Qarajattan qatty qinalǧan jandarǧa lombard degen naǧyz «ızdegenge sūraǧan» bolyp tūr. Qysylǧanda qysqa merzımge qaryz bere qoiatyn būl qyzmet türın sonau 15-ǧasyrda Fransiiaǧa Lombardiiadan kelgen italiialyq köpester äkelgen eken. Sodan berı älemnıŋ qai elınde de sūranysy joǧary käsıp türıne ainaldy. Tek İtaliianyŋ özınde soŋǧy bırneşe jylda lombardtardyŋ sany 4 esege ūlǧaiǧan. Al bızdıŋ elde bır kezderı ekınşı deŋgeilı bankter nesie berudı toqtatqan kezde lombardtardyŋ «aiy oŋynan tuyp», jūmystary tıpten jandanǧan bolatyn.
Nesienı tegın aqşadai köretın jūrtşylyq bügınde bankterdı ǧana emes, lombardtardy da jaǧalap jür. «Altyn äşekeilerımdı lombardqa salyp, aqşa aldym» degendı ainalamyzdaǧy adamdardan jiı estimız. Qarapaiym halyq üşın meken-jaiyŋdy, tırkeuıŋdı, tabysyŋdy qazbalap, sılıkpeŋdı şyǧaratyn bankten görı, tek bır qūjatpen mäseleŋdı şeşetın lombard täuır. Olardyŋ şarty da qarapaiym. Kepıldıkke bır qūndy zat berıp, qysqa merzımge qarjy ala alasyz. Uaqytyŋyz da köp ketpeidı. Ary ketse 10-15 minuttyŋ ışınde nesienı räsımdep, aqşany qolyŋyzǧa alyp ülgeresız.
Keide qaryz almauǧa bolmaityn jaǧdailar är adamnyŋ basynda kezdesedı. Aitalyq, päterdıŋ jaldau qūnyn töleu kerek bolady nemese tuǧan kün, toi-mereke kelıp qalady. Osylai aiaq astynan şabylyp, aqşa ızdep äbıgerge tüsken kezde lombardtan artyqty tappai qalasyz.
Lombardty töŋırekteitınder tek äleumettık jaǧdaiy tömen adamdar degen tüsınık bar. Araqqa üiır adamdar jaǧalaidy deitınder de tabylady. Negızınde olai emes. Būl qyzmetke jügınuşılerdıŋ arasynda student te, zeinetker de, ortaşa tabysy bar, tūraqty jūmys ısteitın jandar da bar. Älemdık daǧdarys alqymnan alǧan tūsta lombardqa jaǧdaiy täuır adamdardyŋ özı qymbat tondaryn, nebır qūndy tasy bar äşekei-būiymdaryn alyp, qaryz alǧan eken. Mūndai jaǧdai qazırgı taŋda damyǧan elderde köp kezdesedı deidı zertteuşıler. Ǧalamtordaǧy mälımetke jügınsek, myqty degen İtaliianyŋ özınde halyq jappai lombardty jaǧalap ketken. Tıptı, altyn tısıne deiın lombardqa salyp, kelesı ailyqqa deiın näpaqasyn tabatyndar köbeiıp ketken. Az uaqyttyŋ ışınde būl elde altyn satyp alatyn 28 myŋ sauda nüktesı aşylǧan.
Al Astanada kerısınşe, lombardqa keluşıler sany azaiǧan körınedı. «MKO Lombard BS» JŞS menedjerınıŋ aituynşa, osydan bır jyl būryn künıne keletın adamdardyŋ sany 20-dan asatyn deidı ol. Al qazır 5-10 adamnan artyq kelmeidı. «Bızdıŋ «saudamyz qyzatyn kezı» – mereke künderı. Qyzdaryna syilyq alǧysy kelgen jas jıgıtter, ana-apalaryn, äkelerın quantqysy kelgen jandar qaptap ketedı osynda. Bız özımızge de, klientterımızge de yŋǧaily bolsyn dep kepıldıkke tek altyn ǧana emes, elektrondyq qūrylǧylar, tūrmystyq tehnika da alamyz. Tıptı qaltatelefonǧa da qaryz aqşa beremız. Menıŋ oiymşa, lombardqa kelıp, az uaqytqa nesie aludyŋ eşqandai aiyby joq», – deidı menedjer.
Menedjermen söilesıp tūrǧanda, bır jas qyz kele qaldy. Özın Aisūlu dep tanystyrǧan boijetken būryn lombardtardy maŋailap körmegenın, qazır aqşadan qatty qysylyp tūrǧanyn aitty. «Özım – studentpın. Şūǧyl arada auylǧa ketpekşımın. Jolǧa aqşa kerek. Sondyqtan ūialy telefonymdy kepıldıkke qaldyryp, qaryzǧa aqşa almaqşymyn. Qūrbylarymnyŋ köbısı altyndaryn salyp, lombardtan aqşa alatyn edı. Solardan körgenım ǧoi», – dedı ol.
Jeŋıs daŋǧyly boiyn jaǧalap kele jatyp, «Däulet» dükenı maŋaiyndaǧy «Älem» lombardynan şyǧyp kele jatqan jas jıgıttı äŋgımege tarttyq. «Men lombardtyŋ adamymyn. – dep küldı ol. –Menıŋ pıkırımşe, lombard adam jolaityn jer emes. Paiyzben aqşa alu degenıŋız adami tūrǧydan da, islami tūrǧydan da jat närse. Bıraq qysylǧanda barasyŋ, amal joq. Osydan bıraz uaqyt būryn neke jüzıgımızdı, äielımnıŋ bar «bailyqtaryn» aparyp berıp, lombardtan 120 myŋ teŋge aldyq. Uaqytyly töleuge mümkındıgımız bolmai, paiyzyn aiyna 12 myŋdap tölep otyrdyq. Qysqasy, bır aiymyz alty aiǧa sozylyp, 120 teŋgenı 190 qyp tölep, äreŋ qūtyldyq. Mıne, taǧy qinalyp, jūbaiymnyŋ gauhartasty jüzıgın lombardqa salyp, kele jatqan betım. Qūrǧyr, jüzıktıŋ gauhar közı eseptelmeidı eken. Tek altynyn tekserıp, eseptedı de qolyma nebary 20 myŋ teŋge berdı». Lombardtan qanşa aqşa alatynyŋyz, sızdıŋ kepılge qoiatyn zatyŋyzdyŋ qūndylyǧyna, sapasyna bailanysty. Negızınen üstemesı qolyŋyzǧa alatyn aqşaŋyzdyŋ 9-10 paiyzy aralyǧyn qūraidy. Mäselen, eger 100 myŋǧa deiın qarjy alsaŋyz, aiyna 8,7 paiyz, iaǧni künıne 0,29 paiyzyn töleisız. Al 100 myŋ teŋgeden joǧary bolsa, lombardtaǧylar paiyzdy azaituy mümkın. Aitalyq, alǧan aqşaŋyzǧa künıne 0,23 paiyz, iaǧni aiyna 6,9 paiyzyn öteisız. Sondai-aq, köptegen lombardtar tūraqty keluşılerıne keŋpeiıldılık körsetıp, paiyzyn tömendetetını bar.
Lombardtaǧylar kepılge qoiǧan zattardy basy bütın saqtap qoiady. Eger kepılzat arqyly alǧan nesie somasy lombardqa uaqytynda qaitarylmaǧan jaǧdaida ol notariustyŋ atqaruşylyq jazbasy negızınde kepılzatty sata alady.
Jalpy Astanadaǧy lombard qojaiyndary soŋǧy kezderı oǧan keluşılerdıŋ sany azaiǧanyn aitady. Ärine, adamdar qaibır jetıskennen üsteme paiyzben aqşa alady deisız. Al lombard qyzmetın paidalanuşylardyŋ azaiǧanyn özımız jaqsylyqqa jorydyq. Demek, halyqtyŋ qaryz aluǧa qajettılıgı bolmaǧany.
Qymbat TOQTAMŪRAT
