Qala men SalaEkonomika

«NURIS» TABYSTY TEHNOLOGİIаLARǦA TALPYNADY

562295_366560653447155_1702830750_n

XXI ǧasyrda innovasiia progrestıŋ şyn mänındegı balamasyna ainalǧany ras. Kün saiyn özgeredı dese de küpırlık bolmaityn tehnologiialyq üderıs köşıne ılesıp otyrǧandar ǧana jeŋımpaz ekenın «soŋǧy jyldary älemdık qarjy birjalarynda qandai kompaniialardyŋ aksiiasy ösıp jatyr?» degen sūraqqa jauap ızdep-aq bıluge bolady.

Hoş. Ärıge ketıp qaldyq pa? Özımızdı megzesek, ǧylymi qamtymdy innovasiiaǧa süiengen öndırısterdı köbeitpei, ırgelı, qoldanbaly ǧylymi ızdenıske jaǧdai tudyrmai aityp tauysa almaityn şikızattyq ekonomikanyŋ şekpenınen şyǧa almaitynymyz anyq.

Sondyqtan emes pe, 2012 jyldyŋ qyrküiegınde Elbasy ülken ümıt, jarqyn mūrattarǧa jetu üdesımen aşylǧan Nazarbaev universitetınde oqyǧan därısınde: «Nazarbaev universitetı – intellektualdy-innovasiialyq klaster bop qalyptasuy tiıs. Ükımetke halyqaralyq täjıribenı zerttei otyryp, oqu orny bazasynda arnaiy ekonomikalyq aimaq qūrudy tapsyramyn» degen bolatyn.

Ǧylymi ızdenısterdı öndırıske ūlastyryp, odan şyqqan nätijelı önımdı naryqqa şyǧarudy közdegen älgındei klasterdıŋ bügınde nūsqasy aiqyndalyp qaldy. Ol «NURIS» dep atalady (Nazarbayev University Reasearch and Innovation System). Qūramyna Nazarbaev universitetınıŋ ǧylymi ortalyqtary men mektepterı, Ūlttyq medisinalyq holding, biznes-inkubator, kommersializasiia keŋsesı, tehnopark jäne täjıribelık-önerkäsıptık sehtar kıredı. Al, kelesı jyly universitet aumaǧynda älemdık ülgıdegı «Astana Business Campus» salynady.

Üzdıksız quat  beru men qauıpsız batareianyŋ nūsqasy bar

O bastan öz keleşegın ǧylymi-zertteumen ainalysatyn avtonomiialyq oqu orny retınde körıp, akademiialyq erkındık alǧan Nazarbaev universitetınde qazırdıŋ özınde bırneşe qyzyqty jobalar qolǧa alynuda.

Universitettıŋ energetikalyq zertteuler ortalyǧy quat ünemdeu, energiia tiımdılıgıne qatysty bırneşe joba ūsynady.

Mäselen, Asan Dosaev atty jas ǧalym jetekşılık etetın joba joǧary voltty impulsterdı bäseŋdetu arqyly elektr jelısı üzılgen kezde de quat beruın toqtatpaityn apparattyq-baǧdarlamalyq keşendı jetıldırude. Asannyŋ aituynşa, tek būl ǧana emes, 10-1150 kV elektr jelılerın mūzdaqtan qorǧaudyŋ amaldary tabyldy. Qysy qatal, qūrǧaq kontinentaldy beldeude ornalasqan elımızde mūndai önertabys tötenşe sūranysqa ie boluǧa tiıs.

Sol sekıldı jaŋǧyrtpaly quat közderın kädımgı elektr jüiesımen jalǧaityn jäne elektrmobilderde qoldanuǧa bolatyn syiymdylyǧy joǧary ekologiialyq batareialar oilap tabyldy. Suly elektrolittı, qūimaly-iondy akkumuliatordyŋ qazırgı bız körıp jürgen öte uly, jarylu yqtimaldylyǧy joǧary organikalyq elektrolittı batareialarǧa qaraǧanda qoldanu men utilizasiia kezınde qaupı azdau. «EKSPO-2017» qarsaŋynda kelesı jyly Astanada elektrmobilderdı quattau stansalary salynatynyn eskersek, olardy otandyq önımmen qamtamasyz etudıŋ mümkındıgı aşylǧan siiaqty.

Robotty tehnika öndırıstı avtomattandyruǧa atsalysady

Nazarbaev universitetındegı maŋyzdy zertteu baǧyttarynyŋ bırı – robotty tehnika. Önerkäsıptı avtomattandyru, medisina salasyndaǧy tele-operasiia jäne qolaisyz qorşaǧan ortada qoldanylatyn robottardy oilap tabu boiynşa bırneşe zertteu jūmystary qatar jürgızılıp jatyr.

«Qazaqstanda tek jalǧyz osy oqu ornynda zertteu barysynda 3D-printer, robottyq manipuliatorlar men qozǧalysty qadaǧalau jüiesı qoldanylady. Multifunksionaldy qūrylǧy mälımettı öŋdep, ärtürlı formadaǧy nysandardy tanu men basqaruda jaŋa algoritmderdı paidalanady. Osy arqyly bız önerkäsıpterdı avtomattandyruǧa öz septıgımızdı tigızgımız keledı» deidı Nazarbaev universitetınıŋ ǧylym jäne tehnologiia mektebınıŋ professory Atakan Varol.

Adamnyŋ tıkelei aralasuyn azaitudy maqsat tūtqan qazırgı tehnologiianyŋ betalysy universitettıŋ kompiuterlık ǧylym zerthanasyna da böten emes. Ǧylymi qyzmetker Qairat Aitbaevtyŋ jetekşılıgımen byltyr säuırden bastalǧan interaktivtı jarnama söresı qimyl-qozǧalysty, dauys pen ymdy sezıne alatyn erekşelıgımen tartymdy. Aitalyq, atalmyş multimediialyq söre körmede nemese  sauda ortalyqtarynda gid-navigator, interaktivtı katolog qyzmetın atqara alady.

Jūqpaly dertke diagnoz qoiu qūrylǧysy

Ūlttyq medisinalyq holding bazasynda densaulyq saqtau salasyndaǧy ızdenısterge materialdyq häm resurstyq tūrǧyda keŋ mümkındık alǧan NURIS jynystyq jolmen berıletın aurularǧa diagnoz qoiudyŋ tiımdı jolyn ūsynuǧa bel bailap otyr.

Jasuşa tehnologiialary zerthanasynyŋ kışı ǧylymi qyzmetkerı Dämelı Mektepbaeva: «Köptegen elderde jynystyq jolmen berıletın aurulardy  halyqtyŋ barlyǧynyŋ bırdei qoly jete bermeitın qymbat ärı asa bır jaǧymsyz şara sanalady. Bız mūny adam tänın eş auyrtpaityn jolmen ärı tez diagnoz qoiatyn saqina türındegı şaǧyn qūrylǧyny jasap jatyrmyz. Merez, soz, hlamidioz siiaqty aurulardy anyqtaityn test qaǧaz türındegı mikrofliuidtı chip negızınde jasalady. Qazır qūrylǧynyŋ elektrondy anesteziia, qan alu jüiesı, jappai qoldanuǧa qajet kartridj siiaqty jabdyqtary men dizainyn jetıldırıp jatyrmyz» deidı.

Aita keterlıgı, atalmyş qūrylǧy tek diagnoz qoiumen şektelmeidı, joba avtorlary ony qoldanuşylar test nätijesın öz betınşe bıle alatyn, sondai-aq jynys aurulary men olardy emdeitın klinikalar turaly mol maǧlūmat jinaqtalǧan mobildı qosymşa jasamaq oilary bar.

P.S.

Byltyr elımızde ǧylymǧa 56 mlrd teŋge qarjy bölınıptı. Salystyrmaly türde azdau, bıraq sol bolmaşynyŋ özın tögıp-şaşpai töte jetkızu – şeşılmei kele jatqan mäsele edı. Ol endı üş jolmen: bazalyq, baǧdarlamalyq-maqsatty jäne granttyq jolmen bölınetın boldy. Odan bölek soŋǧy bes jylda el aumaǧynda qūrylǧan 8 tehnopark, 4 konstruktorlyq biuro men türlı tehnologiia transfertteu ortalyqtary būiyǧy jatqan salany būlqyntqany ras. Naqty sanmen sabaqtasaq, 2010-2014 jyldary innovasiialyq grant boiynşa 1400 ötınım qaralyp, jalpy somasy  9,9 mlrd teŋgege 227 joba maqūldanypty. Sondyqtan industriialandyrudyŋ kelesı besjyldyǧynda öndırıstıŋ innovasiialyq sektorlaryn damytuǧa airyqşa män berıledı. Al, joǧaryda sipattaǧan Nazarbaev universitetınıŋ önertabystary – sol talpynystyŋ alǧaşqy nätijelerı bolsa igı.

 

Ädılbek JAPAQ

Taǧyda

Ūqsas jaŋalyqtar

Pıkır üsteu

Back to top button