Beiresmi derekterge sensek, jyl saiyn elımızde 100 myŋǧa juyq bala ata-anasy bola tūra köşe kezıp, qaŋǧybastyqqa salynady. Äsırese, dalabezer jetkınşekterdıŋ köbı Astana men Almaty sekıldı megapolisterdı töŋırekteidı eken. Kelım-ketım kısı üzılmeitın mūndai qalalarda jan baǧu da oŋaiyraq. Pysyqailary kışıgırım kafelerde ydys juuşy, aula sypyruşy bolyp näpaqasyn tabady. Tünde temırjol beketı, bazar maŋy, jertölelerde qonady. Bırazynyŋ özımen bırge eş qūjaty joq. Jön sūraǧan polisiia qyzmetkerlerıne şyn aty-jönın aitudan bas tartatyndar da jeterlık. Ondai ūl-qyzdar dereu arnaiy mekemege jıberıledı.
Jauapsyz ata-anany komissiia tergeidı
Solardyŋ bırı elordadaǧy Äliia Moldaǧūlova köşesınde ornalasqan. Kämeletke tolmaǧandardy beiımdeu ortalyǧy dep atalatyn būl ūiym 2011 jyldyŋ 9 nauryzynda qūrylǧan. «Bızdıŋ mındetımız – qarausyz qalyp, qaŋǧybastyqqa salynǧan balalardy qaita tärbieleu, olardyŋ qylmysqa ūrynbauynyŋ aldyn alu. Qalypty ömırge beiımdeu üşın mūndaǧy jetkınşektermen psiholog, pedagog jäne därıger jüielı türde jūmys ısteidı» deidı ortalyq direktory Amanjol Belgıbaev.
– Mekemege äkelıngen balany qalai tekseresızder?
– Äuelı onyŋ äleumettık märtebesı anyqtalady. Keibıreuınıŋ qūjaty tuǧaly müldem bolmaidy. Ondai büldırşınderdıŋ qol süiegın tekseru arqyly sot-medisinalyq saraptama qai künı düniege kelgenın boljaidy. Sonyŋ kömegımen perzenthanaǧa sūranys jıberılıp, naqty uaqyty belgılenedı. Solaişa tuu turaly kuälık berıledı. Keibıreuınıŋ qūjaty bar, bıraq joǧalyp ketken. Endı bıreulerınıkın äke-şeşesı kepılge ötkızıp tastaǧan. Ata-anasy qaitys bolyp, bıraq balaǧa qamqorşylyq räsımdelmegen jaǧdailar da kezdesedı. Öz perzentınıŋ ömırıne selqos qaraityn äke-şeşelerdı de kördık.
– Ondai ata-analarǧa qandai şara qoldanylady?
– Äkımdık janyndaǧy Kämeletke tolmaǧandar ısı jäne olardyŋ qūqyqtaryn qorǧau komissiiasymen tyǧyz bailanystamyz. Olar aiyna 2 ret jinalys ūiymdastyrady. Bızdegı balalardyŋ ata-anasyn sol otyrysqa şaqyramyz. Onda äke-şeşelerı tärbiege qatysty mäselelerın baiandaidy. Komissiia qūramynda Bılım basqarmasy, Densaulyq saqtau basqarmasy, Jūmyspen qamtu jäne äleumettık qorǧau basqarmasy, Jastar saiasaty basqarmasy sekıldı aluan salanyŋ ökılderı bar. Solar ata-anany mūqiiat tyŋdap, öz kömekterın ūsynady. Alaida, balaǧa müldem qaraǧylary kelmei, tolyqqandy bas tartqan, ışkılıkke salynǧan äke-şeşelerdı de kördık. Mūndai jaǧdaida ıs sotqa jöneltılıp, ata-ana qūqynan aiyru turaly şeşım şyǧarylady.
Bıreu toiyp sekıredı…
Ortalyqqa 2011 jyly 308 bala, 2012 jyly 1027 bala, 2013 jyly 716 bala, 2014 jyly 628 bala, 2015 jyly 997 bala osy mekemenıŋ tūrǧyny bolǧan. Biyl jyl basynan berı 302 bala qabyldanǧan. Onyŋ 276-sy ata-anasyna, 15-ı balalar üiıne, 3-euı arnaiy bılım mekemelerıne, 2-euı özge qalalardaǧy Kämeletke tolmaǧandardy beiımdeu ortalyǧyna, 1-euı qamqorşylyqqa tapsyrylǧan.
Aitpaqşy, mektep jasyndaǧy balalar mūnda tüskende de oqudan qol üzıp qalmaidy. Astanadaǧy №14 mektep-gimnaziianyŋ ūstazdary osynda kelıp, ärbırın tiıstı synyp baǧdarlamasy boiynşa oqytady.
Ortalyqtyŋ aǧa tärbieşısı Aigül Bolathanqyzymen söileskenımızde, osyǧan deiın türlı taǧdyrdyŋ kuäsı bolǧandyqtaryn jetkızdı.
– Būrnaǧy jyly 12-13 jasar aǧaly-qaryndasty ūl men qyz tüstı. Mınezderı äp-äibat, özderı elgezek. Otbasynda anasymen jäne ögei äkesımen ömır sürıptı. Ögei äkesı qaitys bolǧan soŋ, anasy ışkılıkke salynyp ketken. Ondai üiden bereke ketetını belgılı ǧoi. Tamaq uaqytyly jasalmaidy, balalar qadaǧalanbaidy, aqyry uchaskelık polisei Sereja men Maşany osynda ornalastyrdy. Keiın komissiiaǧa anasy jylap-eŋırep kelıp, keşırım sūraǧan. Sonda kıp-kışkentai Serejanyŋ anasyna aitqanyn estıp, bärımızdıŋ köŋılımız bosaǧan. «Mama, sen bızdı staqanǧa aiyrbastap jıberdıŋ be?! Sen araqqa salynbasaŋ, būrynǧydai ädemı ömır süre beruşı edık» dep ūly anasyna ūrsady. Äiteuır, älgı äiel dereu özın qolǧa alyp, esın jidy. Taǧy bır uaqiǧany bılemın. Bızge kelıp tüsken Säbina esımdı qyz äke-şeşesı qaitys bolǧanyn, äjesınıŋ de jaqynda köz jūmǧanyn, barar jerı men basar tauy qalmaǧanyn aityp, mūŋyn şaqqan. Onyŋ aituymen tiıstı oryndarǧa habar berıp, qyz turaly mälımetterdı jinauǧa tyrysqanymyzben, eşqandai sūranysymyz qanaǧattandyrylmady. Söitsek, ol qyzdyŋ äke-şeşesı bar, özı tūrmysy täuır otbasydan şyqqan eken. Işı pysyp, jeke ömır sürgısı kelıp, üiınen ketıp qalǧan, – deidı aǧa tärbieşı.
Köŋıl bölmeuşılıkten kesır köp
Osydan soŋ ortalyqtaǧy balalardyŋ bırdı-ekeuın äŋgımege tarttyq. Özın Timur dep tanystyrǧan sary bozbalanyŋ mūnda jatqanyna 1 aidan asypty.
– Üige qaitqyŋ kelmei me? – dep sūradym.
Ünsız basyn şaiqady.
– Nege?
– Äke-şeşem ışedı. Maǧan köŋıl bölmeidı. Osyndaǧy ömır jaqsy.
Işkı qyjylyn aqtaruǧa jüreksınıp tūrǧanyn sezıp, būdan ärı mazalamadym. Al Nūrai men Saltanattyŋ jaǧdaiy Timurdıkıne ūqsamaidy. Nūraidyŋ äke-şeşesı qaitys bolyp, tuys äpkesınıŋ qolyna qamqorşylyqqa ötıptı. Bıraq jasöspırım qyz jiı-jiı janjaldasa bergen soŋ, äpkesı amalsyz osynda äkelıp tastaǧan.
– Nūrai, endı kımmen tūrǧyŋ keledı?
Tämpış tanau qyz iyǧyn qiqaŋ etkızdı.
– Üidı saǧyndyŋ ba?
– İä, azdap.
Osy kezde manadan berı sözımızdı baǧyp otyrǧan Saltanat äŋgımege aralasty.
– Men üiımdı saǧyndym, – dedı nazdy dauyspen.
– Nege ketıp qaldyŋ üiden?
– Bärı – menıŋ kınäm. Şataq mınezımdı körsetıp, äke-şeşeme äbden erkeledım. Üige barǧan soŋ būrynǧy qatelıkterımdı qaitalamaimyn.
Balamysyŋ degen! Äitkenmen, olardyŋ üiden qaşyp, qaŋǧybastyqqa salynuynda ata-ananyŋ da kınäsı barşylyq-au. Ötken jyly «HeadHunter» äleumettik zertteu ūiymy saualnama jürgizip, mynadai mäseleniŋ betin aşqan-dy. Saualnamaǧa qatysqan 3200 qazaqstandyq ata-ananyŋ törtten biri «Tabysym tamaq pen kiimge, balama bilim beruge ǧana jetedi. Balanyŋ bos uaqytyn tiimdi etip ūiymdastyruǧa aqşa qalmaidy» dep jauap bergen. Al 22 paiyzy «Bala-şaǧany asyrauǧa aqşam jetedi, al üiirme degeniŋiz – balaǧa qajeti joq dünieler» depti. Respondentterdiŋ tek 2 paiyzy ǧana «Perzentımnıŋ büginimen qatar, erteŋgi küniniŋ de qamyn jasap jatyrmyn» dep jauap bergen. Balanyŋ bolaşaǧyna bırden-bır jauapty jan özderı ekenın tüsınbeitın, ūǧynbaityn äke-şeşelerdıŋ kesırınen älgındegıdei qoǧam dertı de örşıp tūr.
P.S. Ortalyqtan tūnjyrap şyqtym. Eŋsemdı auyr oi basyp barady. Erte joǧalǧan balalyq-ai deseŋşı. Äitpese, mūndaǧylardyŋ ärqaisysynyŋ da baqytty boluǧa haqy bar ǧoi…
Botagöz MARATQYZY
