Jūmabai Eskendirov,
Qazaqstan Respublikasy Tötenşe jaǧdailar ministrligi
Astana qalasy boiynşa departamentiniŋ bastyǧy:
Qauipsizdikti qamtamasyz etu – memlekettik maŋyzdy is
Astananyŋ halqy men aumaǧyn tabiǧi jäne tehnogendik sipattaǧy tötenşe jaǧdailardan qorǧau maqsatynda elordamyzdaǧy Tötenşe jaǧdailar departamenti auqymdy şaralar atqaryp keledi. Särsenbi küni ötken tikelei tildesu barysynda atalmyş mekeme bastyǧy Jūmabai Eskendirov däl osy mäseleler töŋireginde äŋgimeledi.
– Sälemetsiz be, men Astanadan habarlasyp tūrmyn. Aty-jönim – Azamat Serikūly. Sūraiyn degenim, körşimniŋ eki maşinasy birdei özinen-özi tūryp, janyp ketti. Osyndai oqiǧa Astanada jii tirkele me?
– Avtokölikterdiŋ örtenui aiazdy künderi jii bolady. Jyl basynan beri 47 avtokölik janyp ülgergen. Byltyrǧy jylmen salystyrǧanda būl – 67 paiyzǧa artyp otyr. Negizi, būl örtter aua raiynyŋ suyq mezgilinde avto-kölikti dänekerleu şamymen jylytudyŋ saldarynan, sondai-aq avtokölik işindegi elektr jabdyqtarynyŋ nemese otyn beru jüiesiniŋ aqaularyna bailanysty bolyp jatady. Sonymen birge, qazirgi şeteldik avtokölikter köptegen elektr jüielerimen jabdyqtalǧan. Olardyŋ küşin kötermei, toqtyŋ tūiyqtaluynan bolyp jatqan örtter de köp. Mäselen, kün saiyn 101 pultine 4-5 maşinanyŋ örtenetini turaly habar kelip tüsedi.
– Jasyratyny joq, suyq künderi bärimiz de kölikti dänekerleu şamymen qyzdyramyz.
– Azamat, dänekerlegiş şamdy köliktiŋ qozǧaltqyşyn jylytuda müldem paidalanuǧa bolmaidy. Avtokölikti ot aldyruda aşyq ot türin qoldanuǧa tyiym salynady. Sebebi, ol – öte qauipti. Sondyqtan, elordalyq barlyq avtokölik ielerine aitarym: qarapaiym ört qauipsizdik erejelerin saqtamau jaǧdailary örtke äkelip soǧuy mümkin. Jalpy, avto-kölikterdiŋ janarmai qūiatyn baktarynyŋ auzy jabyq bolyp, janar-jaǧarmaidyŋ aǧyp ketuine jol berilmeui kerek. Sondai-aq, akkumulia-torlardy quattandyru tek qana transport türlerinde jürgizilip, kez kelgen avtoköliktiŋ dūrys jūmys isteitin ört söndirgiş qūralymen jabdyqtalǧany jön. Ökinişke ūrynbas üşin özgelerdiŋ qatelikterin qaitalamaŋyzdar.
– Būryndary jer üilerge peşti arnaiy mamandar ǧana salatyn. Büginde olardyŋ qyzmeti qymbattap ketti me, bilmeimin, äiteuir qazir tūrǧyndar kez kelgen adamǧa būl mindetti senip tapsyra beretin boldy. Mūnyŋ dūrys salǧanyn, sapasyn tekseretin mamandar bar ma, sizderde? Jalpy, talap boiynşa peş qalai salynuy kerek?
– Biylǧy jyldyŋ basynan beri qalamyzdaǧy ot jaǧatyn peşterdiŋ jäne tütin şyǧaratyn mūrjalar qūrylymdarynyŋ dūrys bolmauynan 45 ört tirkeldi. Būl byltyrǧy jyldyŋ osy merzimimen salystyrǧanda 36 paiyzǧa artyp otyr.
Keide tilsiz jaudyŋ aiaǧy qaiǧyly oqiǧalarǧa äkelip soǧyp jatady. Örttiŋ köbi tüngi uaqyttarda bolatyny belgili. Jyl bastalǧaly Astanada uly tütinnen eki adam qaitys bolsa, keide osyndai oqiǧalardan keiin tügel otbasymen auruhanaǧa tüsip jatady. Al, bizde peştiŋ sapasyn tekseretin mamandar bolmaidy. Peşti salyp, tekseretin jeke käsipkerler bar. Biz tek būl mäselege qatysty habarlasqan azamattarǧa keŋes qana bere alamyz. Mäselen, köp jaǧdailarda peş qūdyqtarynyŋ dūrys salynbauynyŋ soŋy qaiǧyly oqiǧalarǧa äkelip soǧyp jatady. Olardyŋ janatyn zattardan nemese şatyrdyŋ aǧaş qūrylymdarynan şeginisteri bolmauynan da ört oryn alady. Sondyqtan, būl rette Astana qalasy Örtke qarsy qyzmeti barlyq azamattarǧa ört qauipsizdik erejelerin saq-taudy qataŋ eskertedi. Jalpy, peşterdi salu kezinde örtke qarsy şeginisterdi saqtai otyryp, mūrjalardy janbaityn zattan jasap, ony är eki-üş ai saiyn tazalap otyru kerek. Peşti jöndep, sylap, qalypqa keltirip baryp paidalanǧan jön.
– Biyl orta mektepti bitiretin balam Medeu ört söndiruşi boludy armandaidy. Özim – qala tūrǧyny Äsima Uälievamyn. Kökşetau qalasynda Tötenşe jaǧdailar ministrliginiŋ tehnikalyq instituty bar degendi estidik. Oǧan qalai qūjat tapsyruymyzǧa bolady?
– Būl institut – Qazaqstan Respublikasy Tötenşe Jaǧdailar ministrli-giniŋ jalǧyz mekemelik oqu oryny. Ol joǧary bilimdi kvalifikasiialyq ofiserlerdi äzirleidi, mūndaǧy sabaqtar kündizgi jäne syrttai oqu türinde jürgiziledi. Kündizgi oqytu fakulteti negizgi qūrylymdyq bö-limşesi bolyp tabylady jäne ol institut qūrylǧan küninen bastap jūmys isteidi. Mūndaǧy «Ört qauipsizdigi» mamandyǧy boiynşa oqudyŋ tolyq kursyn bitirgen kündizgi oqu fakultetiniŋ kursanttaryna Qazaqstan Respublikasy Tötenşe jaǧdailar Ministriniŋ būiryǧymen «örtke qarsy qyzmet leitenanty» arnaiy şeni beriledi. Jeke taratu hattamasyna säikes olar Qazaqstan Respublikasy Tötenşe jaǧdailar ministrliginiŋ aumaqtyq organdaryna, sonymen qatar vedomstvoaralyq kelisimderge säikes basqa qūqyq qorǧau organdaryna joldanady.
Kökşetau tehnikalyq instituty tülekteriniŋ köbi büginde elimizdiŋ aumaqtyq organdary men qūqyq qorǧau qūrylymdarynda jūmys istep, keibireuleri jauapty oryndardy basqaryp otyr. 2001 jyldan beri ins-titutta joǧary bilikti 1271 maman daiyndaldy, onyŋ işinde 84 tülek üzdik diplom alyp şyqty. Mūnda syrttai oquǧa tek Tötenşe jaǧdailar ministrliginiŋ qatardaǧy qyzmetkerleri ǧana öte alady. Qazirgi kezde Kök-şetau tehnikalyq institutyna talapkerlerdi qabyldau bastalyp ketti. Tolyq aqparatty Astana qalasy Tötenşe jaǧdailar departamentiniŋ kadr jūmystary böliminen 32-01-88 nömirine habarlasu arqyly alularyŋyzǧa bolady.
– Allo, Jūmabai Jūmäldiūly! Meniŋ atym – Arman. Qūrylys kompaniiasyna jük köteru kranynyŋ jürgizuşisi bolyp ornalaspaqşy edim. Biraq, maǧan Tötenşe jaǧdailar departamentinen lisenziia kerek ekenin aitty. Onyŋ talaptary qandai?
– Arman, kran jürgizuşisi bolu üşin, siz lisenziia emes, sol krandy jürgizuge rūqsat beretin kuälik alasyz. Lisenziia men kuälikti şatas-tyrmaŋyz. Mūndai kuälik alu üşin qaladaǧy kez kelgen oqu mekemelerine ötiniş berip, bilimiŋizdi jetildiruiŋizge bolady. Ol oqu oryndarynyŋ tizimi Qazaqstan Respublikasy Tötenşe jaǧdailar ministrliginiŋ www. Emer.kz saitynda ornalasqan. Osy sait arqyly öziŋizdi tolǧandyrǧan basqa da barlyq sūraqtarǧa tolyq jauap ala alasyz.
– Men nysan bastyǧy bolyp jūmys isteimin. Esimim – Jaqsyǧali. Aityŋyzşy, nysandarda ört qauipsizdigine bailanysty arnaiy-taktikalyq oqular jylyna neşe ret ötkizilui tiis jäne ol qandai normativtik qūjattarǧa negizdeledi?
– 2010 jyldyŋ 12 şildesindegi №245 «Qazaqstan Respublikasy Tötenşe jaǧdailar ministrliginiŋ örtke qarsy qyzmetiniŋ garnizondary men bölimşeleriniŋ jeke qūramyn daiyndau» Erejesine säikes örtti-taktikalyq oqu-jattyǧular ötkizu jospary daiyndalyp, bizdiŋ depar-tamentte «Ört söndiru jäne avariialyq-qūtqaru jūmystary qyzmeti» MM bastyǧynyŋ qolymen bekitiledi. Ört söndiruşiler men qūtqaruşylar ärtürli jaǧdaidaǧy örtterdi, tötenşe jaǧdailardy jedel joiuǧa mindetti türde daiyn bolulary kerek. Sondyqtan, qauipsizdikti qamtamasyz etu – memlekettik maŋyzdy is. Daiyndyq därejelerin jäne qabiletterin joǧarylatu, boluy mümkin örtti joiu maqsatynda bizdiŋ mekeme Ört söndiru jäne avariialyq-qūtqaru jūmystary qyzmetimen birlesip ai saiyn osyndai jattyǧular ötkizedi. Oqu-jattyǧu kezinde jeke qūram müşeleri halyq köp jinalatyn ǧimarattardan adamdardy qauipsiz jerge köşiru täsilderi jäne örtti söndiru ädisterimen tanysyp, jattyǧady. Oqu-jat-tyǧular köbine köpkeşendi-köpfunksionaldy ǧimarattarda ötkiziledi. Küni keşe ǧana, 15-16 nauryzda Tötenşe jaǧdailar ministrligi «Su tasqyny kezinde keleŋsiz jaǧdaida tötenşe jaǧdailardyŋ saldaryn joiu kezindegi qūtqaru jäne şūǧyl äreketter jürgizu jäne daiyndau» taqyryby boiynşa «Köktem -2012» respublikalyq komandalyq- ştab-tyq oqu-jattyǧuyn ötkizdi. Osyǧan orai, tötenşe jaǧdai bolǧan jäne qauip töngen kezde halyqty qauipsiz jerge alyp şyǧu qimyldary jattyqtyrylyp, eldi mekendi su basudyŋ saldaryn joiu boiynşa nysan-dyq oqu-jattyǧu ūiymdastyryldy.
– Men – studentpin. Atym-Medet. Keleşekte qūtqaruşy bolǧym keledi. Ol üşin qandai talaptarǧa sai boluym kerek? Jalpy, sizder qyzmetkerlerdi qalai irikteisizder?
– Ol üşin aldymen fizikalyq jäne moraldyq, psihologiialyq tūrǧydan daiyn boluyŋyz qajet. Negizinen, örtke qarsy qyzmetke öziniŋ käsibi daiyndyǧy, densaulyǧynyŋ jai-küii, dene damuy men bilim deŋgeii boiynşa qabyldaimyz. Ört söndiruşiniŋ käsibi şeberligimen birge onyŋ dene şymyrlyǧy, qimyl şiraqtyǧy asa maŋyzdy. Qyzmetke alynǧan jas 100 metrlik qaşyqtyqty az uaqytta jügirip ötui tiis. Ol üşin aldymen, sizge sportpen üzbei şūǧyldanyp otyru kerek.
Qūtqaruşyǧa qajetti eŋ basty qasietterdiŋ biri – şapşaŋdyq. Sonymen birge, öz ömirine qauip tönip tūrǧanyna qaramastan tötenşe jaǧdaida batyrlyq tanytuy jäne psihologiialyq daiyndyǧy joǧary boluy kerek. Iаǧni, būl jauapkerşiligi de, jūmysy da asa qiyn mamandyq ekenin esten şyǧarmaŋyz.
– Jūmabai Jūmäldiūly, men – memlekettik qyzmetkermin. Soŋǧy kezderi mereke künderi ört jii şyǧyp jür. Mäselen, sailau küni Haziret Sūltan meşiti jandy. Jalpy, odan keiin de ört köp boldy. Osynyŋ sebebin nemen tüsindiresiz?
– Astana qalasy boiynşa jyl basynan beri – 173 ört tirkelip otyr. Onyŋ 85-i jer üilerde oryn alsa, 47-si avtokölikterdiŋ örtenui. Būl ört-terdiŋ basty sebepteri peş jaqqan kezde ört qauipsizdik erejesin saqtamau, otpen abaisyz bolu, elektrjüiesiniŋ qysqa tūiyqtaluy bolyp otyr. Ärine, biyl qys qatty boldy. Jalpy, biz üşin basty mäsele – adam fak-tory. Soŋǧy kezderi Astanada özderiŋiz biletin saiasi-qoǧamdyq, maŋyzdy is-şaralar jii ötip tūrady. Sondai kürdeli is-şaralardyŋ biri – EQYŪ Sammiti men VII qysqy Aziia oiyndaryn ötkizu barysynda jäne daiyndyq kezinde bizdiŋ qyzmet qauipsizdikti qamtamasyz etip, birde-bir ört tirkelgen joq. Mäselen, byltyrǧy jyly Qazaqstan Respublikasynyŋ Täuelsiz-diginiŋ 20 jyldyǧynda Astananyŋ birneşe kürdeli obektilerinde kün saiyn is-şaralar ūiymdastyryldy, onda da ört nemese tötenşe jaǧdai bolǧan joq. Sebebi, Astanada ötkiziletin är maŋyzdy is-şarada, mereke-lerde jedel bölimşeler küşeitilgen tärtippen jūmys isteidi.
Sondai-aq, biylǧy Jaŋa jyl merekesinde elordada 1 ǧana ört tirkeldi. Al, sailau küni bolǧan ört – būl bir ǧana jaǧdai. Būnyŋ özi – adam faktory, iaǧni dänekerleu kezinde ört qauipsizdik erejesi saqtalmai, örttiŋ örşip ketuine bailanysty habar keş tüsip, tez janǧyş aǧaş birneşe minut işinde örtenip ketken. Bizdiŋ ört söndiruşiler men qūtqaruşylar ärtürli jaǧdaidaǧy tötenşe jaǧdailardy jedel türde joiuǧa qaşanda daiyn. Sebebi, qalada qauipsizdikti qamtamasyz etu bizdiŋ qyzmet üşin erekşe maŋyzdy. Degenmen, är adam öz ömirine jauapty ekenin esten şyǧarmauy kerek. «Saqtansaŋ – saqtaimyn» demekşi, qarapaiym halyq ört qauipsizdik şaralarynyŋ, basqa da tötenşe jaǧdailardyŋ aldyn aludyŋ erejeleriniŋ talaptaryn eskerip jürse jön. Būl baǧytta biz ünemi tüsindiru jūmystaryn jürgizip, tūrǧyndardy jii aqparattandyryp oty-ramyz.
Gülbarşyn ÖKEŞQYZY
