Gülmira SARİNA: ÄN ÜŞIN JARALǦANDAIMYN

– Şyǧarmaşylyǧy Astanamen bıte qainasyp ketken änşılerdıŋ bırısız. Ülken önerge alǧaşqy qadamyŋyzdy osy qalada bastadyŋyz. Äŋgımemızdı ömırıŋızdıŋ sol kezeŋınen bastasaq…

– Semei oblysy Abai audany Arhat auylynda qarapaiym otbasynda on bala östık. Men qyzdyŋ kenjesımın, ūldyŋ kenjesı – qazırde aqyndyǧymen közge körınıp, halyq­tyŋ batasyn alyp jürgen bauyrym Qalqaman. Astanaǧa arman quyp, bırımızdı-bırımız jetelep keldık. Menı auyldan alyp ketken – osy künderı Qazaq ūlttyq öner universitetınıŋ halyq änı kafedrasynda därıs beretın Erbol aǧam. Söitıp, 1989 jyly osynda keldım.

Negızınen, oqudy bıtırgen jyly mektep direktory üiımızge kelıp, ata-anama: «Bızder Gülmirany Nadejda Krupskaia atyndaǧy instituttyŋ (qazır Şäkärım Qūdaiberdıūly atyndaǧy memle­ket­tık universitet – avtor) muzyka fakultetıne aparaiyq. Kvota arqyly bız ony özımız oqytamyz. Oquyn aiaqtaǧannan keiın auylǧa kelıp jūmys jasaidy» dep, olar­dyŋ rūqsatyn sūrady. Osy oqu ornyna qūjattarymdy tapsyrdym. Bıraq, ol jerde bärı orysşa bolǧannan keiın taza qazaq auylynan şyǧyp, qazaq mektebın bıtırgen maǧan qiyn boldy. Algebra men geometriiadan tömen ball alyp qalyp, oquǧa tüse almadym.

Mektep qabyrǧasynda än aityp jürdım. Üşınşı synyptan bas­tap mekteparalyq, auylaralyq, audanaralyq körkemönerpazdar baiqaularyna qatystym. Küzden qysqa qarai auylǧa kelgen Erbol aǧam menıŋ sol yntamdy baiqap: «Senıŋ oquyn kerek, jür» dep, menı sol kezdegı Selinograd qalasyna alyp keldı. Özı sol jyly otbasyn qūrǧan bolatyn. Jeŋgemız ekeuı menı daiyndap, jūmysqa ornalastyrdy.

– Özıŋızdıŋ jerlesıŋız, qazaqtyŋ būlbūl änşısı Bibıgül Tölegenova Semei et kombinatynda eŋbek jolyn bastap, jūmys ıstep jürgende konservatoriiaǧa tüs degen keŋeske «onsyz da konservı jauyp jürmın ǧoi» dep qatyrǧanyn bır jerden oqyǧan edık. Sızdıŋ eŋbek jo­lyŋyz qalai bastaldy?

– Jūmysqa ornalasuym qyzyq boldy. Sol jyldary Selinograd oblysyn Braun basqardy. Sol kısı konsertterde menıŋ än aityp jürgenımdı estıp qalyp, aǧama: «Qaryndasyŋ änşı eken ǧoi. Bız ony oblystyq fi­larmoniiaǧa jūmysqa alaiyq» dep ūsynys aitypty. Erbol aǧamnyŋ «Filarmoniiaǧa qalai ornalastyramyz, eşqandai bılımı joq qoi» dep, yŋǧaisyzdanǧanyna qaramai «Qaryndasyŋnyŋ tabiǧi talanty bar, qazır osyndai änşıler tapşy, jūmysqa kırsın» dep köndırdı. Braun
«kökemnıŋ» önerımdı tany­ǧan­dy­ǧynyŋ arqasynda filar­moniiaǧa jūmysqa tūrdym. Osylaişa eŋbek jolym bastalyp, şyǧarmaşylyq tūrǧydan şyŋdaluǧa mümkındıgım aşyldy.

– Eş jerde oqymai-aq ha­lyqtyŋ mahabbatyna bölengen Maira Uäliqyzynyŋ zamanynan ötıp kettık. Bügıngı taŋda käsıbi deŋgeige jetemın degen änşıge sauat kerek. Özıŋızdıŋ muzykalyq bılımıŋız bar ma?

– Filarmoniiada jūmys ıstei jürıp qazırgı Lev Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq uni­versitetı, ol kezdegı Säken Seifullin atyndaǧy Selinograd pedagogikalyq insti­tutynyŋ muzyka fakultetıne oquǧa tüstım. Marqūm Jaqsylyq Mūqanov aǧamyz dombyra şertısıme, än ai­ty­syma qarap menı eşqandai emtihansyz qabyldady. Bes jyl boiy instituttyŋ qabyrǧasynda jürıp, jan-jaqta ötetın baiqaularǧa qatystym.

Qalibek Quanyşbaev teatry
aşylǧanda sonda jūmysqa alyn­dym. Onyŋ negızın qalauşy Jaqyp Omarov aǧamyz da menı bır­den qabyldady. İnstitutta än­­şı­lıktı emes, küişılıktı oqydym. Sony eskergen teatr basşysy menı orkestr qūramyna aldy. Or­kestrda dombyra oinap jürıp, änımdı de aittym. Änımdı aita jürıp, aktrisalyq qyrymdy da kör­settım. Söitıp, teoriianyŋ ǧana emes, praktikanyŋ da köp kö­­megı tidı.

– Jaqsy änşı ekenmın degen senım özıŋızde qai kezeŋde paida boldy?

– İnstitutty bıtırgennen keiın rektorymyz Amangeldı Qūsaiynūly menı kafedraǧa ūstaz qylyp alyp qaldy. Ännen, küiden därıs berıp jürdım. Odan bır jyl būryn Şymkent qalasynda Ämıre Qaşaubaev atyndaǧy baiqau öttı. Oqu ornynyŋ özı jaǧdai tudyryp, menı sol baiqauǧa jıberdı. Onda 65 qatysuşynyŋ arasynda aldyŋǧy lekten körınıp, eŋ soŋynda ırıktelgen 13 oryn­dau­şynyŋ qataryna qosyldym. Būl baiqauda «Körermen közaiymy» nominasiiasyn ielendım. Sonyŋ özı maǧan ülken şabyt berdı, önerde ärı qarai qadam basuyma türtkı boldy.

Osydan keiın maǧan: «Ūstazdyq etuge älı de ülgerermın, men odan da baryp ızdeneiın. Alǧan bılımımdı ärı qarai jalǧastyraiyn» degen oi bıttı. Sol oimen Almatyǧa baryp, Qūrmanǧazy atyndaǧy memlekettık konservatoriiaǧa oquǧa tüstım. Onda da küişılıktı taŋdap, Qarşyǧa Ahmediiarov aǧamyzdyŋ aldyna bardym. Küiımdı oinai jönelıp edım, Qarşyǧa aǧa tyŋdap bolǧan soŋ «Dombyraŋ qyzyq eken» dedı. Men: «Aǧa, dombyram negızı änşıge arnalǧan dombyra edı, kışkene än aitatynym bar» dep jauap berıp edım «Qane, änındı aita qoişy» dedı aǧamyz. Sol jerde Ahmet
Baitūrsynūlynyŋ «Aqqūm» änıne basqan maǧan: «Ainalaiyn, sen bızge naǧyz kerek kadr ekensıŋ. İnstitutty bıtırgenıŋdı, muzykalyq bılımıŋ bar ekendıgın eşkımge aitpa. Qazırgı uaqytta eldıŋ bärı bazarǧa şyǧyp, kommersant bolyp kettı. Eger mektep bıtırgelı qaida jürdıŋ dep sūraityndar tabylsa, bazarda tūrdym dep ait» degen Qarşyǧa aǧa menı qolymnan jetektep qūjat qabyldaityn bölımge apardy. Sol kısınıŋ sözı türtkı bolyp, eş emtihansyz Qairat Baibosynovtyŋ klasyna qabyldandym.

– Astanaǧa konservatoriiany aiaqtap baryp oraldyŋyz ba?       

– Osy jaq bärıbır tartyp tūrdy. Äuelden bılım alǧan jerım ystyq körındı. Student bolyp jürıp, jūmys ıstedım. Jaǧdaiym boldy. Bır jaǧynan bauyrlaryma da alaŋdadym. Şynymdy aitsam, qai­tadan student bolu maǧan qiyn­dyqqa tüstı. Onyŋ üstıne tanymaityn orta, tanymaityn qala… Konservatoriia­da ekı jyl oqydym. Aqmola Astana atanǧannan keiın osynda oraldym. Mūnda aşylǧan Qazaq ūlttyq muzyka akademiiasynda oquymdy jalǧastyrdym. Oralǧan betımde Aiman Mūsaqojaeva ūstazdyq etuıme ūsynys jasady. Ūsynysyn qabyl alyp, eŋbek jolym qaita jalǧasty. Oqi jürıp, därıs berdım. Astana qalasy memlekettık filarmoniiasy qai­tadan jūmysqa şaqyrdy.

Filarmoniiadan keiın Prezi­denttık mädeniet ortalyǧynda aşyl­ǧan dästürlı qazaq teatrynda jūmys ıstedım. Bes jyl ışınde onda sahnalanǧan qoiylymdarǧa qatys­tym. «Alpamys», «Ūlbike», «Bäi­terek» sekıldı spektaklderde rolderde oinadym. Qazırde «Aq jauyn» atty memlekettık kameralyq orkestrdemın. Onyŋ jetekşısı – bärımızge belgılı şertpe küidıŋ şeberı Seken Tūrysbekov. Onda jeke änşı bolyp jūmys jasap, köbıne orkestrdıŋ süiemeldeuımen än aitamyn.

– Astananyŋ qazaqylanuynda sızdıŋ de ülesıŋız bar siiaqty…

– Solai şyǧar. Aqmola elorda bolǧannan keiın keibır köşelerdıŋ ataulary özgertıldı, jaŋa daŋǧyldar paida boldy. Eskertkışter qoiyla bastady. Köşeler men eskert­kış­ter aşylǧanda da solardyŋ qas­ta­rynda tūryp, än aittym. Sol kezderı Saryarqa jäne Almaty audan­darynyŋ äkımdıkterın basqar­ǧandar būl sözımnıŋ ötırık emes ekenıne kuä bola alady.

– Özıŋızge üirenşıktı ūstazdyq qyzmettı de qosa alyp jürsız be?

– Ūstazdyǧymdy qazırde toqtatyp tūrmyn. Sebebı, sahna men ūstaz­dyq­ty bırge alyp jüru oŋai emes. Ekeuınıŋ jeke tūrǧandaǧy oryndary bar. Şäkırt tärbielep, sahnany da alyp jüruge bolady, bıraq şäkırt alyp, özın bır jerde konsertpen jürgen dūrys emes dep esepteimın. Bır-ekı şäkırtım bar edı, olardy Qazaq ūlttyq öner universitetınıŋ ūstazdaryna, ondaǧy özımnıŋ Erbol aǧama tabystadym.

– Bır sūraq özınen–özı tıl ūşy­myzǧa kelıp tūr: Abai elınde düniege keldıŋız. Änşılık jolǧa tüsuıŋızge tuyp-ösken ortaŋyzdyŋ da äserı bolǧan şyǧar. Ülken jazuşy Mūhtar Maǧauin aǧamyzdyŋ «Abaidyŋ öleŋderımen tılım şyqty» dep aitatyny bar edı.

– Ärine, äserı boldy. Arhat degen auyldyŋ atauy da Abai atamyz­ben tıkelei bailanysty. Abai özınıŋ dosy Erbolmen kele jatqanda auy­lymyzdyŋ tūsynda attary aryp, Arhat – aryq at degen ataudan şyqty. Auylymyzdyŋ özı tabiǧaty sūlu, taudyŋ bökterınde ornalasqan. Qai adam da tabiǧatyna tartyp tuady ǧoi. Onyŋ üstıne ananyŋ aq sütı, äkenıŋ küşı degen bar. Bızdıŋ körşımız ūsta boldy. Qazaq üiden bastap besıkke deiın kerek dünienıŋ bärın jasady ol kısı. Auyldaǧy toi-duman. Onda ekınıŋ bırınıŋ dombyramen än saluy – osynyŋ bärı önerpaz bolamyn degen jandy qanattandyrady.

Änşı retındı bızdı Qazaq radiosy men «Şalqar» arnasy tärbieledı. Auyl köşesınde söilep tūrǧan radiony mektepke bara jatyp, odan qaityp kele jatyp toqtap tyŋdaitynbyz. Ūnaǧan änımızdıŋ qaitalap berıluın kütıp jüretınbız.

– Estradalyq janrdaǧy än­derdı de oryndaisyz. Būl jolǧa keluıŋızge ne türtkı boldy? Būǧan özıŋız oryndaǧan «Jalt-jūlt etken dünie-ai» änı äser etken siiaqty.

– Negızınen, küişılıkte oqyp jürgenımde estradalyq janrǧa qyzyǧuşylyǧym boldy. Esımderı elge aian Roza Rymbaeva, Maqpal Jünısova apalarymyzdy tyŋdap östık. Adam jas bolǧannan keiın elıkteidı. Sol kısılerdei bolǧym keldı. Estradalyq änderdı sol kezdıŋ özınde aityp jüretınmın. Bıraq, Erbol aǧamnyŋ qolynda tūramyn. Üide künde estıp jür­genım – halyqtyq änder. Sol aǧamnyŋ aityp jürgen änderın ūrlanyp jürıp üirenıp, oryndap jür­dım. Mūny aǧamnyŋ özı baiqap,  bırde: «Gül­mira, senıŋ dauysyŋda qazaqy ün bar. Nege dūrystap otyryp menen än üirenbeisıŋ?» dedı.
Sosyn osy jolǧa tüs­tım ǧoi.

«Jalt-jūlt etken dünie-ai» änıne kelsek, onyŋ avtory Ermūrat Üsenovke kırıp, Äset Naiman­baev­tyŋ «Inju-marjan» änın oryndap bergenım bar. Sol kezde būl kısı osy ändı jäne basqa bırneşe änderın maǧan ūsyndy. Negızınen, būl ändı maǧan deiın Maqpal Jü­nısova oryndaǧan. Ol orkestrdıŋ süiemeldeuımen aitypty. Men üige kelıp, dombyraǧa salyp körıp edım, estradalyq baǧytty sūraǧandai körındı. Orkestrmen Maqpal apamyzdan asyryp aita almaimyn ǧoi degen oi keldı. Osy än qalai şyqty, halyqqa tanyla bastadym.

Bıraq, men estradalyq änşımın dep aita almaimyn özımdı. Avtor­lardyŋ sūranysymen qarap otyrsam 60-70 ändei estradalyq  janrda jazylyp ketken eken. Radioǧa 25-30 şaqty osy baǧyttaǧy än öttı. Alaida, özımdı osy janrda qatty nasihattaǧan joqpyn. Maqsatym da osy janrda özımdı nasihattau emes.

– Sazgerlık qyryŋyz da bar eken…

– İä, qazırgı künde oryndau­şy­lyqtan bölek sazgerlık qyrym aşylyp kele jatyr. Ol oŋai dünie emes eken. Bıraq, bar närse adamdy jatqyzbai, mazalauyn qoi­mai­ty­nyna közım jettı. On bes – jiyr­ma şaqty än jazyp tastap, ötkelı jatqan konsertımde oryndaiyn dep otyrmyn.

Qarap otyrsam, jas aqyndardyŋ sözderıne üŋılıp, än aityp kör­meppın. Mūqaǧali Maqataev, Serık Aqsūŋqarūly, Nesıpbek Aitūly, Fariza Oŋǧarsynova, Serık Tūrǧynbekūly syndy ataqty aqyndardyŋ sözıne jazylǧan än­derdı oryndadym.

Al, özım on bes – jiyrma şaqty än jazyp tastaǧannan keiın qazır kıtap betın aşuǧa qorqyp jür­mın. Sebebı, sörede tūrǧan, özım ūna­tatyn aqynnyŋ kıtabyn qolyma alyp, öleŋ oqysam, bırden änge sūranatyn bolyp jür. Al, än tuǧannan keiın balaŋdai bolyp körınedı eken. Ol ännıŋ baǧyn oilap, halyqqa tanytudy közdeisıŋ. On bes-jiyrma şaqty änımdı tyŋ­darmandarǧa dūrystap jetkızıp alaiyn dep qazırde toqtap tūrmyn. «Maǧan özı än jazuǧa bola ma, bol­mai ma, jazǧan änderım halyqqa jete me, jetpei me» degen oida jürmın. Öitkenı, än jazu – erık­kennıŋ ermegı emes.

– Sanap otyrsaq, şyǧarma­şylyq ömırıŋızge 25 jyl tolyp qalypty. Konsertıŋızdı osy dataǧa orai ötkızeiın dep otyrsyz ba? Būdan būryn Astanada konsertterıŋız ötıp pe edı?

– Osydan 20 jyldai būryn Mūhtar Äuezovtıŋ 100 jyldyǧyna arnap konsert qoidyq. Onda jeke özım ǧana öner körsetken joqpyn, Erbol aǧam, Nūrbol degen bauyrym, Qalqaman, men – törteuımız tört dauysta än aityp, kvartet
bolyp,  otbasylyq  ansambl  re­tınde sahnaǧa şyqtyq.

2003 jyly Kongress-holda «Inju-marjan» atty jeke kon­sertım­dı ötkızdım. Sodan berı on jyldan astam uaqyt ötıptı. Qa­zaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qai­rat­kerı degen ataqty alǧan adam oǧan jauapty bolu kerek dep oilaimyn. Jalpy, änşı tarih aldynda ja­uapty ǧoi. Ändı aialap, qūrmetpen qaramasaŋyz ol sızden qaşady. Är ännıŋ atasy bar. Än – qūdıret. Ol tazalyqty, jan sūlulyǧyn talap etedı. Adam janyna şipany da jaqsy ännen tabady. Är ändı änşı tüsıne bılse, oǧan adal qyzmet
jasasa, sonda ǧana tarihta qalady.

Men jylyna, aiyna konsert beretınderge taŋǧalamyn. Şyǧar­maşylyǧyna jauapkerşılıkpen qaraityn änşı öitpeu kerek. Mysaly, bızge de solai jiı-jiı konsert beruge bolady. Bıraq, jaras­paityn sekıldı. Änşınıŋ aitatyn ärbır änı kıtap, qoiylym, film boluy kerek.

Özıme kelsem, än üşın tuǧan adamdaimyn, än üşın jaralǧandaimyn. Sony sezındırıp tūrǧan Allaǧa ri­zaşylyǧymdy bıldıremın.

– «Änşınıŋ aitatyn ärbır änı kıtap, qoiylym, film boluy kerek» dedıŋız. Sızdıŋ reper­tuaryŋyzda özımızge qatty ūnaityn, sondai talapqa sai keletın bır än bar. Ol ūltymyzdyŋ än önerıne mol olja salǧan kompozitor, öner zertteuşı Iliia Jaqanovqa arnalǧan «Än bolyp jaraldyŋ» änı. Osy än sızdıŋ repertuaryŋyzǧa qalai qosyldy? 

– Būl ändı sazger Esjan Ämırov özı maǧan äkelıp ūsyndy. Aldynda «Esıl-Nūra» degen änın bergen edı. Myna än tuǧannan keiın sözın jazǧan Zaǧypar Şäkentaev degen aǧamyz ekeuınıŋ oiynda men tūryppyn. Esjan aǧamyzdyŋ üiındegı jeŋgemız de: «Myna ändı Gülmiraǧa apar. Mūnyŋ baǧyn sol aşady» dep aitqan eken. Sodan Qaraǧandydan Astanaǧa kelgen aǧamyz «Gülmira, osyndai än jazyp edım» dep habarlasty. Kezdeskenımızde baianmen oryndap berdı. Bır jyldai jürıp, Almatyǧa baryp jazdyrttyq. Än sättı şyqty. Keiınnen Iliia aǧa­myz­dyŋ özı habarlasyp: «Gül­mira, ainalaiyn, senıŋ ünıŋdı radiodan estuşı edım. Dauysyŋ erekşe eken. Myna änderıŋmen aqyn, sazger, änşı – üşeulerıŋ özımdı özıme tanyttyŋdar» dep, rizaşylyǧyn bıldırdı.

– Ötkelı tūrǧan «Än dombyra – jan serıgım jasym­nan» atty şy­ǧar­ma­şy­lyq ke­şı­ŋızde körer­menge qandai jaŋa­lyq ūsynasyz?  

– Astana äkım­dı­gınıŋ qol­dauymen ötetın konsertımde termelerdı oryndaimyn. Terme degen – naqyl söz, ösietter ǧoi. Olardyŋ kei­bırınıŋ äuenın özım jazdym. Sosyn jaŋa änderım oryndalady. Konsertıme Maqpal Jünısova, Baian Saǧymbaeva syndy qazaqtyŋ maŋdaialdy änşılerı, belgılı akter-änşı Bekjan Tūrys qaty­sady. Özımnıŋ 13 jasar qyzym anasyna arnap än aitady. Sal-serılık dästürdı körsetemız. Özım baiaǧynyŋ Mairasyndai sah­naǧa şyǧamyn. Halyqqa Qoiandy jär­meŋkesınıŋ aurasyn sezın­dır­mekpız. Konsert tört bloktan tū­rady. Sonyŋ üşeuınde halyqtyq öner kör­setıledı.

Jamal Omarova, Rabiǧa Esım­janova syndy maitalman änşı apalarymyzdy estıp östık. Konsertke kelgender estı häm eskı änderdı tyŋdai alady. Keşte jaŋa änder de molynan oryn alady. Atap aitsam, bauyrym Qal­­qamannyŋ, Jūldyzai Ysqaq degen sıŋılımnıŋ sözderıne ja­zylǧan änder oryndalady. Jaq­sy köretın aqynym – Tölegen Aibergenov. Ol kısınıŋ «Saǧynyş»
degen öleŋın tolǧauǧa ainaldyrdym. Osyny oryndaimyn.

– Äŋgımeŋızge rahmet. Şy­ǧarmaşylyq keşıŋızdı sättı ötkızuıŋızge tılektespız. 

Sūhbatty jürgızgen:
Amanǧali QALJANOV