparyn ja­pon­dyq säuletşi Kise Kurokava jasasa, ǧasyr ǧajaiyptary qa­ta­rynan köringen «Piramida» men «Han Şatyr» sauda jäne oiyn-sauyq ortalyq tary – ataqty aǧyl­şyn arhitektory Norman Fos­ter eŋbeginiŋ jemisi. Al, säuleti men säni jarasqan «Qazaqstan» kino­konsert zaly – italiialyq säulet­şi Manfredi Nikolettidiŋ qoltaŋbasy.

Jahandanu däuiri beleŋ alǧan HHI ǧasyrda düniege kelgen qa­la bolǧandyqtan, onyŋ ön-bo­iyn­da­ älem­dik­ säu­let­ öne­rin­­­de­gi­ ja­­ŋa­ qa­la­lyq­ stil­ ba­sym­ bo­­la­­ty­ny­ tü­si­nik­ti.­
Astana Şyǧys pen Batystyŋ aişyqtaryn qatar qabystyrǧan qala boluymen erekşe.

P.S. Jelmaiasyn jeldırtıp halqyna qūtty qonys bolatyn Jerūiyq ızdeumen ötken Asan Qaiǧy Esıldıŋ tūsynan ötkende: «Mynau alty künde at semırtıp mınetın jer eken» dep baǧa bergen desedı.

Odan berı arada alty ǧasyr öttı. Sol Esıldıŋ jaǧasynan barşa qazaqtyŋ maqtanyşyna ainalǧan Astana boi köterdı. Qalyŋ el qonystandy. Qoi üstıne boztorǧai jūmyrtqalaǧan zaman ornady.

Ǧasyrlar boiy aŋyzdarda aitylyp jürgen Asan Qaiǧy armanynyŋ aqiqatqa ainalǧan kezı osy şyǧar, bälkım.

Şynar DOSAN

Taǧyda

admin

«Astana aqşamy» gazetı

Ūqsas jaŋalyqtar

Pıkır üsteu

Back to top button