Läila OMAROVA, QR Tūŋǧyş Prezidentı muzeiınıŋ bas ǧylymi qyzmetkerı: EL TARİHY AITULY TŪLǦA ARQYLY TANYLADY
– Läila Ärıpqyzy, QR Tūŋǧyş Prezidentı muzeiınıŋ tarihyna qysqaşa toqtala ketesız be?
– Qazaqstan Respublikasynyŋ Tūŋǧyş Prezidentınıŋ Muzeiı Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaevtyŋ Jarlyǧymen 2004 jylǧy 28 tamyzda qūrylǧan bolatyn. Alǧaşqy keluşılerın 2005 jyldan bastap qabyldady.
– Alǧaşqy keluşıler kımder edı?
– 2005 jyldyŋ nauryz aiynda mektep oquşylaryn qabyldai bastadyq. Olar arnaiy jasalǧan keste boiynşa, kezekpen top-top bolyp kelıp jürdı. Al, sol jyldyŋ 7 şıldesınde jalpy Qazaqstan qauymyna, keluşılerge, aqparat ökılderıne esıgımız aiqara aşyldy.
– Demek, qazır segız jyldyŋ kölemı bolypty. Būl uaqyt aralyǧynda mekemelerıŋızdıŋ qyzmet aiasy keŋeie tüsken bolar?
– Ärine, muzei ūjymy üzdıksız ǧylymi ızdenıste keledı. Mūnda tyŋ derekter men aqparattyq, eksponattyq tolyqtyrular jürgızılıp otyrady. Muzei aşylǧan alǧaşqy künnen bastap Täuelsız Qazaqstannyŋ tabystaryn Elbasy N.Nazarbaevtyŋ qoǧamdyq, memlekettık qyzmetı arqyly sabaqtastyra körsetu, zerdeleu bızdıŋ negızgı maqsatymyz boldy. Bügıngı uaqyt tūrǧysynan qarasaq, elımızdıŋ osy jyldar ışındegı qol jetkızgen jetıstıkterı Muzeide nauqanşyldyqpen emes, josparly, üzdıksız, jüielı türde ūiymdastyrylyp keldı. Būl ürdıs ärı qarai da jalǧasa beredı.
Muzeidıŋ bır-bırımen tyǧyz bailanysta jūmys atqaratyn qūrylymdyq bölımşelerı: Muzei qūndylyqtaryn esepke alu jäne saqtau, Ǧylymi-zertteu, Muzei pedagogikasy, Ekspozisiialardy jäne ekskursiialyq qyzmet körsetudı ūiymdastyru, Aqparattyq ortalyqtarynyŋ qyzmetterı kün saiyn ösıp kele jatqan köpşılıktıŋ ruhani talabyn qanaǧattandyruǧa, täuelsız Qazaqstannyŋ bolaşaǧyna laiyq jastardy tärbieleu syndy ortaq mındetterdı jüzege asyruǧa baǧyttalǧan.
Muzei qorynda saqtalǧan qūramy aluan türlı kolleksiialar, Memleket basşysynyŋ jeke mūraǧatynyŋ qorynda saqtalǧan tarihi qūndy derekter men qūjattar, Memleket basşysy jeke kıtaphanasynyŋ qoryndaǧy mazmūndy kıtaptar zertteu, aǧartuşylyq mındetterdı jüzege asyruda negız bolyp tabylady. Muzei qorynda bıregei eksponattardyŋ 122 myŋnan astam bırlıgı jinaqtalǧan.
Täuelsız Qazaqstannyŋ qalyptasuy men damuynyŋ tarihy, Tūŋǧyş Prezident N.Nazarbaevtyŋ ömırı men qyzmetı turaly muzei qoryndaǧy maŋyzdy qūjattar, eksponattar 15 taqyryptyq ekspozisiialarda körınıs tapqan.
Muzeide bügıngı uaqytta «Tūŋǧyş Prezident jäne täuelsız Qazaqstannyŋ odan ärı damuy» ǧylymi baǧdarlamasynyŋ aiasynda bes ǧylymi joba boiynşa jüielı jūmystar jürgızılude.
Respublika aimaqtarynyŋ tarihy, mädenietı, oblystardyŋ egemendık tūsyndaǧy tabystarymen köpşılıktı tanystyru maqsatynda «Alǧa ūmtylǧan Qazaqstan» aimaqaralyq körme jobasy boiynşa körmeler ūiymdastyru dästürge ainaldy. Būl joba aiasynda elımızdıŋ barlyq öŋırlerınen, oblystyq, audandyq, qalalyq muzeiler qorynda saqtalǧan halqymyzdyŋ bai qazynasy elorda halqy men qonaqtarynyŋ nazaryna ūsynyldy. Sonymen qatar, «Mädeniet arqyly ünqatysu», «Ükılı ümıt» atty jäne taǧy da basqa halyqaralyq körme jobalary arqyly ekspozisiialyq-körmelık jūmystar tabysty jüzege asyryluda.
Muzeidıŋ bılım beru baǧdarlamalarynyŋ aiasynda «Qazaqstan Respublikasy Tūŋǧyş Prezidentınıŋ egemen Qazaqstannyŋ qalyptasuyndaǧy rölı», «Qazaqstannyŋ tarihy men mädenietı», «Bala jäne mädeniet», «Astanatanu» jobalary boiynşa ötkızılgen därıster, aşyq sabaqtar, kezdesuler syndy igılıktı şaralar el tarihyn zerdeleuge talpynǧan köpşılıktıŋ talǧam üdesınen şyǧa bıldı.
Ǧylymi-zertteu jäne muzeitanuşylyq jūmystar barysynda «Prezident jäne Täuelsızdık», «Elbasy jäne Mädeniet», «Qazaqstan jäne mūsylman älemı elderı», «Qazaqstan Respublikasy Tūŋǧyş Prezidentı N.Nazarbaevtyŋ halyqaralyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etudegı rölı» jinaqtary, «Prezident jäne Täuelsızdık» atty kıtaphana qorynyŋ bibliografiialyq körsetkışı, «Qazaqstan Respublikasy Tūŋǧyş Prezidentı Muzeiınıŋ kolleksiiasynan» ǧylymi-qor jinaqtary daiyndaldy.
2009 jyly ötkızılgen «Qazırgı zamanǧy muzei: Ǧylym. Dästürler. İnnovasiialar» atty, 2012 jyly ötkızılgen «Täuelsızdık joly: tarihy, bügıngı şyndyǧy jäne keleşegı» atty halyqaralyq ǧylymi-täjıribelık konferensiialardy şoqtyǧy biık şaralardyŋ qataryna qosuǧa bolady.
Osyndai ırgelı ıstermen, igılıktı tabystarmen Muzei jūmysy üzdıksız alǧa jyljyp keledı.
– Memleket basşysy bolu milliondar men milliardtardan bıreuge ǧana qonatyn baq. Endeşe, ondai tūlǧaǧa qatysty kez kelgen eksponattyŋ qyzyqty bolmauy mümkın emes. Osy oraida, sızder muzei eksponattaryn qalai jinastyrasyzdar?
– Barşaǧa mälım, Prezidenttıŋ qyzmetı öte maŋyzdy. Ärdaiym resmi saparlarmen şet elderge şyǧyp tūrady. Joǧary deŋgeidegı kezdesulerde, qabyldaularda bolady. Qazaqstanǧa, Astanaǧa resmi saparmen märtebelı qonaqtar da kelıp jatady. Olar da joǧary därejelı resmi qabyldaularda bolady. Mıne, osyndai türlı kezdesuler kezınde Qazaqstan liderıne şet memleketterdıŋ basşylarynan syilyqtar tapsyrylyp otyrady. Al, odan bölek, Qazaqstan azamattarynan, studentterden, eŋbekşılerden, jastardan, mekemelerden de Elbasyna türlı şaralar kezınde syilyqtar tartu etıledı. Sol tartu etılgen syilyqtar mekememızge jetekşılık etuşı, muzei qorynyŋ negızgı jasaqtauşysy bolyp tabylatyn Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ Keŋsesı arqyly bızdıŋ muzeiımızdıŋ qoryna qabyldanady.
Odan bölek, ärine, muzei qyzmetkerlerı ǧylymi zertteu, ızdestıru, jinaqtau jūmystaryn jüielı türde jürgızıp, ǧylymi ıssaparlarǧa şyǧyp tūrady. Elbasynyŋ ömırı men qyzmetıne qatysty jerlerge, Tūŋǧyş Prezidentımız Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaev oqyǧan Ukrainanyŋ Dneprodzerjinsk qalasyna, qyzmet atqarǧan Temırtau, Qaraǧandy, Almaty qalalaryna, Elbasynyŋ kışı otany – tuǧan jerı Qaskeleŋ, Üşqoŋyr öŋırıne qyzmettık ıssaparlar jasap tūramyz. Taiauda ǧana muzeidıŋ ǧylymi qyzmetkerlerı Almaty qalasyndaǧy mūraǧattarǧa ǧylymi ızdenıspen baryp qaitty. Kinofotoqūjattar men dybys jazbalar mūraǧatynda, QR Ortalyq memlekettık mūraǧatynda, QR Ūlttyq kıtaphanasynda jaŋa derekter jinaqtau jūmystary jürgızıldı. Nätijesınde, bızdıŋ muzeiımızdıŋ qory jaŋa, tyŋ derektermen, aqparattarmen tolyqtyryldy.
– Mysaly…
– Mysaly, 1963 jyly 14-19 mausym aralyǧynda ǧaryşker Valerii Bykovskii ǧaryşqa özımen bırge komsomoldyŋ on tösbelgısın alyp ūşqan eken. Ol elge oralǧannan keiın ǧaryşqa baryp kelgen sol on komsomol tösbelgısın BLKJO-nyŋ şeşımımen, Keŋester Odaǧy boiynşa 10 adamǧa – üzdık öndırıs ozattary, jas patriottarǧa tabys etedı. Sol on adamnyŋ qūramynda Nūrsūltan Äbışūly ǧaryşker Valerii Bykovskiidıŋ qolynan ǧaryşta bolǧan komsomoldyŋ tösbelgısın alǧan.
– Sonda 300 millionǧa juyq halqy bar bükıl Keŋes odaǧyn-daǧy aty ozǧan on adamnyŋ ışınde jiyrma üş jastaǧy Nūrsūltan Nazarbaev ta bolǧan ba?
– İä. Būl oqiǧa 1964 jylǧy «Komsomolskaia pravda» gazetınıŋ qaŋtar aiyndaǧy nömırınde jariialanyp, suretı beinelengen eken. Mıne, sol gazettı tauyp keldık. Sonymen qatar, 1967 jyly Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ belsendı komsomol müşesı retınde Mäskeu qalasynda «BLKJO qūrmet belgısımen» marapattalu sätı beinelengen fotosuret pen maqalany da QR Ūlttyq kıtaphanasynyŋ mūraǧatynan taptyq. Sondai-aq, Nūrsūltan Äbışūlynyŋ «Jas naturalister» odaǧyna müşe bolyp, on alty jasynda eŋ alǧaşqy medalın alǧany turaly tyŋ derekter tabyldy.
– «Jas naturalister» qandai ūiym bolǧan?
– Ol – Şamalǧandaǧy Dmitrii Furmanov atyndaǧy mektep janynan ūiymdastyrylǧan ūiym. 1956 jyly bala Nūrsūltannyŋ on alty jasynda ösırgen önımderı osy ūiym atynan Mäskeu qalasyndaǧy auyr şaruaşylyq körmesıne jıberıledı de, soŋynan ol önımder jüldelı oryndarǧa ie bolyp, jetı adam medalmen marapattalady. Nūrsūltan Äbışūly sol jetı adammen bırge Bükılodaqtyq auylşaruaşylyq körmesı medalıne ie bolady.
Mıne, osylai bızdıŋ ūjym ärdaiym alǧa ılgerılep, Elbasyna qatysty qūndy derekter men mūralardy jinaqtap otyramyz. Muzei qory osylai tolyǧyp keledı.
– Prezidenttıŋ ata-babalaryna qatysty eksponattardy jinaqtau oŋaiǧa soqpaǧan bolar?
– Ärine, Prezidenttıŋ ata-babalaryna qatysty eksponattardy jinaqtau barysynda ol kısınıŋ tuystary, auyldastary, aǧaiyndary qol ūşyn sozdy. Mäselen, 2005 jyly muzeiımız aşylyp jatqan kezde Şapyraşty Bölek batyrdyŋ dulyǧasyn ūrpaqtary tabys etken bolatyn.
– Sonda osy uaqytqa deiın qaida saqtalyp kelgen?
– Osy kezge deiın dulyǧa batyrdyŋ tıkelei ūrpaqtarynyŋ bırı – «Eŋbekşı qazaq» audanynyŋ tūrǧyny Saqyp Jylqybaiqyzynyŋ qolynda saqtalyp kelgen. Osy sekıldı, Nūrsūltan Äbışūlynyŋ atasy Nazarbaidyŋ bi bolyp sailanuy jäne 1911 jyly qaitys bolǧany turaly derekterdı QR Ortalyq memlekettık mūraǧatynyŋ qorynan 2011 jyly ǧylymi ıssapar barysynda ızdestırıp, tauyp aldyq. Bır ǧasyrdan berı saqtalyp kele jatqan sol qūjat sarǧaiyp, könergen küiı, qūndy jädıger bolyp bızge jetken eken. Qūjattyŋ köşırmesı qazır Memleket basşysynyŋ jeke mūraǧatynda saqtauly jäne «Atameken» ekspozisiialyq zalyna ūsynylǧan.
– Muzeige köbınese kımder keledı?
– Ärine, Täuelsızdıgımızdı tūǧyrly etken tarihi tūlǧanyŋ ömırı bügıngı taŋda köpşılıktıŋ yntasyn audaryp, qyzyǧuşylyǧyn tuǧyzuda. Sebebı «El taǧdyry – er taǧdyry» dep halyq aitqandai, täuelsız Qazaqstandy Elbasy taǧdyrynan bölıp qarau mümkın emes. Būl ekı ūǧym – bır-bırımen sabaqtasa tarihqa engen egız ūǧym. Sondyqtan, bızdıŋ muzeige jergılıktı azamattarymyzdyŋ da, şeteldık qonaqtardyŋ da qyzyǧuşylyǧy basym. Qalamyzǧa kelgen qonaqtar, studentter men mektep oquşylary, qarapaiym jūmysşylar da kelıp jatady.
– Al, keluşı qonaqtarǧa körsetıletın qyzmet aqyly ma?
– Muzei keluşı qonaqtarǧa tegın qyzmet etedı. Iаǧni, kez kelgen künı kelıp, muzeidı aralap, Prezidentımızdıŋ ömırıne qatysty maǧlūmattarmen tanysamyn deuşılerge esık aşyq. Qazaqstan Respublikasy Tūŋǧyş Prezidentı Muzeiınıŋ qyzmetkerlerı keluşılerge qazaq, orys jäne aǧylşyn tılınde tanystyru jūmysyn sauatty, tartymdy etıp jürgızuge, keluşılerge quana qyzmet etuge ärqaşan daiyn.
– 1 jeltoqsan – Qazaqstan Respublikasy Tūŋǧyş Prezidentınıŋ künı bolyp bekıtılgenın bılesız. Jūmystaryŋyz qarbalasa tüsken şyǧar?
– İä, osy mereke qarsaŋynda türlı şaralar qolǧa alynyp, bızdıŋ muzeige bas sūǧuşylar da köbeiıp otyr. Mysaly, bügıngı künnıŋ özınde keluşılerdıŋ sany myŋnan asyp kettı. Onyŋ ışınde «Jas Otan» jastar qanatynyŋ 2 sezıne qatysuşylar bar, qalamyzdaǧy mekemeler, oqu oryndarynyŋ da atauly kün qarsaŋynda Muzeige degen sūranysy artyp otyr.
– Äŋgıme basynda, eŋ aldymen muzeige mektep oquşylary kelgenın aittyŋyz. Jalpy, jastardy osy muzeidegı qandai eksponattar köbırek qyzyqtyrady?
– Ärine, mektep oquşylaryn Elbasynyŋ mektep qabyrǧasynda ötken ömırıne qatysty eksponattar köbırek qyzyqtyrady. Mysaly, Nūrsūltan Äbışūlynyŋ ülgerım tabelderın, oquşy kezındegı fotosuretterın qyzyǧa qaraidy. Mektepte boks, küres seksiiasyna qatysyp, önermen de ainalysqany turaly maǧlūmattar qaralady. Ol kısınıŋ ata-anasy tūtynǧan zattar da nazardan tys qalmaidy. Elbasyna şet elderden tabys etılgen Memlekettık nagradalar ornalasqan «Kümıs zal», QR Prezidentınıŋ qaru-jaraqtar kolleksiiasy, Elbasy Aqmola qalasyn – elorda dep jariialaǧan eŋ ädemı Kümbezdı zaldy, QR Prezidentıne tartu etılgen syilyqtar foiesınde ornalasqan eksponattardy balalar qyzyǧa tamaşalaidy. Bızdıŋ de maqsatymyz – Qazaqstan Respublikasy Tūŋǧyş Prezidentı Muzeiın aldaǧy uaqytta balalar da, barşa qauym da qyzyǧa qaraityn, qūnyǧa tanysatyn elımızdıŋ ırgelı mädeniet ornyna ainaldyru. Osy mındettı alǧa qoiyp, halyq igılıgıne qyzmet etudegı jūmysymyzdy jalǧastyra beremız.
Äŋgımelesken: Näzira BAIYRBEK