Jaratuşy Alla taǧala Qūran kärımde: «Äi, müminder! …Öz-özderıŋdı (bır-bırıŋdı) öltırmeŋder. Rasynda Alla senderge erekşe meiırımdı. Al kım osy aitylǧandy dūşpandyq, zūlymdyqpen ıstese, ony jaqynda otqa salamyz…» deidı («Nisa» süresı, 29,30-şy aiattar).
Dese de, qazırgı taŋda älem boiynşa ömırlerı bır sätte suisidpen aiaqtalyp jatqandar sany köbeimese, azaiar emes. Öz ömırımen qoş aitysatyndardyŋ jas erekşelıkterı türlışe. Olardyŋ ışınde jastar sany basym. Eŋ ökınıştısı sol, Bükılälemdık densaulyq saqtau ūiymynyŋ (BÄDSŪ) soŋǧy mälımetterı boiynşa 15-24 jas aralyǧynda özın-özı öltıru ekı esege artyp ketken.
Suisid zertteuşılerınıŋ aituynşa, qazırgı jastardyŋ özıne qol jūmsauy ömır täjıribelerınıŋ bolmauy, aldaryna qoiǧan maqsattaryna jete almauy syndy sebepterge bailanysty tuyndap jatady.
«Özderıŋdı öz qoldaryŋmen qauıp-qaterge salmaŋdar…» («Baqara» süresı, 195-şı aiat). Būl aiattan Alla taǧalanyŋ bızge öz qolymyzben ömırımızge qauıp töndıruge tyiym salǧanyn bılemız. Iаǧni, suisid tügılı özımızge bır ziiandyq jasaudan da Alla bızdı tyiady.
BÄDSŪ-nyŋ taǧy bır mälımetıne süiensek, 2000 jyly jürgızgen zertteu nätijesınde, bır jyldyŋ ışınde älem boiynşa bır million adam özderıne qol jūmsap, ömırlerın qiǧan eken. Orta eseppen alǧanda, jer şarynyŋ tükpır-tükpırınde ärbır qyryq sekund saiyn suisid oryn alady.
Suisidaldı mınez-qūlyqtyŋ 5 türı bar: qarsylyq bıldıru, janaşyrlyqqa şaqyru, qaiǧydan qaşu, özın-özı jazalau, ömırden bas tartu. Suisidaldı mınez-qūlyq köbınese depressiia kezınde, alkagoldık taksikomaniia, psihopatiia jäne affekt kezınde oianady. Būndai jaman qadamǧa baruǧa köbınese jeke bastyŋ problemalary itermeleidı.
Suisidaldı mınez-qūlyqtyŋ özın-özı jazalau, ömırden bas tartu türıne qaryzǧa batqan, bıreumen ūrysyp, arazdasqan, ŪBT-dan tiıstı baldy jinai almaǧan, süigenınen aiyrylǧan, ömırden ümıt üzgen, türlı qiynşylyqtarǧa tap bolǧan jandardyŋ öz-özıne qol jūmsauyn jatqyzuǧa bolady.
Rasynda da, būl fäni düniede qandai qiynşylyqtarǧa tap bolsaq ta, qarsylyq jasap, basqanyŋ janaşyrlyǧyn oiatu üşın özıŋe-özıŋ qol salu – qūptarlyq ıs emes. Öitkenı, «Eger mümin bolsaŋdar, Allaǧa täuekel etıŋder» degen «Mäida» süresındegı aiat mūsylman ümıtınıŋ öşpes şyraǧy emes pe?!
Qaiǧydan qaşu üşın suisid jasau qate, künä ıs ekenıne dälel köp. Adam qanşa qaiǧyrsa da, janyn küizeltumen ötken ısın tüzete almaidy. Alla bergen ǧūmyrda uaqytty dūrys paidalana bılgen jön. Eger jüregıŋdı qaiǧy-mūŋ meŋdese, sabyr etpesten Alla bergen ūly nyǧmettıŋ bırı – ömırıŋdı qiiuǧa eşqandai qūqyŋ joq. Osy tūsta «Raǧd» süresınıŋ 28-şı aiatyn esterıŋızge sala keteiık: «Sondai iman keltırgender, Allany eske alu arqyly köŋılderı jai tapqandar. Esterıŋde bolsyn, Allany eske alumen jürekter tynyştyq tabady».
10 qyrküiek – bükılälemdık suisidpen küres künı. BÄDSŪ-nyŋ Qazaqstan Respublikasyndaǧy zertteulerı boiynşa, bızdıŋ el älem elderınıŋ qatarynda suisidtıŋ oryn aluy jaǧynan 3-şı orynda eken. Olardyŋ basym bölıgı – jas jetkınşekter men äielder. Mäselen, 2005 jyly 3919 Qazaqstan azamaty öz-özıne qol jūmsaǧan.
Äbu Hurairadan (r.a) jetken hadiste Alla Elşısı (s.a.s) bylai deidı: «Kım öz-özın temırmen öltırse, ol tozaq otynda mäŋgı ışıne pyşaq tyǧumen bolady. Kım u ışıp ölse, tozaq otynda mäŋgı u ışumen bolady. Kım jaraqatyna (qiynşylyqtarǧa) şydamastan özıne qol jūmsasa, ol tozaq ielerınen» (Būhari, Müslım).
Säbit ibn Dahhak (r.a.) paiǧambarymyzdyŋ (s.a.s.) bylai degenın jetkızedı: «Mümindı laǧnetteu ony öltırgenmen teŋ, kım mümindı käpır dep aiyptasa, ony öltırgendei bolady. Kım özıne qandai bır jolmen (täsılmen) qol jūmsasa, qiiamette Alla ony däl solai (mäŋgı) azaptaidy» (Būhari, Müslım).
Joǧaryda keltırılgen derekterge qarap, būl ındettıŋ aldyn alu şaralaryn pysyqtai tüsu qajet ekenın tüsınemız. Sebebı, būl memlekettıŋ eŋ basty bailyǧy – adamǧa töngen psihologiialyq qater.
Berıkbol JANAQ
