Qala men SalaSūhbat

Läzzat QAPYŞEVA, «Qazaq radiosy» ädebi-sazdy redaksiiasynyŋ jetekşısı: BÜGINGI JURNALİSTER BAQYTTY

Läzzat QAPYŞEVA

Qyryq jylǧa taiau uaqyttan berı jurnalistikanyŋ otymen kırıp, külımen şyǧyp jürgen ärıptesterımızdıŋ bırı – Läzzat Qapyşeva. «Jurnalister otbasy» atalyp ketken onyŋ jary da, bala-şaǧasy da televidenie men radionyŋ maŋynda. Audandyq gazettıŋ qazanynda qainap, mamandyǧynyŋ barlyq satysynan ötken özı – bügınde «Qazaq radiosy» ädebi-sazdy redaksiiasynyŋ jetekşısı.
Qalam ūstaǧandardyŋ käsıbi merekesı qarsaŋynda Läzzat Meiramhanqyzyna bırneşe saual qoiyp, pıkırlesken edı tılşımız. Äŋgımenı oqyrman nazaryna ūsynǧandy jön kördık.

– Läzzat Meiramhanqyzy, sız aǧa buynnyŋ közın körıp, taǧylymyn sıŋırdıŋız. Jurnalistikanyŋ keşegısı men bügını alaqanyŋyzdai tanys. Endı sızdıŋ soŋyŋyzdan ergen ärıptesterıŋızge ülgı bolsyn, būl salaǧa qalai keldıŋız, kım yqpal ettı?

– Menıŋ jurnalistikaǧa keluıme äkem köp yqpal ettı. Ol – Torǧai oblysy Amangeldı audandyq halyq teatrynyŋ tūŋǧyş rejisserı. Sol jerde otyz jyl eŋbek etken äkemnıŋ de äu bastaǧy armany jurnalist bolu eken. Alaida, sol kezdegı partiia komi­tetı onyŋ önerge de jaqyn ekenın bılıp, mädeniet salasyna tartqan. Öitkenı, ol «Qara jorǧa» biınıŋ şeberı edı, boiyndaǧy talantynyŋ arqa­synda dünie jüzı jastary men student­terınıŋ Mäskeu festivalıne qatysqan.
Hoş, sonymen äkem jazu-syzudan qol üzıp, audanda alǧaş ret kör­kem­önerpazdar üiırmesınıŋ ırgesın qalaidy. Ony halyq teatry därejesıne köterıp, respublikalyq, odaqtyq festivalderge jeteleidı. Bıraq äkem Meiramhan özınıŋ oryndalmai qalǧan armanyn maǧan jiı aitatyn edı. Sodan keiın Almaty qalasyndaǧy äkemnıŋ aǧasy, belgılı jurnalist Äbılfaiyz Ydyrysovtyŋ jeteleuımen oqydym, qolyma qalam aldym. Universitet qabyrǧasynda oqi jürıp, 1977 jyly Amangeldı audandyq «Tyŋ şūǧylasy» gazetınen eŋbek jolymdy bastadym. Odan keiın oblystyq teleradio komitetınde, Almaty oblysy Kürtı audandyq «Şūǧyla» gazetınde qyzmet ettım. «Qazaqstan» tele-radio korporasiia­synda jūmys ısteu baqyty būiyrdy. Onda jurnalistikanyŋ barlyq satysynan ötıp, Saǧat Äşımbaev, Rafael Jūmabaev aǧalarymnan tälım alyp, «Kel, balalar, oqylyq» habaryn aştym. Mūnda täjıribemdı şyŋdap, qoǧamdyq-saiasi redak­siianyŋ äielderge arnalǧan «Syrlasu» telejurnalynyŋ redak­tor-jürgızuşısı bolyp taǧaiyn­daldym. Osy habardy jürgı­ze jürıp, barmaǧan jerım, bas­paǧan tauym az. Men studiiada otyryp habar jasaǧan joqpyn, auyl äielderınıŋ ahualyn, jetım balalardyŋ keşegısın, taǧdyryn, qarttar üiındegı qariialardyŋ jaǧdaiyn, jüike aurularyn emdeitın dispanserdegı äielderdıŋ küiın zerttedım. «Qaraközder nege temır torǧa tüsedı, qalai jüike auruyna şaldyqty, balalaryn ne üşın tastap kettı?» degen saualdarǧa jauap ızdedım. Almaty, Qaraǧandy öŋırlerındegı äielder koloniialaryna, tergeu izoliatorlaryna taban tıredım. Olardy qaqaǧan qysta jalaŋ aiaq küiınde şaşynan süirep, kölıkke tiep jatqan äskerilerdı kördım. Sondai künderde bır balaqaidan hat alǧanym älı esımde. «Men mektepke baratyn edım, anam türmede jatyr, şaşymdy kım örıp beredı» dep jazypty ol… Äsırese, «Jat janarǧa jautaŋdap…» atty habarymda ūzaq jäne jemıstı eŋbek ettım dep oilaimyn. Mūnda «Böbek» qorymen bırlesıp, elımızdegı jetım balalardyŋ tynys-tırşılıgın körermenge keŋınen körsetıp baqtym. Osy habardyŋ arqasynda analar balasyn tapty, äjeler nemerelerımen qauyşty. Mäselen, Qostanai oblysynda bır äiel säbiın qoianjyryq bolyp tuǧany üşın tastap ketıptı. Sol äiel menıŋ habarymnan keiın köp ūzatpai törtınşı synypta oqityn ūlyn qaita bauyryna basty.

Mūnymen qoimai, jetım jetkın­şek­­terımızdı ızdep, Amerikanyŋ bır­neşe ştatyna bardym. Sonda taŋ qalǧanym, amerikalyqtar qazaq balalarynyŋ öte alǧyr, aqyldy, sūlu ekenın aitady. «Osyndai balaqaidy tastap ketken qandai adamdar, qandai ata-analar?» dep kıjınedı olar. AQŞ-tan oralysymen, Ädılet jäne Bılım ministrlıkterımen, Parlament Senatymen bırlesıp, «Qazaqstan» ūlttyq arnasynan tūŋǧyş ret «Janarynan üzılgen balapan jas» atty habar jasadym.

Osyndai uaqiǧalardyŋ basy-qasynda bolyp, közben körgennen keiın bolar, «Jurnalistika – özıŋnıŋ emes, özgenıŋ dertın, mūŋyn arqalau» dep aitamyn ünemı. Jäne özge topyraqqa taǧdyr jazuymen ketken qandastarymdy ızdep, analyq häm jurnalistık mındetımdı adal atqardym dep oilaimyn.

– Sız – jurnalistikanyŋ qos kezeŋın – keŋestık jurnalistika men täuelsız jurnalistikanyŋ tırşılıgın közıŋızben körgenderdıŋ qataryndasyz. Salystyra saralap körıŋızşı…

– Bız – aǧa buynnyŋ habaryn körgen, aqylyn estıgen, tälımın alǧan ūrpaqpyz. Saǧat Äşımbaev, Kamal Seiıtjan, Ǧadılbek Şalahmetov, Tölebai Qaimoldinov, Jürsın Erman, Nūrtıleu İmanǧaliūly, Qainar Oljai, Rabat Jänıbekov syndy aǧalardyŋ qamqorlyǧyn sezındık. Endı aitarym, sol kezdegı jurnalistika men qazırgı jurnalistikany salystyruǧa kelmeidı. Bügıngı ärıptesterım ol kezdegıden äldeqaida baqytty. Öitkenı, qazırgı jurnalister eskı, köne, mümkındıgı az tehnikalarmen jūmys ıstemegen, bız siiaqty küŋgırt studiiada otyrǧan joq. Efirge şyǧar aldynda kietın kiımımen, bet-älpetınıŋ sūlulyǧymen, imidjımen arnauly mamandar ainalysady. Al, bızde… ondai bolmady.

– Dese de, sol kezdegı jurnalistika salmaqtyraq körınedı…

– Öte dūrys aitasyŋ. Nege? Öitkenı, ol şaqta efirde maman jurnalister jūmys ıstedı. Qazır naǧyz jurnalister tasada qalyp qoidy da, ekranǧa «änşı jūldyzdar» şyǧyp kettı.

– Joldan qosylǧan jolbikeler deisız ǧoi…

– Jolbike dep te aita almaimyn. Olar da önerde jürgen adamdar. Bıraq men jurnalister jaǧyndamyn. Sebebı, ärıptesterım ssenarii jazuşy ǧana bolyp qaldy, ony oqyp beruge ärtıster şyǧyp kettı. «Şymşyq soisa da, qasapşy soisyn». Mäselen, men «Sahnaǧa şyǧyp än salamyn» dep aita almaimyn ǧoi. Sondyqtan, ärtıster de oilanu kerek, tanyla tüsu üşın jurnalistıŋ nanyn tartyp aludyŋ qajetı joq.

Bız zamanymyzda zertteu nysanyna bardyq, közımızben kördık, janymyzdy salyp jazdyq, ony jüregımızdıŋ elegınen ötkızıp saraladyq, sodan keiın körermenge ūsyndyq. Ol sondyqtan körermen köŋılınen şyqty, sanasyna sıŋdı. Al, ärtısterdıŋ oqyp bergenı onyŋ jüregınen şyqqan söz emes, auzynan ǧana taraidy. Sondyqtan da körermen keudesın selt etkıze almaidy.

– Otyz jyl osy salanyŋ jılıgın şaǧyp, maiyn ışken maman retınde aityŋyzşy, qazırgı jurnalistikaǧa ne jetıspeidı?

– Bırınşı, ızdenıs jetıspeidı! Bız gazet-jurnaldardy qūr jıber­mei­tın edık, kıtaphanaǧa jiı bas sūǧyp tūratynbyz. Zertteitın taqy­ry­by­myzǧa osylai daiyndalatynbyz. Rasyn aitu kerek, telejurnalistikada jürgenderdıŋ denı «jūldyz» bolyp ketken. Jastar telejurnalistikany tanymal boludyŋ joly retınde ǧana qabyldaidy.

Ekınşı, bäsekelestık bar…

– Bäseke degen jaqsy emes pe?

– Bılım jaǧynan bäseke bolsa, quanar edım ǧoi. Olar materialdyq ahua­lymen bäsekege tüsedı. Oǧan jetu­dıŋ oŋai joldaryn tabuǧa qūş­tar. Sondyqtan, jastardyŋ oiy da şektelıp qalǧan syŋaily. Qit etse, inter­netke jügınedı. Mäselen, menen «Semei öŋırındegı Abai audanynda qandai jerler bar, Baianauyldan qandai tūlǧalar şyqqan?» dep sūrasa, taqyldap aityp beremın. San jylǧy ızdenısımnıŋ jemısı ol.

Taǧy aitarym, qazırgı jurnalisti­kany kınälai beruge de bolmaidy. Rasynda, būl sala ükımet tarapynan, memleket deŋgeiındegı qamqorlyqqa zäru. Jurnalist nege päter jaldau kerek? Nege mardymsyz ailyq jalaqyǧa qarap otyrady? Osyndaida Şerhan aǧanyŋ «Tüienıŋ jegenı – jantaq, arqalaǧany – altyn» degenı oiǧa oralady. Sol siiaqty bız älemnıŋ, qoǧamnyŋ problemasyn, mūŋyn, jyryn şerte jürıp, sonyŋ astynda qalyp qoiamyz.

…Bız qyzyq halyqpyz. Mysaly, änşı toida öner körsetetın bolsa, auzyn aşyp, aqysyn sūraidy. Al jurnalist sol änşını de, äkımdı de, käsıpkerdı de madaqtaidy, jazady, ısterın tanytady jūrtqa. Bıraq sol üşın aqy sūrap kördık pe? Ärine, joq.

Būrynyraqta aqyn-jazuşylar äldebır auylǧa at basyn būratyn bolsa, syi-siiapatymen, at-şapanymen qarsy alatyn. Al qazır eşkım kerek qylmaidy. Bıraq daŋǧazalatyp «Änşı kele jatyr» dese, äkelerı alty ailyq joldan kele jatqandai quanady. Qūrmet te, qoşemet te soǧan körsetıledı. Bızdıŋ qatarlastar «Qyz Jıbektı», Alpamys batyrdy, Qobylandyny, «Batyr Baiandy» oqyǧan bolsa, menıŋ nemerelerım «Auyrmaidy jürek» dep şyrqatyp jür. Bızdıŋ qatarlastar Farizaǧa, Aqūştapqa elıktedı, qazırgı jastar änşı bolǧysy keledı. Bıraq, bızdıŋ elde «änşı köp, Şämşı joq».

– «Jurnalistı ekı aiaǧy asyraidy». Jaŋa ǧana «Qazaqstanda barmaǧan jerım, baspaǧan tauym az» dedıŋız. Sondai saparlaryŋyzdyŋ bırınde körgen-tüigen bır uaqiǧany aityp berıŋızşı.

– Menıŋ qolymda bır jüzık bar. Mūny aŋǧarǧan jannyŋ bärı «Sız adaidyŋ qyzysyz ba?» dep sūraidy. Qazaq adamnyŋ kigen kiımıne, saqina-syrǧasyna, er-toqym, jügenıne qarap, qai öŋırdıŋ tumasy ekenın tanyǧan ǧoi. Älgı de adai saqinasy edı.

Bırde lauazymdy kısınıŋ şaŋyra­ǧyn­da qonaq bolyp otyryp, qabyrǧadaǧy Beket atanyŋ kesenesı beinelengen kartinaǧa közım tüstı. Sodan bastap Maŋǧystau öŋırın tüsımde köretın boldym, bır körsem dep aŋsaityndy şyǧardym. Äiteuır, jolym tüsıp, Maŋǧystau oblysynyŋ Şetpe audanyna bardym. Sonda men tüsken üidıŋ äjesı kelıp, «Enem aimaqqa belgılı synyqşy Myŋkısı äulienıŋ ūrpaǧy edı. Tünde tüsıme kırıp, «Qaltaŋdaǧy saqinany tüste keletın qonaqtyŋ qolyna sal» dep aian berdı» dep, osy jüzıktı qolyma saldy. Sodan berı mūny sausaǧymnan şeşken emespın, közımnıŋ qaraşyǧyndai saqtap jür­mın. Būl uaqiǧaǧa men de, menıŋ aina­lam­daǧylar da taŋ-tamaşa boldy.

Osy saparymnan keiın batysqa taǧy bırneşe ret baryp, Beket ata turaly siujet jasadym, derektı film­ tüsır­dım. Menıŋ habarlarymnan kei­ın öŋırge asyqqan adam qarasy da köbei­ge­nın estıdım, ministr, deputat­tar­dyŋ saparlaǧanyn közımmen kördım. Jürgen jerımde Beket ata, onyŋ aina­la­syndaǧy üş jüz alpys äulie turaly aityp jürdım. Osyndai äŋgıme kezınde de Maŋǧystaudy körgısı keletın­derdı köp baiqaityn edım. Sodan keiın de Myŋkısınıŋ ūrpaǧynyŋ saqi­nasy maǧan kelgen şyǧar dep oilaimyn.

– Äŋgımeŋızge rahmet!

Sūhbatty jürgızgen Ashat RAIQŪL

Taǧyda

admin

«Astana aqşamy» gazetı

Ūqsas jaŋalyqtar

Pıkır üsteu

Back to top button