Soŋǧy jiyrma jylda elorda halqynyŋ sany tört ese ösıp, bır million adamnan asty. Köşı-qon üderısı mūnşalyqty qarqyn almaǧan jaǧdaida 2050 jylǧa qarai bas qala tūrǧyndary millionǧa jeter-jetpes edı. Endı otyz jyldan keiın elorda tūrǧyndarynyŋ jartysynan köbın özge öŋırlerden jäne basqa elderden köşıp kelgen adamdar qūraidy. Sol kezde ärtürlı boljamdar boiynşa qaladaǧy halyq sany 1,9-2,5 mln adam aralyǧynda bolady, al Qazaqstan tūrǧyndary 25,4 mln adamǧa jetedı.
JAHANDYQ QALAǦA AINALUDYŊ JOSPARY
Būl sifrlardy Nūr-Sūltan qalasynyŋ 2050 jylǧa deiıngı damu strategiiasyn äzırleuge qatysyp jatqan Zertteu jäne konsalting ortalyǧy ūsynyp otyr.
«Qalanyŋ damuynda demografiia basty oryndardyŋ bırın alady. Sebebı kez kelgen şahar sol qalada tūratyn adamdardyŋ sanyna qarai damidy. Qalany josparlau da tūrǧyndardyŋ köbeiuıne säikes jasalady» deidı Zertteu jäne konsalting ortalyǧynyŋ ärıptesı Änuar Boranbaev.
Onyŋ aituynşa, tiıstı esepteuler Nūr-Sūltanmen klimat jäne geografiialyq ornalasuy, halyqtyŋ ömır süru deŋgeiı, ösu qarqyny, jahandyq körsetkışter jaǧynan ūqsas Monreal, Kalgari, Minneapolis, Berlin, Vena, Stokgolm, Helsinki, Budapeşt, Varşava syndy älem qalalaryndaǧy jaǧdaimen salystyra otyryp jasaldy.
Jalpy 2050 jylǧa qarai elordany jahandyq qalaǧa ainaldyru maqsaty tūr. Sol üşın qalany damytudyŋ negızgı 10 baǧyty anyqtaldy. Onyŋ bırınşısı jäne eŋ bastysy da – adami kapitaldy damytu. Tiıstı mejege jetu üşın aldymen tūrǧyndarǧa barynşa qolaily qalalyq ortany qalyptastyru kerek. Halyqty qoljetımdı, sapaly baspanamen qamtyp, densaulyq saqtau jäne bılım salalarynyŋ deŋgeiın joǧary sapaǧa jetkızıp, qoǧamdyq qauıpsızdık pen qoǧamdyq kölık qatynasyndaǧy qauıpsızdıktı qamtamasyz etu qajet. Elordaǧa talanttardy tartyp, olarǧa tiıstı jaǧdailardy tudyru da maŋyzdy bolyp otyr.
BILIM İNVESTİSİIаNY QAJET ETEDI
Elordada jaqyn jyldary bılım nysandarynyŋ sany artatyny belgılı. Sarapşylardyŋ pıkırınşe de, aldaǧy 5-15 jylda bılım salasy köp investisiiany qajet etedı.
«Qazır Nūr-Sūltanda 0-5 jas aralyǧyndaǧy baldyrǧandardyŋ sany öte köp. Mektep oquşylarynyŋ sany da az emes. Sondyqtan aldaǧy 5 jylda balabaqşalardy köptep salu kerek. Mektepter qūrylysyn da 15 jyldyq kezeŋge josparlap alǧan jön. Tehnikalyq jäne käsıptık bılım men joǧary bılımdı de esten şyǧarmau qajet» deidı Zertteu jäne konsalting ortalyǧynyŋ keŋesşısı Aleksandr Gruzenkin.
Nūr-Sūltan qalasy Statistika departamentınıŋ mälımetınşe, osy jyldyŋ 1 mamyryna tūrǧyndar sany 1 094 396 mln adamdy qūrady. Jyl basynan berı, iaǧni 1 qaŋtar-1 mamyr aralyǧynda elordada 9236 säbi (4719 ūl, 4517 qyz) düniege keldı. Osy uaqyt ışınde 3044 neke, 1375 ajyrasu tırkeldı. 1447 adam qaitys boldy. Sonyŋ köbısı qan ainalymy jüiesı aurularynan ömırmen qoş aitysqan.
ÖMIR SÜRU ŪZAQTYǦY ÖSEDI
Qazır Nūr-Sūltan qalasy tūrǧyndarynyŋ ortaşa jasy – 30 jas. Alaida törtkül älemde adamzattyŋ qartaiuy baiqaluda. «Qazaqstan – 2050» strategiiasynda da ekınşı syn-qater retınde jahandyq demografiialyq teŋgerımsızdık atap körsetılgen. Sonda endı qyryq jyldan keiın alpys jastan asqan adamdardyŋ sany 15-ke tolmaǧandardan asyp tüsetındıgı aitylǧan.
«Osy künderı Nūr-Sūltanda adamdardyŋ ömır süru ūzaqtyǧy erkekterde 74 jas, äielderde 80 jas deŋgeiınde. 2050 jylǧa qarai būl körsetkış erkekterde 80 jasqa deiın, äielderde 84 jasqa deiın ösedı. Tūrǧyndardyŋ qartaiuy sebebınen auruhanalar men emhanalar qūrylysyn qarqyndatu kerek bolady. Aldaǧy 20 jylda demografiialyq dümpu baiqalmaidy. Bala tuu körsetkışı tömendeidı. Sol sebepten perinataldyq ortalyqtarǧa salmaq tüse qoimaidy» deidı A. Gruzenkin.
BALA TUU NEGE AZAIаDY?
Sarapşynyŋ aituynşa, damyǧan memleketterde tuudyŋ tömendeuı – qalypty qūbylys. «Halyqtyŋ tabysy ösken saiyn äielder mansabyna köŋıl böle bastaidy. Ärine, būl jaǧdaida bala tuudy keiıngı orynǧa ysyrady» deidı ol.
«Qala tūrǧyndary sanynyŋ köbeiuıne bailanysty bala tuu körsetkışı qazırdıŋ özınde tömendep jatyr. Bolaşaqta da halyq şaharlarǧa aǧylǧan saiyn būdan qaşa almaimyz. Evropa men mūsylman memleketterınde osyndai ürdıs bırdei baiqalady. Mäselen, Türkiia men Saud Arabiiasynda tuu tömendep kettı» deidı Ä. Boranbaev.
Statistikalyq derekter Nūr-Sūltan qalasynda da tuu azaiǧanyn körsetıp otyr. Biylǧy qaŋtar-nauryz ailarynda şaharda 6696 säbi tudy. Būl ötken jyldyŋ säikes kezeŋımen salystyrǧanda 2,9 %-ǧa kem.
KÖŞI-QONNYŊ QARQYNY
Elorda tūrǧyndary qazır qarqyndy jürıp jatqan köşı-qon esebınen köbeiıp jatyr. Osy jyldyŋ alǧaşqy üş aiynda bas qalaǧa 33693 adam köşıp kelgen. Byltyrǧy osy uaqyt aralyǧyndaǧy körsetkışten būl 60,5%-ǧa köp. Nūr-Sūltanǧa jaqyn ornalasqan Aqmola (21,3 %) jäne Qaraǧandy (9,5 %) oblystary men şalǧaidaǧy Türkıstan (10,3 %) oblysynan halyq köp qonys audarady. Odan keiıngı oryndarda Şyǧys Qazaqstan oblysy (7,8 %) men Almaty qalasy (7,8%) ornalasqan. Elımızdıŋ özge öŋırlerınen köşken halyqtyŋ jiyntyǧy 43,3 %-dy qūraidy.
Ūlttar boiynşa köşıp-qonuşylar qūramyndaǧy negızgı üles qazaqtarǧa tiesılı – 89,4%. Orystar – 5,4%, özbekter – 0,8%, ukraindar – 0,7%, tatarlar – 0,7%, nemıster – 0,5%, özge ūlttar – 2,5%.
Nūr-Sūltan qalasynyŋ TMD-nyŋ myna elderımen köşı-qon aiyrymy da bar. Osy jyldyŋ alǧaşqy üş aiynda Özbekstannan 15 adam, Täjıkstannan 2 adam, Qyrǧyz Respublikasy, Türkımenstan, Ukraina jäne Äzırbaijannan bır-bır adamnan elordaǧa qonys audarǧan.
Özge elderdı alǧanda Qytaidan kelgender 27 adamǧa, Moŋǧoliiadan 7 adamǧa Türkiiadan 6 adamǧa jäne Gruziiadan 1 adamǧa köbeigen.
«Bız damu ülgısıne alǧan Europanyŋ jäne Amerikanyŋ toǧyz qalasy qazırgı kezde migranttardy tartatyn magnitter ıspettes. Būl qalalarǧa jaǧdaiy tömendeu memleketterden halyq köptep qonys audaruda. Qazaqstan men onyŋ astanasy Nūr-Sūltan qalasynyŋ ekonomikasynyŋ ösuıne bailanysty 2050 jylǧa qarai elordaǧa syrt elderden qonys audaratyndar aitarlyqtai köbeietının boljap otyrmyz» deidı Zertteu jäne konsalting ortalyǧynyŋ keŋesşısı Aleksandr Gruzenkin.
Boljamdar boiynşa, Nūr-Sūltanda jūmys oryndaryn qūru jedel jürgızılıp, baspana qoljetımdı bola tüsse, qala syrtqy migranttarǧa aşyq bolsa, 2050 jyly elorda tūrǧyndary 2,5 mln adamǧa jetedı. Halyqqa taǧy da osyndai qolaily jaǧdailar jasalyp, bıraq şahar syrtqy migranttarǧa jabyq bolsa, onda tūrǧyndar sany 2,2 mln adamnan aspaidy.
Al qoljetımdı baspanany salu jäne jūmys oryndaryn qūru qalypty jürgızılse, syrtqy migranttarǧa qala jabyq bolsa, qala tūrǧyndary 1,9-2,0 mln adam şegınde bolady.
