Ölkemızdı tanyp boldyq pa?

Basqasy basqa, bas qalamyzda muzeidıŋ kemdıgı joq. Respublikalyq deŋgeidegı nysandardy aitpaǧannyŋ özınde, «Astana qalasynyŋ bırıkken muzeiler direksiiasy» ūiymyna 1,7 gektar jer aumaǧyna keŋ baitaq elımızdegı qalalardyŋ säulettık jäne tabiǧi körıktı ölkelerınıŋ şaǧyn ǧana köşırmelerın maket türınde ornalastyrǧan «Atameken» Qazaqstan kartasy» etno-memorialdyq keşenı, 1988 jyly aşylǧan Säken Seifullin muzeiı, HH ǧasyrdyŋ 30-50-jyldardaǧy jappai terror qūrbandaryna arnalǧan bıregei eskertkış – saiasi quǧyn-sürgın jäne totalitarizm qūrbandarynyŋ «ALJİR» memorialdy-mūrajai keşenı jäne «Mäŋgılık el» saltanat qaqpasy bırıktırılıp, bır jerden basqarylady eken.

Sonymen qatar, Astana qalasy boiynşa 46 tarih jäne säulet eskertkışı, 39 monumentaldy öner eskertkışı jäne 13 arheologiia eskertkışı bar. Būlardyŋ barlyǧy «Tarihi-mädeni mūra obektılerın jäne eskertkışterdı saqtaudy qamtamasyz etu ortalyǧy» arqyly Astana qalasynyŋ tarihi-mädeni mūrasyn saqtau, qalpyna keltıru jäne nasihattau jūmysyn jürgızedı. Eskertkıştermen, mädeni maŋyzy bar nysandarmen jūmys ısteu jäne olardyŋ saqtaluyna baqylau jürgızıp, tarih jäne mädeniet eskertkışterınıŋ tehnikalyq jai-küiın zerdeleudı, aǧymdaǧy jöndeu men qalpyna keltıru jūmysymen ainalysady. Jyl saiyn eskertkışter tızımı jaŋartylyp, Astana qalasynyŋ jaŋadan anyqtalǧan tarih jäne mädeniet eskertkışterın qamtidy.

Osy nysandardyŋ arasynda ızdegenımız joq. Elorda qūtty mekenıne kelıp qonǧanǧa deiıngı Qaraötkeldıŋ, Aqmola men Selinogradtyŋ, osy Arqanyŋ bır şetın jailap jatqan aimaqtyŋ jer-suynyŋ tarihy men qasiettı jerde jasaǧan jaqsylardyŋ ızın qaidan bılemız? Ötken ǧasyrdyŋ basynda qatarynan qosarlanyp kelıp qyspaqqa alǧan aşarşylyqtyŋ deregı qaida jatyr? Basqa da el basyna kelgen näubet pen tarihi oqiǧalar qalai örbıdı? Onyŋ deregı qarapaiym adamǧa baryp-köruı nege jeŋıl, bır jerde jinaqtalyp, ortalyqqa jinalmaidy? Iаǧni būl jerdıŋ tarihy 30 jylmen ǧana şektelmeidı ǧoi degen sūraq maŋyzdy mäselenıŋ şetın şyǧaryp otyr.

Astanaǧa kelgende ­aŋtarylyp qalamyz. Beinebır taqyr jerge el qonyp, soŋǧy 30 jylda ömırı örılıp, dür sılkıngen siiaqty

Ädette, qai öŋırge barsaŋyz da, qai qala, qai audanǧa jol tüsse de, ölketanu muzeiıne soǧu – paryz. Sol arqyly eldı mekennıŋ ötkenımen tanysamyz, sol jerdıŋ halqyn tanyp, jaqyndai tüsemız. Al Astanaǧa kelgende aŋtarylyp qalamyz. Beinebır taqyr jerge el qonyp, soŋǧy 30 jylda ömırı örılıp, dür sılkıngen siiaqty.

Būryndary bız ösken jerlerde ölketanu jūmysyna köp män beretın. Mektepte jürgennen türlı üiırmege qatysyp, auyldyŋ ainalasyna ekskursiia, jaiau saiahat jasap, tarihi oryndarǧa, orman-toǧaiǧa toptalyp baruşy edık. Mındettı türde, muzeiden bölek, mektepte de müiıs aşylyp, eldıŋ bırşama tarihy köz aldymyzda tūratyn.

Mekteptegı muzei aldymen patriottyq tärbie beruge yqpal etedı. Osy bır ürdıs el­orda mektepterınde bar, alaida esımı berılgen tūlǧalardyŋ ömırınen asyp ketpegen.

Esıldıŋ ekı jaǧyna el qonyp, bas qala atanǧanǧa deiın ölkenıŋ öz jädıgerlerı boldy. Oblys ­ortalyǧy auysqanda, būl dünieler tügelımen Kökşetau asyp ­kettı. Sonda qalai, Aqmola tarihyn bılu üşın ­Kökşetauǧa baru kerek pe?

Jastaiymyzdan ölketanudyŋ ız-jolyn körıp-bılıp öskendıkten bolar, elordalyq atanǧaly kelgen jerımızdıŋ ötkenıne üŋılgen jaiymyz bar. Aldymen joǧaryda atalǧan mädeniet oşaqtaryn aralap şyqtyq. Odan tüigenımız az bolǧan joq. Belgılı bır kezeŋnıŋ tolyq tarihy äsırese ALJİR-de jaqsy körsetılgen. Izdengen janǧa qalalyq basylymnyŋ bererı mol. Būl ölkege qatysty derekter bızdıŋ gazette köptep jariialandy. Mūraǧat qūjattaryna süien­gen mälımetter qanşama. Erekşe yqylasymyz bolǧan soŋ, qalanyŋ būrynǧy qalpynan da bıletınımızdı tüiındedık. Sonyŋ bırı – ölketanu muzeiı­nıŋ törın toltyratyn körınıs – Kenesarynyŋ Qaraötkelge şabuyly. Onyŋ ötken jerı, patşa qamaly da bügıngı qalanyŋ qaq ortasynda. Kez kelgen ūrys dalasyn qalpyna keltırıp, beinesın jasau muzei tehnologiiasy eşkımge taŋsyq emes. Tek niet bolsyn. Mūny bır deŋız. Ekınşı, arǧy tarih Qaraötkel bazaryna qatysty. Mūnda Baluan Şolaq pen Ǧaliia­nyŋ syilastyǧy kım-kımdı de qyzyqtyrary anyq. Qymyzşy Ǧaliianyŋ ziraty da osy öŋırde. Ölkenıŋ taǧy bır tarihi paraǧy Qosşyǧūlovtarǧa qatysty. Onyŋ ainalasyndaǧy qazaqtyŋ jylqyly bailary, saudager tatarlar men köpes­terı bır töbe bolyp, eldıŋ ötkenın toltyrady. Alǧaşqy avtokölıktıŋ keluı de qyzyq. Odan basqa, tabiǧaty öte suyq öŋırdıŋ tūrmys-tırşılıgı qalai boldy, būl da bır muzeidıŋ dälelı bolsa nanymdy bolar edı.

Būl öŋırdıŋ ülken bır belesı Tyŋ igeru kezeŋımen baila­nysty. Onyŋ küngeiı de, jergılıktı halyqtyŋ ruhaniiatyna tüsırgen köleŋkesı de boldy. Onyŋ ekı jaǧy da muzeiden körınıs tabuy tiıs.

Tyŋ tek Aqmola üşın ǧana emes, elımız üşın de maŋyzdy. Tıptı būl qala kezınde Selinograd atanyp, Tyŋ ölkesınıŋ ortalyǧy boldy.

Bılgenge marjan, Qaraötkel – mazaraty naǧyz tarihi oryn. Ondaǧy köktastar oqylyp, tügel zerttelıp bolǧan joq. Osynyŋ aldynda bırşama jūmys jürgızılse, ol materialdar ölketanu muzeiınıŋ keremet jädıgerıne ainalar edı. Kerek deseŋız, aspan asty muzei retınde de sūranyp tūr. Onda jerlengen Kenesary äskerı sarbazdarynyŋ belgısı, ataqty saudagerler men osy eldıŋ aǧartuşylarynyŋ beiıt­terı Qaraötkel tarihymen bailanysyp, tereŋ zertteudı qajet etedı. Jambyl Jabaev atyndaǧy №4 mekteptıŋ öŋır tarihyndaǧy ornyn ekınıŋ bırı bıle bermeidı. Ol da bır serpılıstıŋ naqty kuägerı. Ol da muzeiden oryn aluǧa laiyq. Aita berse, öŋırdıŋ qyzyqty tarihy jetkılıktı. Mäsele osynyŋ bärın halyqqa jetkızıp, nasihattauda. Tek ızdengen adamnyŋ oljasy bolyp qana qoimai, öŋırge qatysty barşa mälımet bır jerde ortalyqtandyrylyp, muzeige ainalyp jatsa qūba-qūp bolar edı.

Esıldıŋ ekı jaǧyna el qonyp, bas qala atanǧanǧa deiın ölkenıŋ öz jädıgerlerı boldy. Oblys ortalyǧy auysqanda, būl dünieler tügelımen Kökşetau asyp kettı. Sonda qalai, Aqmola tarihyn bılu üşın Kökşetauǧa baru kerek pe? Qaladaǧy şaşyrap ketken jädıgerlerdı jinaqtap, osy öŋırdıŋ qalyptasuyna yqpaly bolǧan azamattardyŋ ömır deregın osy muzeiden körgımız keledı. Arnaiy ölketanu muzeiı bolmaǧan soŋ, olar da közden ūşyp, köŋılden kete beredı…

Qoryta aitqanda, el kezıp ketken jädıgerlerdı aldyryp, arnaiy jai bölıp, Aqmola öŋırınıŋ öz tarihyn, jer-suy men osy topyraqta ösıp-önıp, elıne qyzmet etken jandardyŋ, ölkenıŋ tūrmys tırlıgınen habardar etetın, özıne tän salt-dästürın baiandaityn, altyn qoldy şeberlerınıŋ qolynan şyqqan eskınıŋ közın tamaşalaityn tanymdyq ortalyq kerek-aq…