Astana qalasy äkımdıgınıŋ qoldauymen qalalyq sot Qazaqstan Respubikasy Joǧarǧy soty jobasy aiasynda «Tatulasu: sotqa deiın, sotta» ortalyǧyn («Primirenie: do suda, v sude») aşqan edı.
Zaŋǧa baǧynu, zaŋdy qūrmetteu, sonymen qatar memlekettıŋ aldyndaǧy özıŋnıŋ azamattyq qūqyǧyŋ men mındetterıŋdı bılu – adam boiynda qūqyq mädenietın qalyptastyrudyŋ negızgı talaby.
– Atalǧan tatulastyru ortalyǧynyŋ aşylǧanyna jaqynda üş jyl toldy. Osy jyldar ışınde bıraz täjıribe jinap qalǧandaimyz. Ärine, kez kelgen närsenı tyŋnan bastau oŋai şarua emes. Alǧaşqy jartyjyldyqta uaqytymyzdyŋ köbı ūiymdastyru, sotqa deiıngı dau-damailardy retteu baǧytynda banktermen, şaǧyn nesie beruşı ūiymdarmen bailanys ornatu, tatulastyru üderısterınıŋ tanystyru, tüsındıru, keŋınen nasihattau siiaqty közge körınbeitın ışkı jūmystaryn bır ızge tüsırumen kettı, – deidı tatulastyru ortalyǧynyŋ üilestıruşısı, Saryarqa audandyq sotynyŋ sudiasy Leila Zeinaşeva.
Osy jyldar ışınde sottan tys dau-damailardy qarap, tatulastyru üderısın keŋeitu (QR Ūlttyq bankı, ekınşı deŋgeilı bankterdı, şaǧyn qarjylyq ūiymdardy, notariustar men ÄHAT qyzmetkerlerın, taǧy basqa da qoǧamdyq ūiymdardy qatystyra otyryp) mäselelerı boiynşa segız döŋgelek üstel mäjılısı ötkızılse, «Atameken» ŪKP, kommunaldyq qyzmet, qūqyq qorǧau organdar men şaruaşylyq subektılerınıŋ qatysuymen tatulastyru mäselelerıne qatysty jiyrmaǧa tarta kezdesuler ūiymdastyryldy.
Elde taralǧan ındetke orai 2019 jylmen salystyrǧanda 2020 jyly azamattardyŋ sotqa jügınuı köbeigenı baiqaldy. Sondai-aq jappai karantin kezınde eŋ alǧaşqy künnen bastap advokattar men psihologtardyŋ tegın onlain-keŋesterın ūiymdastyrǧan da osy tatulastyru ortalyǧy ekenın aita ketken jön. Osy kezde eŋbek kelısımşartyna bailanysty tuyndaǧan dau-damailardyŋ köbeiıp ketuıne bailanysty oryn alǧan keleŋsızdıkterdıŋ zardaptaryn azaitu maqsatynda tatulastyru ortalyǧy äkımdıkke, prokuraturaǧa habarlasyp, tegın zaŋdyq kömekter körsetu jönınde bastamalar köterıp, daulasuşy ekı tarapty kelısımge şaqyrǧan bolatyn. Azamattardan tüsken aryz-şaǧymdardy sotqa jetkızbei, tatulasu tūrǧysynan şeşıluıne köp küş saldy.
Tatulastyru ortalyǧynyŋ moderatorlary men üilestıruşılerı, qalalyq äkımdık pen prokuraturanyŋ ökılderımen bırlese otyryp, käsıpkerlerdıŋ arasyndaǧy kelıspeuşılıkter men aryz-şaǧymdardy taldap, jalǧa alu men kommunaldyq jäne basqa da qyzmet körsetu tölemderın sotqa jetkızbei, mäselenıŋ oŋ şeşıluıne yqpal jasady. Elordalyq tatulastyru ortalyǧynyŋ būl jūmysyn Qazaqstan Respubikasynyŋ Joǧarǧy soty oŋ täjıribe retınde baǧalap, eldıŋ basqa aimaqtaryna qoldanuǧa keŋes berdı. Jürgızılgen taldau nätijesı tatulastyru ortalyǧy körsetıp otyrǧan tegın qyzmetterdıŋ tūrǧyndar arasynda sūranysqa keŋınen ie bola bastaǧanyn körsettı.
Al 2022 jyldyŋ alǧaşqy jarty jyldyǧynda ötken jyldyŋ osy kezeŋımen salystyrǧanda tatulastyru ortalyǧyna jügınuşıler sany 30 paiyzǧa (1728 şaǧym) artqany baiqalady.
Qazırgı kezde tatulastyru ortalyǧy barlyq audandyq sottardyŋ qatysuymen «Otbasylyq sot» qanatqaqty jobasynyŋ jūmysyn jandandyruǧa belsene atsalysuda.
Būl – tyŋ bastama, igı qadam. Negızgı maqsat – osyndai kürdelı mäseleler tuyndaǧanda ony uşyqtyrmai, jaimen ekı tarap arasynda tüsınıstık jaǧdaiynda şeşuge tyrysu. Osy baǧytta auqymdy jūmystar atqarylyp jatyr. Mäselen, ortalyq: «AREK-Energoöndıru» JŞS, DUMK filialy, «Astanaenergosbyt» siiaqty bırqatar ūiymdarmen özara yntymaqtastyq jönınde memorandumǧa qol qoiyldy. Mıne, osy ūiymdardaǧy elektr quatyna aqy töleuge bailanysty tuyndaityn kelıspeuşılıkterdı sotqa deiın retteuge mümkındık jasalyp keledı.
Taǧy bır atap aitarlyǧy, 2019 jyldyŋ 7 qyrküiegınen berı ortalyqta qorǧauşylar men zaŋgerlerdıŋ qatysuymen tegın zaŋ keŋesı ūiymdastyryla bastady. Osy negızde 2019 jyly 127 adamǧa kömek körsetılse, 2020 jyly – 483, 2021 jyly – 286, 2022 jyldyŋ 9 aiynda 333 adam tegın zaŋ qyzmetıne jügıngen.
– 2020 jyldyŋ nauryz aiynan berı psiholog pen zaŋgerdıŋ sessiialary men keŋesterı onlain jäne oflain rejimde ötkızılıp keledı. Būl tūrǧyda ortalyq körsetetın qyzmet türlerıne tūrǧyndardyŋ da sūranysy künnen-künge öse tüsude. Bızge kelgen adamdar resmi emes jaǧdaida erkın otyryp, bır-bırımen aşyq äŋgımelese alady. Söitıp, köbıne ekeuara mämılege kelıp jatady.
Jūmeken Näjımedenov köşesı, 10-üige kelseŋız, bızdıŋ esıgımız qandai mäsele bolsa da ortaq şeşım tabu üşın kez kelgen adamǧa aşyq. Mūnda öz ısın jetık bıletın käsıbi mamandar qyzmet ısteidı. Tuyndaǧan dau-janjaldy sotqa deiın şeşu üşın tatulastyru ortalyǧy barlyq mümkındıkterdı paidalanyp otyr, – dedı ortalyqtyŋ üilestıruşısı Leila Zeinaşeva.
