Elordanyŋ Ardagerler keŋesınıŋ qūramynda ömırdıŋ qiyndyq qylbūrauyna şydaǧan, bırı ılgerı, bırı keiındı küi keşıp jatqan 54 myŋ qart adam bar. Olardyŋ ahualy men arman-arzuy qandai? Osy sūraqtardyŋ jauabyn bılu üşın Astana qalasy Ardagerler keŋesınıŋ töraǧasy Beken ÄLIMJANOVTY äŋgımege tarttyq.
– Beken Ökenūly, älgı 54 myŋnyŋ ışınde Ūly Otan soǧysynda janqiiarlyqpen soǧysqandarmen bırge Jeŋıs künın jaqyndatqandar da bar. Olarǧa qandai qamqorlyq jasalyp jatyr?
– Ras, jyl ötken saiyn soǧystyŋ tauqymetın tartqandardyŋ qatarlary jel jyqqan qamystai sirep barady. Eger, statistika tılımen söilesek, Ūly Otan soǧysynyŋ 300 ardagerı men mügedekterı, 4561 soǧys jyldaryndaǧy tyl eŋbekkerlerı, 348 soǧysta opat bolǧandardyŋ jesırlerı men balalary, 1173 faşistık konslagerlerdıŋ tūtqyndary men saiasi repressiialardyŋ qūrbandary, 300-den astam Leningrad qorşauynda bolǧan adamdar bar. Al qalǧanyn tyŋ igeruşıler men basqa da sanattaǧy zeinetkerler tolyqtyrady.
Ardagerler ūiymdarynyŋ bas-ty jūmysynyŋ bırı – osy qart adamdardyŋ materialdyq äleuetıne, tūrǧyn üi-tūrmystyq jaǧdaiyna, medisinalyq qyzmet körsetuıne, emdeu men sauyǧuyna qamqorlyq jasaluyna bas-köz bolu. Osy jerde qala äkımdıgı, qalalyq basqarmalar men vedomstvolardyŋ alabölek qamqorlyǧy men kommersiialyq ūiymdardyŋ ülken kömegın körıp jatqanymyzdy aita ketu kerek.
«QazMūnaiGaz», «Sesna» korporasiiasy, «KazTransOil» siiaqty kompaniialar qariialarǧa ünemı qaiyrymdylyq, demeuşılık jasaidy.
Salystyrmaly türde aitsaq, astanalyq ardagerlerdıŋ jaǧdaiy basqa öŋırlerge qaraǧanda edäuır jaqsy. Olarǧa merekelık künder qarsaŋynda aqşalai kömek körsetılıp, kommunaldyq tölemder boiynşa, qalalyq qoǧamdyq kölıkte jüru, därı-därmektermen qamtamasyz etu üşın jeŋıldıkter berıledı. Byltyr 9 mamyrǧa orai äkımdıktıŋ qaulysymen jäne mäslihattyŋ şeşımımen Ūly Otan soǧysyna qatysuşylarǧa 150 myŋ teŋge, soǧys jyldaryndaǧy tyl eŋbekkerlerıne 10 myŋ teŋgeden bölıngenı belgılı. Biyl taǧy da osyndai bır rettık kömek jasaldy. Bızdıŋ qalada ǧana barlyq zeinetkerlerge qoǧamdyq kölıkte jeŋıldıkpen jüru qarastyrylǧan. Ūly Otan soǧysynyŋ barlyq ardagerlerı tūrǧyn üimen qamtamasyz etılgen, päterlerın jöndeu üşın kömek körsetıledı.
– Soǧys ardagerlerınıŋ körgen-bılgenderın estelık qylyp qaldyryp, ūrpaq tärbiesıne qadeleude qandai şaralar jürgızılıp jatyr?
– Ondai şaralar mereke qarsaŋynda ekı künnıŋ bırınde bolady, bıraq jyl boiy ötkızılse de artyq etpes edı. Ardagerler mektep, JOO men kolledj-derde jastarmen jiı kezdesedı. Sonymen qatar Stalingrad şaiqasynyŋ 70 jyldyǧyna arnalǧan döŋgelek üstel otyrystary ötkızıldı, osyndai şaralardy Kursk şaiqasynyŋ 70 jyldyǧyna orai ötkızuge daiyndyq jürgızılude.
Qazırgı uaqytta Ūly Otan soǧysynyŋ 70 jyldyǧyna daiyndyq jūmystary bastaldy. Qoǧamdyq muzeiler men äskeri daŋq būryştarynyŋ körme-baiqauyn ötkızıp, soǧys batyrlaryna arnalǧan eskertkışter men estelık jerlerdıŋ maŋyn abattandyrudy josparlap otyrmyz. Būqaralyq aqparat qūraldarynda bızdıŋ jerlesterımız – Keŋester Odaǧynyŋ batyrlary men basqa da ordenderge ie bolǧan soǧysqa qatysuşylar turaly ocherkter men maqalalar jariialasaq deimız.
– Ardagerler ūiymynyŋ qatary qalai tolyǧyp otyrady?
– Elorda Almatydan Astana qalasyna auysqasyn ardagerler ūiymynyŋ sandyq qūramy ūlǧaiuymen qatar, intellektualdyq därejesı de özgerdı.
Bızdıŋ ūiymdardaǧy ardagerlerdıŋ qatarynda elımızdıŋ ekonomikasy, äleumettık salasy, ǧylym men mädeniettıŋ damuyna, Qazaqstannyŋ täuelsızdıkke jetuıne airyqşa üles qosqan jäne qosyp kele jatqan res-publika Joǧarǧy Keŋesınıŋ jäne elımızdıŋ Parlamentınıŋ būrynǧy deputattary, ministrlıkter men respublikalyq vedomstvolardyŋ, ırı öndırıstık, auyl şaruaşylyq käsıporyndar men qūrylystardyŋ basşylary, ǧalymdar, mädeni-aǧartu jäne medisina mekemelerınıŋ qairatkerlerı bar. Olar jas egdelıgıne, qarttyq jeŋıp, meŋdeitın türlı auru-syrqaularyna qaramastan bügıngı künı qoǧamdyq-saiasi jūmystarǧa, bırınşı kezekte sailau nauqandaryna, keleşek ūrpaqty otansüigıştık pen adamgerşılıkke tärbieleuge belsene atsalysuda. Qalalyq ardagerler ūiymynyŋ naqty ūiymdastyruşylyq qūrylymy bar. Qala aumaǧynda 3 audandyq ardagerler keŋesı men 372 bastauyş ardagerler ūiymy jūmys ısteidı. Bıraq olardyŋ jūmysyn älı de bır retke keltıru kerek, ardagerlerge zaŋdyq märtebe beru kerek.
– Sonda sızdı ne alaŋdatady?
VI Respublikalyq Ardagerler ūiymdarynyŋ sezınde Elbasy N.Nazarbaev: «Sızderdıŋ qoǧamdyq ūiymdaryŋyzdyŋ ruhani maŋyzdylyǧyna eş şübä joq. Bıraq ardagerdıŋ asqaq atyn zaŋmen quattaityn kez keldı» dep aityp edı. Qazır Parlament Mäjılısınde «Ardagerler turaly» zaŋdy talqylau qaitadan qolǧa alyndy. Zaŋda ardagerler ūiymynyŋ apparatyn tolyp jatqan ükımettık emes ūiymdarmen qatar qoimai, märtebesın, qarjylandyru jolyn aiqyndap bergen dūrys pa deimın. Zaiyrly qoǧamda är qariiaǧa tiıstı moraldyq, materialdyq kömek jasaluy kerek. Al ony küşeitu üşın bastauyş ardagerler ūiymyna basymdyq beru kerek. Ökınışke qarai, bastauyş ardagerler ūiymy tek jekelegen adamdardyŋ qoǧamdyq belsendılıgınıŋ arqasynda qyzmet etıp otyr. Keibıreulerınıŋ keŋsesı joq. Töraǧalary qūjattardy üiınde saqtaidy. Kadr mäselesı qiyn. Osy jyldyŋ qazanyna deiın barlyq bastauyş ardagerler ūiymynyŋ töraǧalary sailanady. Olardyŋ jūmystaryn tiımdı ūiymdastyru üşın Qalalyq ardagerler keŋesı arnaiy nūsqaulyq-ädıstemelık kıtapşa da şyǧardy.
Ärine, osy tektes azyn-şoǧyn tüitkıldermen qatar, maqtanatyn da jerımız bar. Dariia keude, tau müsın, ömırden körgen-tüigenı köp qariialardy qalaişa qausatyp bos qoiuǧa bolady?
Osy oraimen qart adamdardy qoǧamdyq jūmystarǧa köbırek tartuǧa tyrysamyz.
Mysaly, bızde ardagerler Prezidenttıŋ Qazaqstan halqyna Joldauyn tüsındıru jūmystaryna da belsene atsalysuda. Daiyndyǧy joǧary zeinetkerlerden tūratyn arnaiy nasihat toby qūrylyp, bekıtılgen.
Qalalyq keŋes janynda qazaqşa, orysşa än şyrqaityn ekı hor ūjymy jūmys ısteidı. 4 mamyr künı Oquşylar saraiynda ardagerler körkem önerpazdarynyŋ konsertı ūiymdastyryldy. Ardagerler arasynda ünemı ötkızıletın şahmat pen doiby jarystarynan basqa, biyl alǧaş ret şaŋǧy men jüzuden jarystar ötkızıledı. Qazır özderıŋız bılesızder, zeinetke şyǧu jasyn ūlǧaitu turaly qoǧamda qyzu talqylau jürıp jatyr. Qalaiyq, qalamaiyq, bız azamattarymyzdyŋ ortaşa ǧūmyr jasyn ūlǧaituǧa jaǧdai jasauymyz kerek. Iаǧni, ökımetke antieidjingtıŋ keşendı şarasyn qolǧa alatyn uaqyt keldı ǧoi dep oilaimyn. Japoniia, Şvesiia siiaqty aldyŋǧy qatarly memleketterde qart adamdardyŋ mümkındıkterın paidalanu, qoǧamnan kındıgın ajyratpau äldeqaşan jolǧa qoiylǧan. Qart adam üide omalyp otyrmau kerek. Jatsa jambas tesıledı, jalyqsa sary tap bolady. Osy oraida üş mini-ortalyq aşuǧa kömektesken Almaty audany äkımdıgınıŋ äreketı basqa audandarǧa ülgı bolsa eken deimın. Mailin köşesındegı 16-üide «Jeŋıs», Mūstafin köşesı, 15/3-üide «Dostar», Brusilovskii köşesı, 2-üide «Aidar» degen üş şaǧyn ortalyq aşyldy. Qart adamdar osy jerde demalyp, şahmat, doiby oinaidy, än şyrqaidy, bır-bırlerımen aralasady.
Ä.ALAŞ
