Keiıpkerımız – Q.Quanyşbaev atyndaǧy Memlekettık akademiialyq qazaq muzykalyq drama teatrynyŋ beldı ärtısı. Qazaqstan Respublikasynyŋ Eŋbek sıŋırgen qairatkerı. Juyrda premerasy ötıp, astanalyq körermennıŋ köz quanyşyna ainalǧan U.Şekspirdıŋ «Gamlet» tragediiasynda basty röldı somdaǧan akter.
– Gamlet – qazaq ärtısterınıŋ qoly jete bermeitın erekşe röl. Sony somdau sızdıŋ maŋdaiyŋyzǧa būiyrypty. Qandai da bır qiyndyq boldy ma? Jalpy, Gamlet sızge ne berdı?
– Ärine, Gamlettı somdau – ülken jetıstık, maŋdaiǧa būiyrǧan baq qoi! Ruhani, sahnalyq tūrǧyda. Būl – öte qiyn obraz. Mäŋgı beinelerdıŋ bırı ǧoi. Ol köp eŋbektenuge itermeledı. Menı eŋ aldymen mūnyŋ nege tört jüz jyl boiy sahnadan tüspei kele jatqany taŋ qaldyrady. Onyŋ ışkı älemıne üŋılu, ony sahnada öz därejesınde körsete bılu, aşyp jetkızu köp ızdenuıme türtkı boldy. Jalpy, är röldı somdau kezınde özındık qiyndyqtar tuyndap jatady. Bıraq, men ömırımde bırınşı ret «osy röldı alyp şyǧa alamyn ba» dep kümändandym. Özımnıŋ mümkındıgıme syni tūrǧydan qaradym. Gamlettı onyŋ tereŋdıgıne boilai otyryp, jalpyǧa jariia etu – qai ärtıs üşın de zor tabys der edım. Bıraq jadymnan Oralhan Bökeidıŋ «akter degen kündız-tünı oqu men oqudy talap etetın mamandyq» degen sözın şyǧarmadym. Gamlettıŋ özın-özı taldauy, külıp tūryp, ıştei egıluı, qynjylyp tūryp, jaqsy köre bıluı – oŋai oinalatyn qūbylys emes. Kökıregınde laulap janǧan alapat alaudy söndıru qajet pe, älde sol örttıŋ ışınde özı de janyp ketkenı dūrys pa? Gamlettıŋ aitary, adamzat tarihynda künbe-kün qaitalanatyn tartys. Onyŋ küizelısı – bır kündık qūlqynnyŋ qaupı emes, mäŋgılık tarih betterınde qalatyn ızdenıs. Nege bız ömırdıŋ jetegınde ketemız? Nege bız özımızdı özımız tüzemeimız degen. Men tüisıngen Gamlettıŋ ıştegı jarasy – adamnyŋ ömırge degen aldamşy közqarasynan jerınuı. «Eldı bileuden adamnyŋ özın-özı bileuı qiyn» demeuşı me edı Abai atamyz. Sol qaǧidaǧa saiady Gamlettıŋ aitary da. Menı tolǧandyrǧan erek obraz.
– «Gamlettı» körermen tört jüz jyl būrynǧy sauytta köremız dep kütkendei, alaida, bız bügıngınıŋ Gamletın tamaşaladyq. Osy mäselege közqarasyŋyzdy bıldıre otyrsaŋyz?
– Gamlettıŋ qoiylymy är zamanda jaŋaryp otyrady. Tarihi tūrpatyn kelıstıru şart emes. Mäsele, tört ǧasyrǧa sozylǧan ışkı kereǧarlyq pen küizelıstıŋ betperdesın aşuda. Mümkındıgı mol pesa. Onyŋ tüngı klubtarda körsetken kinovarianttary da bar. Komediialyq janrda da sahnalanǧan. Neşe türlı nūsqasyn körıp, ekşedım. Är zamanda san aluan auditoriiaǧa laiyqtalyp qoiylǧan. Būl onyŋ oi keregesın keŋeite tüspese, taryltpaidy. Onyŋ üstıne Gamlettıŋ är sözı – ülken pälsapa. Bos söz mülde joq. Aitatynnyŋ barlyǧy naqty, yqşam, döp tüsıp jatady.
Sondyqtan da şyǧar, tuyndynyŋ osynşalyq ömırşeŋ bolyp jürgenı. Özım solai oilaimyn.
– Teatrda köŋılıŋız tolǧan rölderıŋız boldy ma?
– Kei kezde akter retınde spektaklde oinap jatyp, köŋılıŋ tolmai qalatyn sätter kezdesedı. Ony körermen asa baiqai qoimauy da mümkın. Degenmen, özıŋ ıştei sol üşın ügıtılesıŋ. Bıraq, keler joly sol qatelıktı tüzetuge barymdy salam. Abai beinesın somdadym. Būl da – akterlardyŋ armandaityn ülken rölderınıŋ bırı. Būl – menıŋ teatr önerındegı jetıstıgım. Gamlet te – sondai ırı rölderımnıŋ bırı.
Sebebı, rejisser senım artpasa, mūndai ülken rölderdı tapsyrmaidy. Sahna önerınıŋ saŋlaq synşysy Äşırbek Syǧai aǧamyz aitpaqşy, «teatr – eŋ sūlu öner». Sol sūlu älemnıŋ bır kırpışı bolyp qalanudyŋ özı – bılgen janǧa zor baqyt. Talantsyz eŋbektıŋ boiauy qanyq bolmaidy. Al, eŋbeksız talant toqyrauǧa ūşyraitynyn ömırde san mysalmen däleldeuge bolady. Aitaiyn degenım, menı üzdıksız ızdenıske jeteleitın osy ekı ūǧym. Eŋbegımdı eselep, talantymdy qairap, jıgerımdı jani jürıp, sol sūlu önerdıŋ mūzartyna şyǧuǧa talpynam.
– Akterdı ösıretın rejisser deitın qalyptasqan qaǧida bar, kımdermen jūmys ıstedıŋız?
– Būl mäselede menıŋ baǧym bar şyǧar. Aldyŋǧy buyn aǧalar – qazaq teatrynda oiyp tūryp oryn alǧan rejisserlar. Ol teatrdyŋ negızın qalaǧan – Jaqyp Omarov, odan keiın Qadyr Jetpısbaev, qazaq teatryn keŋestık kezeŋde joǧary deŋgeige kötergen äigılı Äzırbaijan Mämbetov.
Bärınen tälım aldyq, köp närsenı üirendık. Odan keiıngı –Bolat Ūzaqov, Nūrlan Jūmaniiazov, Älımbek Orazbekov. Qazaq teatr önerınde, qazaq rejissurasynda üşeuınıŋ de özındık qoltaŋbasy bar rejisserlar. Olarmen bırge jūmys jasau teatrdaǧy är akter üşın ülken baqyt dep sanauǧa bolady. Teatr degen – ūjymdyq öner. Şyǧarmaşylyq qūram myqty bolǧan soŋ, teatrdyŋ dıŋgegı de myqty bolady. Basşymyz da – teatr synşysy. Teatrdyŋ jemıstı, jeŋıstı jolǧa tüsırgen, jol aşqan tūlǧa.
– Sızge teatr jaqyn ba, älde änşılık jaqyn ba? Ekeuıne bırdei qalai ülgeresız?
– Ekeuı de jaqyn. Öitkenı, bärı bır qazanda qainap jatqan dünie ǧoi. Bır özennıŋ qos saǧasyndai. Bır-bırımen kırıgıp jatyr. Eŋ bastysy, önerım örge süirep keledı.
– Teatrǧa alǧaş kelgen Öteuılov pen bügıngı eŋbek sıŋırgen qairatker Öteuılovtıŋ aiyrmasy bar ma?
– Aiyrmasy bar. Tıptı, jer men köktei der edım. Astanaǧa alǧaş oŋ men solymyzdy tanymaǧan bozbala, şikı ökpe kezımızde keldık. Bızdı de aldymyzdaǧy aǧalar buyny jönge salyp, tezge tüsırdı, jastar keldı dep teatrdyŋ saltyna baulydy. Odan berı bıraz uaqyt öttı, ärine.
Täjıribe jinaqtaldy. Körgen-bılgenımız köbeidı, üirenıp, köŋılge toqyǧanymyz molaidy. Adamǧa teoriiadan görı täjıribe köbırek paidasyn tigızedı…
– Eŋbek sıŋırgen qairatkersız. Jastar sızden aqyl sūrap kele me? Ne üiretesız?
– Üirenem degen adam, tüisıkpen sezınıp te alaryn ala beredı. Röl somdau kezınde, barynşa öz oiymdy aşyq aityp otyram. Jastardyŋ qabyldaulary ūnaidy maǧan. Syndy qabyldau är adamda ärtürlı bolady. Şynaiy tıleulestıkpen aitylǧan synǧa olar da den qoiady. Mült ketken jerın tüzetuge tyrysady. Tüzeidı de. Synnan eşqaşan basymdy alyp qaşqan emespın. Oryndy aitylǧan sözge toqtau – qazaqtyŋ qanynda bar qūbylys. Bailamy köŋılıŋnen şyǧyp tūrǧan sözge qalai toqtamasqa?!
Jastar da sondai. Synnan qaimyqpai jūmys jasaidy. Jasalyp jatqan düniege syn aityluy – oryndy. Joq närsege syn da aitylmaidy.
– Änşılık qyryŋyzǧa oralsaq. Tek änşı bolyp, teatrmen qoş aitysu degen oiyŋyz bolmady ma?
– Boldy. Bırneşe jyl būryn sahnadaǧy jetıstıgıme senımsızdık tudy. Iştei qatty küizelıste jürdım. Arman aldady ma degen kümän kölbeŋdedı. «Bäiterektıŋ» estradada baǧy janyp tūrdy. Teatrdan ketıp qalsam ba eken degen oi mazalaǧany ras. Bıraq sol oiymdy jüzege asyrmaǧanyma, az kündık qiyndyqqa boi aldyrmaǧanyma qazır quanam. Ol da ärıptesterımnıŋ myqtylyǧynan dep tüsınem. Solardyŋ önerge degen päk peiılı menı de teatr şaŋyraǧynan ūzatpady.
Önerdıŋ qūdıretı sol – esıgın qobaljumen aşasyŋ da, bıraq keiın şyqqyŋ kelmeidı.
– Önerge baulyǧan kım?
– Bala künımnen mektepte än aitatynmyn. Alqaly äleumet Qazaqstan Respublikasynyŋ Eŋbek sıŋırgen qairatkerı, Äuezov teatrynyŋ beldı ärtısı Bekjan Tūrysty jaqsy tanidy. Sol Bekeŋ – menıŋ auyldasym, ärı jamaǧaiynym. Student kezınen menıŋ klubta än salysyma riza bolyp, ärtıs bol dep qolqalaityn. Ata-anam tulap, könbei jürdı. Söitıp, mektep bıtırgen soŋ AZVİ-ǧa qūjat tapsyrdym. Baǧyma qarai sol institutqa tüse almadym. Quanyşymdy jasyra almai, Bekjanǧa bardym. Onyŋ degenı bolyp, teatr institutyna tüsıp kettım. Degenmen, naǧyz ärtıstıkke degen süiıspenşılıgım teatr tabaldyryǧyn attaǧan soŋ oiandy.
– Astanaǧa qalai keldıŋız?
– Diplomdyq jūmysymyzdy baǧalauǧa Äzırbaijan Mämbetov, Qadyr Jetpısbaev keldı. Qadyr aǧa ol kezde osy teatrdyŋ basşysy. Bır kurstan on şaqty balany taŋdap kettı. Sosyn joldamany qolǧa ūstap, Astanaǧa tarttyq. Bırge kelgen jıgıtterdıŋ arasynda qazır ädebiet bölımınıŋ meŋgeruşısı Qanat Jünısovtı bılesız. Talai änımızge söz jazǧan. Quandyq Qystyqbaev bar. Ekeumız auylda körşı de bolǧan edık, qazır önerde de qatar jürmız. Kinoda da, teatrda da ülgerıp jürgen, bererı mol akter. Odan keiın Ainūr Bermūhamedova degen ärtıs, menıŋ jūbaiym. Sailau Kamievpen «Bäiterek» boiynşa da tyǧyz bailanystamyz. Teatrda da üzeŋgıles ärıptesım. Osy ärtıstermen qatar keldık. Öner jolymyzdy bırge bastadyq.
– Kinoǧa tüskıŋız kelmei me?
– Osyǧan deiın kino turaly oilanbappyn. Bügıngı iek artqan armanymnyŋ bırı – kinoǧa tüsu. Almatyǧa baryp, kastingten ötuge moiyn jar bermeidı. Teatrdan da qol timeidı. «Nege kinoǧa tüspeisıŋ?» dep sūraityndar köp. Keide joldastaryma qaljyŋdaimyn. «Maǧan laiyq ssenarii älı jazylǧan joq» dep. Bıraq tübı kinoǧa tüsetınımdı sezem. «Sabaqty ine – sätımen» demekşı, onyŋ da retı keler bır künı.
– Sättılık tıleimız, aǧa!
Sūhbattasqan
Şynar ÄBILDA
Az-kem anyqtama:
Nürken Öteuılov – 1976 jyly 14 mausymda Almaty oblysy, Ūiǧyr audany, Şoşanai auylynda tuǧan. 1994 jyly T.Jürgenov atyndaǧy Qazaq Memlekettık teatr jäne kino institutynyŋ drama jäne kino akterı bölımınıŋ QR halyq ärtısı Käuken Kenjetaevtyŋ, Esım Segızbaevtyŋ klastary boiynşa bılım alǧan. 1998 jyly Qazaqstannyŋ öner qairatkerı, professor Q.Jetpısbaevtyŋ ūsynysymen sol kezdegı Aqmola qalasy Q.Quanyşbaev atyndaǧy qazaq muzykalyq drama teatryna arnaiy joldamamen qyzmetke şaqyrtylǧan.
2000 jyly Qazaqstan «Jastar Odaǧy syilyǧynyŋ laureaty atanyp», 2001 jyly Qyzyljar teatr festivalınde J.Molerdıŋ «Skapennıŋ ailasy» spektaklındegı Skapen obrazy üşın «Eŋ üzdık erler rölı» nominasiiasymen marapattaldy. 2006 jyly Memlekettık «Daryn» syilyǧyn ielendı. 2011 jyly QR Eŋbek sıŋırgen qairatkerı ataǧyn aldy.
