Äleumet

Ölık jöneltudıŋ joly auyr

Jaqynda ırgemızdegı ereimentaulyqtar qazaǧa bailanysty asta berıletın ettı müşelep beruden bas tartu turaly pätuaǧa kelıptı. Oqyrmandarǧa tüsınıktı boluy üşın aita keteiık, äsırese Arqa qazaqtarynyŋ qonaqjailylyǧy aita jüretındei. Toi bolsyn, as bolsyn, üieme tabaqqa qazy men şūjyqty bıteu salyp, jılıgınıŋ etın ajyratpai, bütın tartylady. Qonaqtardyŋ arasynan eptı degen bır jıgıt şyǧyp, asylǧan ettıŋ bır bölıgın turap, qalǧanyn sol küiınşe paketke salyp, qonaqtardyŋ aldyna qoiady. Osy dästürge berık arqalyqtar bır asta ekı jylqy soiyp jatady. Qandai qajettılık bar? Dästürge adaldyq pa, älde halqy aş pa?

Endı, mıne, mūnyŋ bärı artyq şyǧyn ekenıne közı jetken ereimendıkterdıŋ pätuasy ölım-jıtım ısıne basqa közben qaraudy mındettegendei. Indet kezınde bırşama tyiylyp qalǧan halyq qazır toi tügılı, ölıkten de aianbaityn boldy.

Jaqynda tanysymyzdyŋ otbasynda jas ölım boldy. Qaiǧydan qan qūsqan aǧaiyn­dary közı tırısınde jasai almaǧan jaqsylyqtaryn körsetkısı keldı me, tartynǧan joq. Üş milliondai bataǧa tüsse, şyǧysy sodan asyp tüsıptı. Mūnyŋ ne, qalai degen janaşyrǧa «halyqtyŋ özı äkelgenın özınen aiaimyz ba?» dese kerek. Marqūmnyŋ qyrqy, jyly bar, tamyn köteredı. Mūnyŋ bärı qarajatqa tüspei me? Ony oilaǧan aǧaiyn bar ma? Basyn aşyp aitu kerek, bataǧa tüsken är tiynnyŋ ölıktıŋ artynda qalǧandarynyŋ moinyna qaryz ekenı belgılı. Ömır bolǧan soŋ, quanyşy men qaiǧysy qatar jüredı. Sondai künderde özıŋe kelgenın eselep aparyp qaitaratynyŋ bar. Endeşe eldıŋ alyp kelgenın sol sätte şaşyp jıberse, artynda qalǧanǧa tym auyr emes pe?!

Jasaryn jasap, topyraqty ölım būiyrǧan qariia emes, jas ölıkke degen, jas ǧūmyrdy köktei qiǧan ajalǧa qarsylyq retınde ony yqşamdap atqarudyŋ da jönı bar emes pe?! Oŋ bosaǧada älı suymaǧan ölıktıŋ üstınde qazan-qazan et asylyp, asta-tök dastarhan jaiylyp jatady. Joqtau aityp azalaudyŋ ornyna et-jaqyn tuystary düniiaui tırlıktı tügendeu üşın bazar aralap jürgenı qanşalyqty jarasymdy?! Düniede ūiqy arsyz, külkı arsyz degendei, asqa kelıp äŋgımenı guletıp, ädepten şyǧyp jatqandar da joq emes. Bärınen jamany, ölıkke de täuır köilegın kiıp, toiǧa kelgendei asyn ışıp, şaiyn soraptap, keterınde üstel üstınde eşteŋe qaldyrmai salyp alyp ketkenı azaly üige körsetken qai qūrmetı?! Oilanyp kördık pe? Ras, qazanǧa tüsken qapqa tüspeidı. Eger tasyp ketudı qoisaq, dastarhan da mölşermen jaiylmas pa edı. Jaǧdaiy kelgender marqūmnyŋ qyrqyn, jylyn meşıtterdıŋ ashanasynda emes, täuır degen ainalary jarqyraǧan meiramhanalarda ötkızıp jatady. Ajalǧa qarsylyq qaida?! Bar bol, bai bol, ölım bärın teŋgermeuşı me edı?! Artynda qanşa jerden malyn şaşyp, ala şapqyn bolǧanynan, tüsınuımızşe, marqūmǧa tietını – oqyǧan dūǧa ǧana.

Ölım-jıtım tügılı, qazaqtyŋ toiy da halyqtyŋ paidasyna emes ekenı talai aitylyp jür, kezınde müftiiat as dastarhanynyŋ mäzırın jasap, halyqty tärtıpke şaqyrǧan da edı. Keibır jerlerde ol da aiaqsyz qaldy. Baiaǧy daŋǧaza, jyrtylyp-­aiyrylyp asyp-tasuymyzdy toqtatar emespız. Endıgı künde memleket qarauyna alyp, tyiym qoimasa, şaşylǧan qazaq nesiege toi jasap, ölıgın nesiemen atqaryp jatyr.

Özge elderdıŋ ölık jöneltu dästürıne toqtala ketelık. Tatarlar ölık şyqqan üide üş künge deiın qazan aspaidy, qazır qalalyq jerlerde bır künge deiın qysqarypty. Özbekter de üş künge deiın qazanyn töŋkerıp qoiady. Kelgen adamdar köŋıl aityp, nannan auyz tiıp, kıdırmei kete beredı. Täjık aǧaiyndar ölık jöneltudıŋ jaŋa tyiymdaryn bekıttı. Soǧan säikes, ölık jöneltetın künderı et jaqyn tuystarynan basqa adamdardyŋ jinaluyna tyiym salyndy. Qyrǧyzdar da soŋǧy bes jylda jaŋa erejeler engızdı.

Ärine, qaiǧyny bölısse azaiady deidı. Köŋıl aita kelgenderge as berıp, qonaq etıp kütu de sonyŋ qarymy bolar. Odan basqa, aǧaiyndyǧymyz «bır toi, bır ölıkte» körınedı. Jaişylyqta aralasa almai arasy suyp ketkender ölıkten qalyp qoimauǧa tyrysady. Mūny da eskeruımız kerek. Alys­tan kelgenderge qonaqasy bermei taǧy bolmaidy. Degenmen adamşylyqtyŋ tarazysyna salyp, el ne deidı degennen qoryqpai, janazany merekege ainaldyrmasaq ne bolady?! Menıŋşe, bärıne kedergı bolyp tūrǧan qazaqy sanamyzdaǧy bır kıltipan bar. Adamnyŋ jetkenın, ösıp-jetılgenın, aǧaiyn­darynyŋ auyzbırşılıgın, özınıŋ ortadaǧy qūrmetın toiy men ölık jöneltudıŋ ölşemımen baǧalaidy. Būl ölşemdı özgertetın uaqyt jettı. Saiyp kelgende, būl bır qaryndy toiǧyzǧannan aspai tūrǧanyn tüsınıp, özgertetın de, özgeretın de uaqyt jetken siiaqty.

Ereimendıkterdei ortaq pätuaǧa kelıp, ölık tüsken üige barynşa salmaq salmai, özge de körşı elderdegı aǧaiyndardai ereje bekıtıp, şyn janaşyrlyq bıldırse, odan syilastyǧymyzǧa syzat tüse qoimas. Al bärımızdıŋ de baratyn jerımız belgılı – pende bolyp jaratylǧannan keiın, tumaq bar, ölmektıŋ de basymyzǧa tüsetın ıs ekenın bılgenımız jön.

Taǧyda

Aigül Uaisova

Aqparat salasynyŋ üzdıgı

Ūqsas jaŋalyqtar

Pıkır üsteu

Back to top button