Äleumet

Kompiuterge kögendelgen keleşek

Keiıngı kezderı küiıp tūrǧan otbasy mäselesınıŋ bırı – balanyŋ kompiuter oiyndaryna täueldılıgı. Keŋes däuırınde jetkınşekterge arnalǧan türlı tegın üiırmeler men aula klubtarynyŋ ornyn kompiuter klubtary basqaly qaşan. Keibır ata-ana balasynyŋ bos uaqytynda kompiuterlık klubtarǧa baruyna rūqsat beredı. Därıgerler men psiholog mamandardyŋ jan aiqaiy tüptıŋ tübınde balanyŋ «narkomaniia» siiaqty būl täueldılıkten de aryluyna mezgıldıŋ öte keş bolatynyn eskertedı.

Astanadaǧy psihologiialyq järdem beretın daǧdarys ortalyǧyna qiyn balany tärbielep otyrǧan ata-analar jiı jügınedı. Köbı balasynyŋ sabaqqa barǧysy kelmeitının, tıptı, «mektepke kettım» dep aldap, taŋerteŋnen keşke deiın qydyryp jüretınıne alaŋdaidy. Zerttei kele, mūndai balalar qara keşke deiın kompiuter klubtarynda bas almaityny belgılı bolyp otyr.
Mamandardyŋ aituynşa, bala kompiuterlık oiyndardyŋ qyzyǧyna 4-5 jasynan bastap üirenedı. Eger, osy bastan jügendemese, būl eseigende  qūmar oiyndaryna tübegeilı täueldılıkke aparady. Olai deitın sebebımız, būl ortalyqqa «täueldılıkten» aryluǧa järdem sūrap kelgenderdıŋ qatarynda joǧary synyp oquşylary, studentter, tıptı bukmekerlık keŋseden qalai qūtyludyŋ jolyn sūraǧan atpaldai azamattar da bar. Iаǧni, HHI ǧasyrdyŋ «jetıstıgı» barlyq jastaǧylardy özıne baurap alǧan. Būl öz kezegınde büldırşınderdıŋ psihologiiasyna kerı äser etse, mektep oquşylary qajettı bılımdı igerude artta qalǧany bylai tūrsyn, tärbiesı tym tömendeidı. Al eresekter soŋynda aqşasynan, jūmysynan, tıptı otbasynan da aiyrylyp jatady.
Būl mäselege ata-analardyŋ bei-jai qaramaǧany jön. Kompiuter oinaityn balanyŋ psihologiiasynda köp özgerıs bolady. Boiynda ıştei qarsylyq, köŋıl küiınde auytquşylyq, yryqsyzdyq pen agressiiaşyldyq bileidı. Sondyqtan, balasynyŋ bolaşaǧyn oilaityn ata-analardyŋ bärı qauıptı derttıŋ aldyn alǧan jön. Balanyŋ bos uaqytyn tiımdı paidalanu üşın aqyl-oidy damytatyn üiırmeler men bılım beru ortalyqtaryna jazdyrtqan abzal. Äitpese, «batpaŋdap kırgen aurudan» qūtylu qiyndyq tudyrmasyna kım kepıl bolmaq.

Maman mınberı

Limana Qoişieva,
Psihologiialyq järdem beru ortalyǧynyŋ psihology:
«ATYS-ŞABYS BALA BOIYNDAǦY MEIIRIMDILIKTI AZAITADY»

– Bala oiyndarynyŋ negızgı türı –  atys-şabys, töbeles. Būl olardyŋ mınez-qūlqyna qalai äser etedı?
Oiynnyŋ bas keiıpkerı bolǧan bala ünemı ūta bermeidı. Bırde jeŋedı, bırde jeŋıledı. «Jyǧylǧan küreske toimaidy» deidı qazaq. Ūtylǧan saiyn onyŋ sol oiynǧa qūmarlyǧy arta tüsedı. Sol älemnıŋ batyry boluǧa ūmtylyp,  dünienı ūmytyp, soǧys alaŋynda jürgendei bolady. Mūndai kezde balanyŋ jüike jüiesı tez būzylyp, aşu-yzaǧa jol beredı. Jeŋılıp qalsa, köŋıl-küiı tüsıp ketedı. Ainalasyndaǧylarǧa män bermeidı. Strategiialyq oiyndarǧa äues balanyŋ boiynda meiırımdılık, ızettılık azaia beredı.
– Ǧalamtorǧa kırgen bala eŋ aldymen ne ızdeidı?
– Bırneşe mysal keltıruge bolady. İnternette «Chat» atty dostarmen äŋgımelesetın bırneşe sait bar. Būl chatqa bala öz atymen nemese özı qalauynşa at qoiyp, ömırbaianyn nemese kelbetın özgertıp şyǧady. Dostarymen ärtürlı adam bolyp söilesedı. Keibır jetkınşekter özındık «menın» bırneşe ret özgertu arqyly, soŋynda psihikalyq auytquşylyqqa ūşyraidy. Ekınşı saldary – bala internetten maǧynasy joq aqparattardy jantalasa jinai beredı. Būl – maqsatsyz «internet kezu» arqyly qajetsız aqparattarǧa boi aldyru.
– Balasynyŋ oiynǧa degen qyzyǧuşylyǧyn toqtatu üşın ortalyqqa keletınder köp. Sonda ata-ana özı tosqauyl bola almai ma?
– Bırneşe ai būryn bızdıŋ ortalyqqa kelgen ata-ana ūlyn bır äskeri strategiialyq oiynmen «auyratynyn» aitty. Balasy būl oiynsyz ömır süre almaityn därejege jetken. Qanşa şara qoldansa da bas tarta almaǧan. Psiholog pen pedagogtan bölek, balanyŋ jaǧdaiyna kömektesu üşın psihiatr-därıgerdın de qatysuy qajet boldy. Mıne, kördıŋız be, mūny auru dep aitqan dūrys pa bılmeimın,  būl mäsele arnaiy bılım men ülken zertteudı qajet etetın siiaqty. Oiyn balanyŋ şynaiy ömırıne «şabuyl» jasap, basqa närsege qyzyǧuşylyǧyn joq qylady. «Ömırı täueldı» bolyp tūrǧandyqtan, mūny esırtkıge qūmar esalaŋmen salystyruǧa bolady.  Al tosqauyl bolu üşın, özıŋız baiqaǧandai ata-ana tügılı bıreşe mamannyŋ järdemı qajet boldy.
Bala tärbiesı oŋai emes. Oǧan  kompiuter paidalanuǧa müldem tiym saluǧa bolmaidy. Sondyqtan, balanyŋ ärdaiym bos uaqytyn qadaǧalaǧan dūrys, paidaly ıstermen ainalysuyna jol aşu kerek.  Nemese būl mäsele jaiynda psihologtan keŋes aluyna da bolady.
– Bala üşın kompiuterdıŋ «siqyrlyǧy» nede?
– Öz täjıribemnen aitaiyn. Maǧan kelgen qabyldaulardyŋ nätijesın saralasam, kompiuter jasöspırımderge qajet degen barlyq emosiiany beredı.
Būl asa keŋ spektr – qalypty sezımnen bastap, jaǧymsyz, iaǧni: masattanu, rahattanu, äuesqoilyq, qūmarlyq, ökınış, yza, kek, qahar, tıtırkenu sezımderın bastan keşırtedı. Onyŋ ekınşı qyry – bala oiynda älemdı bileidı, kompiuter tyşqany – älemdı bileuge kömektesetın siqyrly taiaqşa, sol arqyly balany  būldyr älemge jeteleidı.

Astana qalasy Psihologiialyq järdem beru
daǧdarys ortalyǧynyŋ senım telefony: 77-93-38

Gülmira AIMAǦANBET

Taǧyda

Ūqsas jaŋalyqtar

Pıkır üsteu

Back to top button