Ärbirimizdiŋ oi-sanamyzda osy ömirde bir adamdy iştei qūrmet tūtu sezimi bolady. Ony sol adamyŋa aitudyŋ qajeti de joq. Jürek tükpirindegi sol bir rizaşylyq sezimi seniŋ boiyŋda ömir baqi taza küide qalǧanyn qalaisyŋ. Tura bir pendeşilik degen ūǧymnyŋ oǧan qatysy joqtai bolyp körinedi. Syrttai onyŋ amandyǧyn, baqytyn tilep otyrasyŋ. Teginde, adam balasy öziniŋ eŋbegi arqyly tanylady. Meniŋ paiymdauymşa, eŋbek jürekpen istelse, nätijesi taŋqalarlyq bolmaq.
Äŋgimeni äriden bastaiyn. Meniŋ tuǧan jerim – Qaraqalpaqstannyŋ Ämudariia audany. Sol audannyŋ Özbekstannyŋ Horezm oblysymen şektesetin özbegi mol aimaǧy. Bizdiŋ tarihymyz turaly bilgisi kelgender bolsa, jazuşy S.Elubaevtyŋ «Aqboz üiin» oqysa jetip jatyr.
Bir ǧasyrǧa juyq sol jerdi meken etken az ǧana qazaq qalyŋ özbek aǧaiyndar arasynda ömir sürip, bolmys bitimi kişkene özgergenin jasyrǧym kelmeidi. Sekseninşi jyldary, tipti, keibir bauyrlarymyzdyŋ tili de şūbarlanyp, oilau şeŋberi özbektene bastaǧan qiyn kez bolatyn. Ortanyŋ äseri me eken, joq älde sol jyl-dardyŋ özinde-aq «özbektenu» saiasaty jürdi me, ol jaǧyna taldau jasai almaimyn. Biletinim, Ämudariia audany boiynşa qazaqtyŋ sol kezdegi üles salmaǧy nebäri 4-5%-ǧa äzer jetetin.
Auyldaǧy jalǧyz orta mektepte qazaq balalaryna arnalǧan 4-5 şaqty qazaq synyptary boldy. Tipti, aralas dep aituǧa auzyŋ barmaidy, sebebi, özbek synyptary biz qazaq balalary oqityn synyptardan 4-5 esedei köp bolatyn. Taza qazaq tilinde sabaq jürgizetin mūǧalim joqqa tän edi, sol sebepten qazaq synyptarynda balalar az oqydy. Onyŋ özinde sabaq jartylai özbek tilinde jüretin. Sol jyldary keibir qandastarymyz qazaqşa tolyqqandy bilim ala almaityn bolǧan soŋ amalsyz balalaryn özbek synyptaryna bere bastady. Būl, ärine, assimiliasiiaǧa aparatyn jol ekenin bilse de, köpşilik solai etuge mäjbür boldy.
Jaŋylyspasam, 8-9 jastaǧy kezim, auylǧa sonau qiyrdaǧy Qoŋyrat audanynan kelin tüsti. Qoŋyrat audany ol kezde qazaǧy mol, qazaqy salt-dästürge berik, talai jyraular, aqyndar tuǧan irgeli qazaqy audan sanalatyn. Balalyq aŋǧaldyqtan bolar, men sol kezde ol audandy Qazaqstannyŋ qūramynda dep oilaitynmyn. Sol Qoŋyrattan tüsken kelinniŋ aty – Zäureş eken. Nökis universitetiniŋ filologiia fakultetin üzdik tämamdaǧan Zäureş şyn mäninde bizge kelgen qūt boldy.
Kişkentai ǧana auyl mektebi, onyŋ işindegi eleusiz qalǧan qazaq synyptary Zäureştiŋ mūǧalimdikke keluimen tülep sala berdi. Ol qazaq tili men ädebietinen sabaq bergen künnen bastap özge ūlttan qūralǧan mūǧalimderdiŋ bizge degen közqarasy kürt özgerdi desem, asyra aitqanym emes. Qazaq synyptaryn, qazaq balalaryn mensinbeitin, negizinen, özbek ūltynan qūralǧan ūstazdar qūramy Zäureş kelgen az ǧana jyldyŋ işinde bizge basqaşa közben qaraityn deŋgeige jetti. Qazaq balalarynyŋ belsendiligi artty.
Şynyn aitu kerek, sondaǧy az ǧana qazaq öziniŋ ruhynyŋ älsirep bara jatqanyn sezetin. Sondyqtan da qoldarynan kelse balalaryn Qazaqstanda oqytqylary kelip tūratyn. Biraq jartylai özbekşe oqyǧan bizdiŋ auyldaǧy äpkelerimiz ben aǧalarymyzdyŋ osynda kelip taza qazaqşa emtihan tapsyryp, oquǧa tüsui qiyn bolatyn. Sol jyldary Zäureş Abdullaqyzy bizge kelmese, onsyz da qaptaǧan qalyŋ özbektiŋ işinde qalǧan myna bizderdiŋ bolaşaq taǧdyrymyz qalai örbir edi, ol jaǧyn aitu qiyn. Keide maǧan Jaratuşynyŋ özi Zäureş Abdullaqyzy arqyly auyldaǧy az ǧana Alaş balasynyŋ ruhyn qaita kötergendei äser qaldyrady. Öitkeni, şyn mäninde de bolmysy özgerip, özbektene bastaǧan şaǧyn top oǧan üiir bola bas-tadyq. Kündelikti sabaqtan bölek, ol jürgizgen qosymşa sabaqtardan qalmaitynbyz. Onyŋ aituymen qazaq aqyn-jazuşylarynyŋ şyǧarmalaryn izdep jürip oqityn boldyq. Būryn balalaryn özbekşe oqytqysy keletin ata-ana endi qazaq synybyn töŋirekteitin halge jetti. Öitkeni ol kisi tek qana özi jürgizetin qazaq tili men ädebietin ǧana emes, özge pänderdiŋ de qazaqşa jürgiziluin qadaǧalaityn.
Ol daiarlaǧan oquşylar respublikalyq olimpiadalarda jüldeli oryndarǧa ie bola bastady. Onyŋ basşylyǧymen qazaqtyŋ beldi jazuşylarynyŋ qanşama şyǧarmalary auyl klubynda sahnalandy.
Äli esimde – jazuşy S.Köbeevtiŋ «Qalyŋ mal» romanyn, S.Toraiǧyrovtyŋ «Qamar sūluyn» sahnaǧa daiyndau barysynda maǧan basty keiipkerlerdi oinauymdy ötingeni. Sol joly osy qoiylymdarymyzdy tamaşalaǧan köpşilik köpke deiin meni «Ǧaişa», «Qamar» dep atap jürdi. Būdan bölek, oquşylarynyŋ boiyndaǧy qabiletterin tez aŋǧarǧyş ūstaz olardy öleŋ jazuǧa, dombyramen küi tartuǧa bauli bastady. Olar jazǧan tyrnaqaldy dünielerdiŋ gazet betterinde jariialanuyn qalady. Eger onyŋ bir oquşysynyŋ öleŋi ne bolmasa kişkentai ǧana bir äŋgimesi gazet-jurnal betine şyǧa qalsa, baladai şyn quanatyn. Sonymen birge Zäureştiŋ adamdy özine tartatyn, özine baǧyndyra alatyn qasieti boldy boiynda. Auyldaǧy qazaq qyzdary ol kisige qarap boi tüzeitin, tipti, ūlty bölek özge ūlt ökilderiniŋ özderi ony körgende qazaqşa tildeskisi kelip tūratyn.
Zäureş Abdullaqyzy ainaldyrǧan 7-8 jyldyŋ işinde auylda ǧana emes, audanda bedeldi, abyroily tūlǧaǧa ainalyp ülgerdi.
1991 jyly 11-synypty aiaqtaǧan soŋ men arman quyp Almatyǧa, odan Qaraǧandyǧa kettim. Apaiymnyŋ bergen bilimi, aqyl-keŋesi meniŋ osy jerge tez siŋuime, oquymdy odan äri jalǧastyruyma, ömir jolymdy qinalmai tabuyma septigin tigizdi. Sol oimen biraz jyldardan keiin Astana qalasyndaǧy L.N.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetiniŋ filologiia fakultetine oquǧa tüsip, oidaǧydai aiaqtadym. Özimniŋ atamekenimde mäŋgilikke tūraqtap qaldym.
Quanatynym, meniŋ süiikti ūstazym da ol jaqtan köp ūzamai ata qonysqa köşip kelipti. Jambyl oblysy Merki audanynyŋ «Oquşylar saraiynda» mūǧalimdik qyzmetin jalǧastyryp jür dep estimin. Eki ūl, eki qyz tärbielep, bügingi küni nemere süiip otyrǧan Zäureş apaidyŋ ajarly, oily kelbetin uaqyt şirkin biraz äjimdegen de bolar. Biraq ol bäribir meniŋ sanamda jalyndaǧan ör minezimen, sūlu da asqaq beinesimen qalǧan. Özgeşe elestetkim kelmeidi.
Jūldyz NŪRMŪHANBETQYZY, L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetiniŋ oqytuşysy
