Esterıŋızde bolsa, gazetımızdıŋ ötken sandarynyŋ bırınde öndırıs alpinisterı jaily jazǧan bolatynbyz. Astanada jazuymyzǧa arqau bolar taǧy qandai «örmekşı adamdar» bar ekenın ärı-berı oiladyq. Bız oilaǧannan da köp bolyp şyqty. Özderın baiqamasaq ta, kökke örlegen kölıgın kün saiyn köremız. Keide, tıptı, köşede aiaŋdap kele jatsaq, töbemızden tönıp tūrady. Tūryp jatqan üilerımızdıŋ arasynda oryn tabatyn sap-sary sol kerık tehnikanyŋ üreiımızdı ūşyratyny taǧy bar. Basymyzǧa tüsıp ketpese eken dep tıleimız. Ūzyn ūşy üiımızdıŋ büiırıne kırıp kete me dep qorqamyz. Seskenetın jönımız bar, ärine. Bıraq, osynau ülken tehnikanyŋ är qimylyn adam qauıpsızdıgın ärkez bırınşı orynǧa qoiatyn bılıktı kranşylar ǧana basqaratynyn bılesız be? Bız qala üstınen qaraityn kranşylardyŋ jūmysymen tanysu üşın Astanadaǧy qūrylys aumaqtaryn aralauǧa şyqqan edık…
TEMIR TÄRTIP QORŞAUDAN ASYRMADY
Eŋ aldymen, jūmys aumaǧyna kıruge rūqsat alu maqsatymen bırneşe qūrylys kompaniialarymen bailanysqa şyqtyq. Alaida, basşylyq tarapynan «Böten kısılerdı kırgıze almaimyz. Tärtıp sondai!» degen jauap estıdık te, «bır jönı bolar, bara köre jatarmyz» dep jolǧa şyǧudy jön dep bıldık. Qaisysy bolsa da, qūrylys aumaǧy tügelımen adam boiynan biıkteu qaptalmen qorşalǧan eken. Küzetşıler basşylaryna rasiiamen kelgenımızdı baiandap, būiymtaiymyzdy tüsındırse de, üzıldı-kesıldı aitylǧan «Joq, kırgızbeŋder!» degen kelte jauap estıle berdı. Qorşaudyŋ ar jaǧynda qainaǧan tırlık. Bos jürgen adam körmeisıŋ. «Äbu-Dabi Plazanyŋ» qūrylys aumaǧynda qaz-qatar tızılgen qanşama krannyŋ töbesıne qarai berdık. Olardyŋ sany onnan asatyny anyq. Bızdı ışke kırgızıp jatqannyŋ özınde jūmys uaqytynda olardy negızgı şarualarynan alaŋdatu yŋǧaisyz körındı. Öitkenı, kım-kımnıŋ bolsa da, jurnalist keldı dep krandy toqtatyp qoiuy tügılı, kranşylardyŋ bızge eŋkeiıp qarauǧa da mūrşasy joq-tyn. Bıraq, mäsele basqada.
Küzetşınıŋ aituynşa, aumaqqa rūqsat kartasy bar jūmyskerler ǧana kırgızıledı. «Bögde adamdardy maŋyna da jolatpaimyz. Jazataiym jaǧdaiǧa tap bolsaŋdar, qaitemız?! Sondyqtan qauıptı jerdıŋ qauıpsızdık şaralaryn saqtauǧa mındettımız» dedı ol. İä, däl solai. Äu basta oryndaimyz dep kelgen ısımız önbese de, qūrylystyŋ temırdei tärtıbıne riza bolyp qaldyq.
KRANNAN TÜSKEN KÜNSŪLU
Bıraz bölıgı paidalanuǧa berılgen. Alaida, salynyp jatqan üiler de bar. Qysqasy, «Jaǧalau-3» tūrǧyn üi keşenın jaǧalap jürmız. Bır amalyn tapqandai boldyq. Ümıtımız – jūmys uaqyty aiaqtalǧanda, kranşyny esık aldynda kütıp alyp, sūhbatqa tartu.
Bır uaqytta özın Däuren dep tanystyrǧan prorab kelgen jaiymyzdy bılıp, şamalydan soŋ orta boily, jarqyn jüzdı bır äieldı ertıp keldı.
– Tanys bolyŋyzdar, anau jerdegı e-e-eŋ biık krannyŋ kranşysy – Künsūlu, – dedı…
Kentau qalasyndaǧy №16 orta käsıptık-tehnikalyq uchilişede bılım alǧan Künsūlu Qystaubaevanyŋ eŋbek joly beton zauytyndaǧy köpırlı krandy basqarudan bastalady. Ol kezde Künsūlu nebary on segız jasta eken. Al, Astanaǧa qonys audarǧanyna 15 jyldyŋ jüzı bolypty. «Köpırlı kran asa biık emes, ony jürgızu jeŋılırek. Sondyqtan 2006 jyly Astanada mūnaraly krandy basqaru boiynşa bır ailyq kursty oquyma tura keldı. Alǧaşqy künnen-aq qūrylystaǧy er adamdar jūmysty alyp kete alatynyma küdıkpen qarap, «äiel adamǧa būl käsıp jaraspaidy, tekke jürgenşe, özıŋe laiyq ıspen ainalys» degendei neşe türlı sözder aitqanda, köz jasyma erık beretınmın. Ainalamdaǧylardyŋ senımsızdıgı namysyma tiıp, jıgerımdı qamşylady. Bastaǧanymdy tastamai, kranşy bolu menıŋ de qolymnan keletının däleldegım keldı. Ainaldyrǧan 4 künde üirenıp aldym. Būl jūmysta erkekterden de kem tüspeitınıme közderı jettı» deidı Künsūlu ötkenın maqtanyşpen eske alyp.
Onyŋ aituynşa, kranşy jūmysy sonau biıktegı jürgızuşı oryndyǧyna otyryp alumen şektelmeidı. Kranǧa örmelep şyǧu – jūmystyŋ basy ǧana.
– Menımen bırge oqyǧandardyŋ bırazy krannyŋ jartysyna deiın ǧana köterılıp, ary qarai aiaqtary jürmei qalatyn. İä, oŋai emes, alǧaşynda asqazanyŋ auyrady, basyŋ ainalyp, tūla boiyŋdy qorqynyş bilep, dır-dır etesıŋ. Onymen qosa, jel äserınen krannyŋ da säl-päl terbelıp qozǧalǧanyn qosyŋyz. Bärın jeŋe bılu adamnyŋ ışkı jan düniesıne bailanysty. Bıraq, naǧyz qiyndyq kabinada bastalady…
Batyldyq pen qorqynyş. Ekeuı de kranşylarǧa tän sezım dep oiladym. Alyp kölıktı tızgındegen sätten jūmys aiaqtalǧanǧa deiın kranşy qūrylys aumaǧynda jürgen adamdardyŋ ömırı üşın qorqady. Iаǧni, būl oidy jan-jaqqa şaşyratpaityn sergek sezım bolsa kerek. «Jinaqy otyramyz, är ıstı mūqiiat jasaimyz, asqan jauapkerşılıkpen qaraimyz. Basqaşa mümkın emes. Mült ketseŋ, ne krandy qūlatasyŋ, ne adamdy öltıresıŋ. Bızdıŋ jūmys qatelıktı keşırmeidı» degen Künsūlu özın tehnikamen bır sezıngender ǧana jaqsy jūmysşy bola alady degen oida. Mysaly, jürgızuşı kölıgınıŋ qai jerı «auyryp tūrǧanyn» qalai bılse, kranşylar da motoryna qūlaq türıp, qalypty dybysynyŋ özgeruınen bır aqau baryn sezedı. Ondaida jūmysty toqtatyp, tehnikany mehanikterge teksertedı eken.
KRANŞY JŪMYSYNAN BIR ÜZIK SYR
Jūmysqa kele salyp, kranşy auysymnan şyqqan ärıptesı tapsyrǧan krandy jarty saǧat boiy büge-şıgesıne deiın mehaniktermen bırge tekseredı. Tekseru nätijesın arnaiy jurnalǧa tırkep jazady. Ony qūrylys jūmysynyŋ basşysy – prorab bır şolyp, jūmysqa kırısuge rūqsat beredı. Sodan keiın ǧana kran baspaldaǧymen biıktegı kabinaǧa örmelep şyǧady. Qazır Künsūlu 15-qabattyŋ qūrylysyna aralasuda. Iаǧni, şamamen 50 metr biıktıkte otyrady. Kranşy Künsūludyŋ aituynşa, 6,8,10 tonnalyq küşı bar «KB-403, 405, 408» ciiaqty reseilık krandar jäne 6 tonnalyq jük köteretın «Zoomlion» sekıldı qytai krandary bolady. Qytaida şyǧarylǧannyŋ temırı tym jūqa keletındıkten, aua temperaturasy 25 gradustan tömendegende, jūmysty toqtatu kerek, al reseilık krandar 30 gradus aiazǧa da şydai beredı. Sondyqtan aiaz küşeigende, amalsyz demalamyz. Sondai-aq, kran kabinasynda jel jyldamdyǧyn ölşeitın anemometr qūraly ornatylǧan. Jel jyldamdyǧy 11m/s-ke jetse, kabina ışınde dabyl oinaidy.
Kranşy közınıŋ köruı jaqsy, däldıgı myqty boluy kerek. «Qaşyŋdar, men jük tüsıremın» dei almaimyz ǧoi. Sondyqtan eşkımge zaqym kelmeitındei jerge ornalastyrudy közben ölşeimız. Sondaida fizika, geometriiadan alǧan bılımıŋ kömekşı bolady» deidı kranşy apai.
Jalaqysyna keler bolsaq, är qūrylys kompaniiasynyŋ esepteuı ärqalai. Köp jerde jalaqy saǧatpen ölşenedı. Künsūlu jalaqysyn jasyrmady. «Saǧatyna – 854 teŋge, al, ailyq tabysymyz orta eseppen 150 myŋ, keide 190-200 myŋǧa da jetıp jatady. Bärı de ūnaidy, janyma jaily.
Jūmysqa quanyp baramyn. Üstıne şyǧyp alsam boldy, osy jūmystan artyǧy bolmai qalady. Bärı de alaqandaǧydai körınedı.
Qala üstınen qaraǧan ūnaidy. Öitkenı, bız – onyŋ ösuınıŋ, örkendeuınıŋ şyn mänındegı fizikalyq qarqynyn baqylai alatyn baqytty jandarmyz» dep aiaqtady äŋgımesın keiıpkerımız.
P.S.
Qauıpsızdık erejesı boiynşa qūrylysqa jaqyndai almadyq. Sol sebeptı, Künsūludan arnaiy oqyrmandar üşın biıktıkten selfi jasauyn sūraǧan edık…
Mädina JAQYP
