Bauraiy ǧalamdyq deŋgeidegı bairaqty bäseke men aluan türlı forumdardan bosap körmegen Astanamyz taǧy bır maŋyzdy şaranyŋ şymyldyǧyn türuge daiyndalyp jatyr. Būl – Qorǧanys ministrlıgı ūiymdastyrǧaly otyrǧan halyqaralyq KADEX-2016 (Kazakhstan Defence Exposition) qaru-jaraq jäne äskeri tehnikalar körmesı. Älem aldynda Alaştyŋ aibynyn taǧy bır märte asqaqtatqaly otyrǧan osynau uaqiǧa 2-5 mausym künderı elordada ötedı.
Negızgı eksponattary zamanaui äskeri tehnika men qaru-jaraq bolyp tabylatyn körmenıŋ basty maqsaty – otandyq käsıporyndardyŋ mümkındıkterı men keleşegın Qazaqstan Qaruly Küşterı jäne basqa da äskeri qūrylymdardyŋ sūranysyna säikestendıru. Sondai-aq, üzdık qorǧanys önerkäsıbı bar kompaniialarmen bailanys ornatyp, şeteldık sarapşylarmen pıkır almasu da – atalmyş şaranyŋ basty missiiasy.
Astana halyqaralyq äuejaiynyŋ äskeri sektorynda ötetın körmege Qytai, Türkiia, Germaniia, Kanada, Koreia, Fransiia jäne Resei syndy 35 memleketten 200-ge juyq äskeri tehnika öndıretın kompaniia qatysuǧa niet bıldırgen. Sonymen qatar, bızdıŋ eldıŋ atynan taǧy 100-ge tarta otandyq käsıporyn qūrlyq äskerlerı men äskeri-teŋız küşterıne arnalǧan qaru-jaraq pen äskeri tehnikanyŋ äue şabuylynan qorǧanys jüielerı, arnaiy maqsattaǧy IT-tehnologiialar jäne bailanys jüielerı, tyldyq jäne basqa da äskeri tehnikanyŋ aluan türın paş etuge daiyndaluda.
Solardyŋ bırı – «Qazaqstan Paramaunt İnjiniring» kompaniiasynyŋ jalpy äskerlerge, arnaiy maqsattaǧy jauyngerlerge, sondai-aq, äskeri polisiiaǧa arnalǧan «Arlan» atty brondalǧan döŋgelektı maşinasy. Synama barysynda üzdık nätijeler körsetken jol taŋdamaityn būl tehnika laŋkestık şabuyldar men qoldan jasalǧan bombalardan tolyq qorǧalǧan. Radiotolqyndardy «jūtyp alatyn» qosymşa funksiiasy taǧy bar. Döŋgelekterın oq tesse de, emın-erkın 50 şaqyrymdy jürıp öte alatyn brondy tehnikanyŋ ūzyndyǧy – 6,5 metr, biıktıgı – 3 metr, jyldamdyǧy saǧatyna – 120 şaqyrym, al jalpy salmaǧy – nebary 10 tonna. Soǧan qaramastan qosymşa 18 tonnaǧa deiıngı jüktı tasymaldai alady.
KADEX-DEREK:
KADEX (Kazakhstan Defence Exposition) qaru-jaraq jäne äskeri tehnikalar körmesı – Qazaqstan Qaruly Küşterı qorǧanys äleuetınıŋ damuy men artuyna orasan zor septıgın tigızıp otyr. BAQ derekterıne sensek, 2010 jyly ötken körme nätijesınde 1,5 mlrd AQŞ dollary mölşerınde 10 ūzaq merzımdı qūjat jasaldy. Oǧan 156 kompaniia, onyŋ ışınde 86 otandyq kompaniia qatysty. Al 2014 jyly körme barysynda qol jetkızılgen uaǧdalastyq negızınde 2,6 mlrd AQŞ dollary somasynda 31 ūzaq merzımdı kelısımşartqa qol qoiyldy. Qatysuşy kompaniialardyŋ sany 300-ge deiın, onyŋ ışınde otandyq kompaniialardyŋ sany 92-ge deiın ūlǧaiǧan.
Būdan bölek, otandyq qorǧanys salasynda özındık qoltaŋbasy qalyptasyp kele jatqan «Semei injiniring» zauyty da körmege qyzu äzırlenude. Kompaniia taiau aralyqta T-72, Jaiau äskerdıŋ jauyngerlık maşinasy (JÄJM-1) men BTR-7 brondy transporterlerın jasap şyǧarudy közdep otyr.
Körmede «Qazaqstan injiniring» ūlttyq kompaniiasynyŋ qūramyna kıretın «S.M.Kirov atyndaǧy maşina jasau zauytynda» şyǧarylatyn mamandandyrylǧan önım ūsynylady. Būl zauyt negızınen teŋız suasty qaruyn, temırjoldyŋ qozǧalmaly qūramyn jobalau men daiarlauǧa, sondai-aq, Qorǧanys ministrlıgınıŋ qajettılıgıne arnalǧan azamattyq önım men joǧary tehnikalyq būiymdar şyǧaryp keledı.
El nazaryna ūsynylatyn şeteldık zamanaui qarular:
Türkiia:
Körmege Türkiianyŋ jetekşı «ASELSAN» qorǧanys kompaniiasy qatysuǧa niet bıldırıptı. Äskeri bailanys salasynda radar jäne radioelektrondyq joǧary tehnologiialyq jüielerdı ūsynatyn bolady.
Kanada:
«Viking Air Ltd» älemdık därejedegı äue-ǧaryştyq kompaniiasy «Series-400» 19 oryndyq äuekemesın ūsynady. Jalpy maqsattaǧy turbo būrandaly ūşaqtar şyǧarudaǧy köşbasşy sanalatyn kanadalyq kompaniia dästürlı äue kemelerınıŋ älemdık parkıne arnalǧan jabdyqtar şyǧarady.
Fransiia:
Ūiymdastyruşylardyŋ aituynşa, Fransiia memleketınen kelgen mamandar «MBDA» kompaniiasy şyǧarǧan jerüstı, teŋız jäne äue jüiesıne arnalǧan önımnıŋ tür-türın ūsynbaq.
Resei Federasiiasy:
Qaru-jaraq pen oq-därıler jasauda 85 jyldyq täjıribesı bar reseilık «KBP» jäne «Vologda optika-mehanikalyq zauyty» kompaniiasynyŋ T-90, T-80U, BMP-3, BTR-80, MT-LBM brondy tehnikaǧa arnalǧan atysty basqarudyŋ köp arnaly tūraqtandyrylǧan jüielerı körsetıledı.
Otandyq äskeri tehnika demekşı, «KADEX-2016» körmesınıŋ basty jaŋalyǧy – şarada «KamAZ»-dyŋ bazasynda jasalǧan süŋguırlerdı avtonomdy qamtamasyz etetın jyljymaly stansa men «Qajymūqan» dep atalatyn ǧajaiyp mūzjarǧyş katerdıŋ syzbasy bolady dep kütılude. Būl stansa ailaqtan jäne jüzu qūraldarynan 40 metrge deiıngı tereŋdıkte diversiialyq küşterge qarsy ıs-qimyl şaralaryn oryndau kezınde süŋguırlerge suasty operasiialaryn jürgızuge jaǧdai tuǧyzady. Al ǧajaiyp keme özenderde, su qoimalarynda jäne Kaspii teŋızınıŋ soltüstık bölıgındegı qalyŋdyǧy 30 santimetrge deiın jetetın mūzǧa qaramastan patruldık qyzmet atqara alady. Ekipajy 4 adamnan tūratyn būl qaru türı avtonomdy türde 5 täulıkke deiın qyzmet ete alady. «Qazaqstan injiniring» ūlttyq kompaniiasynyŋ qūramyna kıretın «Gidropribor» zauytynyŋ tūŋǧyşy bolǧaly otyrǧan osy kater aldaǧy bırneşe jylda paidalanuǧa berıledı. Tapsyrys beruşı – Qazaqstan ŪQK Şekara qyzmetı.
Körmege qatysatyn qazaqstandyq käsıporyn qatarynda «Semei injiniring», «Zenit» Oral zauyty», «Tynys», «S.M.Kirov atyndaǧy maşina qūrastyru zauyty», «Qazaqstan Paramaunt injiniring», «Qazaqstan Aselsan injiniring» bar ekenın aita keteiık. Olar eksportqa korablderge qajettı türlı torpedolardy, keme gidravlikasyn, aviasiialyq qajettılıkterdı, qazırgı zamanǧy jylu qūraldaryn, közdeu linzalaryn, tüngı köru apparattaryn ūsynatyn bolady.
TAQYRYPQA TŪZDYQ
Körme ūiymdastyruşysy – «Qazaqstan GİS ortalyǧy» AQ prezidentı Äigerım Stambekovanyŋ mälımetınşe, qatysuşylar üşın barlyq jaǧdai jasalatyn bolady. Körme aumaǧynda 14 interaktivtı taqta, onyŋ 10-y pavilondardyŋ ışınde ornalasady. Kompiutermen bırıktırılgen diagonalı 46 ölşemdı multitach sensorlyq ekrandar bolady. Displeidı basqan kezde interaktivtı kartada mejelı orynǧa keletın baǧyttar körsetıledı, sonymen qatar, ol arqyly körme nysandary, kompaniialar men sektorlardyŋ ornalasu retımen tanysa alasyz.
Baspasöz ortalyǧy men körme ştabyna LED-displeiler, sensorly panel, audany 9 şarşy metrlık beinetaqta qondyrylady. Körmenıŋ barlyq aumaǧynda Wi-Fi nüktelerı jūmys ısteidı. Sonymen qatar qatysuşylar men qonaqtar üşın kez kelgen uaqytta körmenıŋ ornalasqan jerı turaly, basqa da egjei-tegjeilı aqparatpen qamtamasyz etetın «KADEX-2016 mobildı qosymşa jasalǧan. Jüie «Wi-Fi Kadex» jelısıne qosylǧanda avtomatty türde jükteledı.
Ataqty KADEX körmesı elımızde alǧaş ret 2010 jyly ūiymdastyrylǧan bolatyn. Tūŋǧyş körmenıŋ aşylu saltanatyna Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev pen Türkiianyŋ sol kezdegı prezidentı Abdolla Gül qatysqan.
Bürkıt NŪRASYL
