Astana – Elbasynyŋ töl perzentı. Elordanyŋ ūsaq-tüiek jūmysyna deiın Prezidenttıŋ nazarynan tys qalǧan emes. Nūrsūltan Äbışūly özınıŋ bır sözınde: «Kei kezderı men tüngı Astana köşelerınde kölıkpen nemese jaiau jüremın. Ärkez menıŋ jüregımdı elorda üşın maqtanyş sezımı kerneidı. Özıme «İä, bız osyny jasadyq deimın!» dep atap öttı. Bügınde Astana küllı Alaş jūrtynyŋ maqtanyşyna ainaldy. Qalanyŋ säulettı ǧimarattarynyŋ ärqaisysy konkurs arqyly eŋ üzdık jobalarmen salyndy. Elorda üşın ǧana emes, bükıl elımız üşın maŋyzdy nysandardyŋ köpşılıgın Elbasy özı arnaiy kelıp, aşty. Ärı säulet jobalary salynǧanşa qūrylysy qalai jürgızılıp jatqanyn köru, ūdaiy tanysyp tūru – Memleket basşysynyŋ ädetıne ainalǧan ürdıs.
Astana simvoly – «Bäiterek»
Astana qalasyndaǧy säulettı nysandar degende, elordamyzdyŋ simvoly – «Bäiterek» monumentın aitpai ketuge bolmas. Jalpy jaŋa elordany naǧyz Astanaǧa ainaldyru üşın qarqyndy qūrylys 1997-2007 jyldar aralyǧynda jürgızılgenı belgılı. Osy merzım ışınde bas-aiaǧy 25 ǧimarat tūrǧyzylǧan eken. Jūrtşylyqtyŋ közaiymyna ainalǧan qazırgı ǧajaiyp nysandardyŋ köpşılıgı sol kezde salynǧan. Bas şahardyŋ simvolyna ainalǧan «Bäiterek» ideiasyn Elbasy ūsynǧan bolatyn. 2002 jyldyŋ 30 tamyzynda «Bäiterektıŋ» tūsaukeserıne Elbasynyŋ özı qatysyp, söz söiledı. «Bäiterek sözınde ülken män-maǧyna bar. Är qalanyŋ özındık belgı-nyşany boluǧa tiıs. Bızdıŋ Astanany osy «Bäiterek» arqyly tanityn bolady. Elımız osy alyp aǧaştai biıkke jetıp, mäŋgı jasasyn degen maǧynada osy ǧimaratty saldyq», – degenı esımızde.
«Bäiterek» temır, beton jäne şynydan jasalǧan. Jalpy biıktıgı 35 qabat üimen teŋ. Temırden jasalǧan jalpy dıŋınıŋ biıktıgı – 105 metr, salmaǧy – 1000 tonnadan astam. Ūşar basyndaǧy şar tärızdı altyn sümbı – 500 qada dıŋgekke bailanǧan. Osy qūbylmaly şar jer taǧannan 97 metr biıktıkte ornalasqan. Būl sannyŋ da özındık simvolikalyq mänı bar. 1997 jyly Aqmola qalasy astana märtebesıne ie bolǧany belgılı. «Bäiterektıŋ» biıktıgı el ömırındegı osynau maŋyzdy jyldy beinelep tūr.
Üş bölıkten tūratyn «Bäiterektıŋ» ūşar barysynda biıktıgı – 22 metr, salmaǧy– 300 tonna altyn şar ornalasqan. Altyn sümbınıŋ ışınde ekı kompozisiia bar. Onyŋ bırı – «Aq bata». 2003 jyly elımızde tūŋǧyş ret bükılälemdık dınbasylardyŋ basyn qosqan dınder sezı ötkenı belgılı. Beibıtşılık pen tūraqtylyqty tu etken sol dınbasylardyŋ qoltaŋbalary tatulyqtyŋ aiǧaǧyndai bolyp «Aq bata» kompozisiiasynda örnektelgen. Negızgı tört dın – islam, hristian, buddizm, iudaizm ökılderı «jer betınde beibıtşılık mäŋgı saltanat qūrsyn, tynyştyq bolsyn, dınderdıŋ tatulyǧy ydyramasyn» degen igı nietpen qyzyl aǧaşqa mörlerın basqan. Ekınşısı «Aialy alaqan» kompozisiiasy. Būl – bır şaŋyraqtyŋ astynda köptegen ūlttar men ūlystardy jinaǧan Qazaqstannyŋ beibıt tūrmysynyŋ belgısı. Kompozisiiada Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ oŋ alaqanynyŋ taŋbasy tüsken kümıs qalyp bar. Osynda kelgen jūrtşylyq Elbasynyŋ qol taŋbasyna qoldaryn qoimai ketken emes. Bügınde elordaǧa at arytqan kez kelgen qonaq «Bäiterekke» soǧady. «Ömır aǧaşy» bügınde berıktık pen bırlıktıŋ nyşanyndai bolyp asqaqtap tūr.
Bırlık pen beibıtşılık besıgındei
Elbasynyŋ özı aşqan ǧimarattardyŋ bıregeiı – Beibıtşılık jäne kelısım saraiy. Jūrtşylyq auzynda «Piramida» atalyp ketken nysan 2006 jyldyŋ 1 qyrküiegınde aşyldy. Äigılı aǧylşyn arhitektory Norman Fosterdıŋ būl jobasy Elbasynyŋ ideiasymen düniege kelgen. Jaqyndaǧan saiyn biıktei tüsetın ǧimaratty salu turaly ideiany Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev 2003 jyly Astana qalasynda ötken Älemdık jäne dästürlı dınder basşylarynyŋ I sezınde ūsynǧan bolatyn. Astana qalasynda 2006 jyly qaita qauyşqan sezd delegattary ekınşı basqosuyn Beibıtşılık jäne kelısım saraiynda ötkızdı.
Piramidanyŋ qabyrǧalary bolat jäne sementten qūiylǧan. Kök kümbezdı saraidyŋ biıktıgı – 75 metr. Jalpy aumaǧy – 25,5 myŋ şarşy metrdı alyp jatyr.
Ǧimarat qabyrǧalarynyŋ tüsı ärtürlı. Soǧan qarap, ony üş kezeŋge böluge bolady. Tömengı qabaty – ötken şaqty bıldıredı. Ol qara tüske boialǧan. Joba avtory älemdegı tırşılık ataulynyŋ bärı Jer-anadan när alady, adam bır uys topyraqqa ainalyp, jer qoinauyna kırgende ǧana fäni jalǧannyŋ qadırın tüsınedı, sondyqtan ärkımnıŋ boiynda täubeşıldık, qanaǧatşyldyq bolsyn degen nietpen jerdı beineleitın qara tüstı taŋdapty. 3-7 qabat osy şaqty, joǧarǧy jaǧy bolaşaqty beineleidı.
Piramidanyŋ töbesı, iaǧni, kümbezınde 130 aq kögerşın aişyqtalǧan. Būl elımızdı meken etken türlı etnostardyŋ bırlıgın bıldıredı.
Sarai ışınde 1302 orynǧa arnalǧan opera zaly, «Atrium» saltanat zaly, «Besık» konferensiia zaly, körme alaŋdary, «Qūlanşy» galereiasy, baspasöz ortalyǧy, Astana qalasynyŋ etnikalyq mädeni ortalyqtary, Halyqaralyq mädenietter men dınder ortalyǧy, Türkı akademiiasy ornalasqan.
İä, «ǧasyr qūrylysy» atalyp ketken Beibıtşılık jäne kelısım saraiy ǧalamdyq pälsapanyŋ jetılgen ülgısı ıspettı. Älemdegı eŋ ülken dıni qaqtyǧystarǧa qatysty kelelı mäseleler osy şaŋyraqtyŋ astynda talqylanady. Özara qyrǧi-qabaq bolǧan elder osy ǧimaratta tatulasady. Demek, Astanadaǧy kök kümbez – älem elderı dostastyǧynyŋ basty kuäsı.
Ekonomikaǧa serpın beretın jobalar
Prezident tūsauyn kesken ǧimarattardyŋ atqarar qyzmetı san salaly. Mysaly, Täuelsızdık saraiy, «Atameken» Qazaqstan kartasy» etnomemorialdyq keşenı, biyl aşylǧan Ūlttyq muzei qazaq halqynyŋ ötkenı men bügıngı tarihynan syr şertse, «Astana» opera jäne balet teatry syndy mädeniet ordasy önerımızdı örıstetuge küş saluda. Būdan özge, Elbasy ekonomikamyzdyŋ damuynda özındık orny bar bırtalai zauyttardyŋ aşyluyna da qatysyp, öndırıstıŋ örkendeuıne jaŋa serpın berdı.
Zauyttar degende, oiǧa orala ketetını – Astanada Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ qatysuymen 2012 jyldyŋ 25 jeltoqsanynda aşylǧan «Astana Solar» fotoelektrlı modulder şyǧaratyn zauyt. Būl käsıporynnyŋ aşylu saltanatyna arnaiy kelgen Memleket basşysy zauytqa «ekologiialyq taza energiiaǧa baǧyttalǧan eŋ ozyq käsıporyn» degen baǧa berıp, olar öndırgen bırınşı kün taqtaişasyna: «Alǧaşqy Qazaqstandyq modul! Qūttyqtaimyn! N.Nazarbaev» dep qol qoiǧan bolatyn.
Kün energetikasy – älemdegı eŋ jyldam damyp kele jatqan sala. Būl jaryq közı arzan ärı qauıpsızdık jaǧynan da talapqa sai. Naǧyz «jasyl ekonomikaŋyz» osy. Elımızdıŋ quatty Kün nūrynan aluǧa ūmtylyp otyrǧany da sondyqtan. Qazaqstan men Fransiia arasyndaǧy jasalǧan kelıssözder aiasynda jüzege asyrylyp jatqan osy öndırıstık jelı Elbasy aitqandai, innovasiialyq örkendeu jolyndaǧy ūly ıs, jarqyn bolaşaqqa arnalǧan igılıktı qadam.
Zauyt avtomattandyrylǧan europalyq zamanaui qūrylǧylarmen jabdyqtalǧan. Jylyna jalpy quattylyǧy 50 MVt bolatyn daiyn fotoelektrlı modulder öndıruge mümkındık beredı, bolaşaqta öndıru küşın jylyna 100 MVt deiın jetkızu josparlanyp otyr. Iske qosylǧanyna az uaqyt ötse de, zauyt önımderıne sūranys artqan. Äsırese, ol elektr jelılerınen şalǧaida jatqan aimaqtar, jaryq jiı sönetın öndırıstık nysandar men şarua qojalyqtary üşın taptyrmas dünie. Qazır zauyttyŋ tört öndırıstık brigadasynda 200-ge juyq adam jūmys ısteidı.
El ekonomikasyn alǧa süireitın ırı jobalardyŋ bırı – 2010 jyly ıske qosylǧan Lokomotiv qūrastyru zauyty. Jylyna 100 teplovoz şyǧarudy mındetıne alǧan zauyt bügınde mejelı josparyn artyǧymen oryndauda. Būrynǧydai emes, teplovoz bölşekterı de syrttan tasymaldanbai, osy käsıporynyŋ özınde öndırılıp jatyr.
Būǧan qosa, 2011 jyly paidalanuǧa berılgen «Tūlpar-Talgo» öndırıs orny bar. Tiımdılıgı jaǧynan būl zauyttyŋ TMD-da balamasy joq. Öndırıs orny ıske qosylǧan 2011 jyldan berı zauyt konveierınen 212 vagon şyǧarylsa, tek 2013 jyly ǧana 160 jaŋa vagon qūrastyryldy.
Al Prezidenttıŋ qatysuymen ıske qosylǧan Elektrovoz qūrastyru zauytynyŋ jyldyq quaty 50 elektrovoz şyǧaruǧa jetedı. Osy uaqyt ışınde zauyt konveierınen 12 elektrovoz qūrastyrylyp şyǧaryldy.
P.S.
İä, Astanada nebır aişyqty ǧimarattar salyndy. Olardyŋ ärqaisysynda Elbasynyŋ qoltaŋbasy jatyr. San salaly säulet jobalaryn ön-boiyna toǧystyrǧan Astana bügınde körkı köz tartar körkem şaharǧa ainaldy. Būl, äsırese, astanalyqtar üşın ülken maqtanyş. Endı adamdar sonyŋ qadırın tüsınıp, qai jaǧynan da elordaǧa laiyq boluǧa ūmtyluy qajet. Elbasy atap ötkendei, «Endı sızder Astanaǧa laiyq azamattar bolyŋyzdar. Elordanyŋ sän-saltanaty ǧana emes, onyŋ adamdarynyŋ mädenietı, bılımı, qarym–qatynasy, ışkı tärtıbı, qyzmet körsetuı astanalyq atqa laiyq boluǧa tiıs. Soǧan qol jetkızuge ärbır qala tūrǧyny ūmtyluy kerek».
Qymbat NŪRǦALİ
