QAZAQSTANDA JASALǦAN

Täuelsızdıgımızdı alyp, öz aldyna el bolyp, şaŋyraq kötergelı özımızdıŋ otandyq önımderımızdı de köptep öndıre bastadyq. Qazırgı künı bız «Qazaqstanda jasalǧan!» degen belgı soǧylǧan nebır önımderımızdı özge elge maqtanyşpen körsete alatyn därejege jettık. Täuelsızdıgımızdıŋ eŋ basty qūndylyǧy da – osy. İndustriialdyq-innovasiialyq ırı jobalardy jüzege asyruǧa airyqşa köŋıl bölıp otyrǧan Qazaqstan künı keşe TMD memleketterınen alǧaşqy bolyp, elektrovoz şyǧaratyn zauytty ıske qosty. Būǧan deiın el igılıgıne arnalǧan «Tūlpar-Talgo» Lokomotiv qūrastyru zauyttarynyŋ özı auyz toltyryp aitarlyqtai tolaiym tabystarymyzdyŋ bıregeiı.

Tūlpardai jüitkıgen «Talgo»

Kezınde temırjol salasyndaǧy ma­şina jasau käsıporyndary, negızınen, Resei men Ukrainada salynyp, jūmys ıstegenı belgılı. Al elımız öz aldyna täuelsız memleket bolǧannan keiın jolauşylarǧa yŋ­ǧaily temırjol kölıkterın özı­mız­de öndıruge den qoia bastady.

2010 jyly «Qazaqstan temır jo­­ly» ŪQ» AQ men ispaniialyq «Pa­tentes Talgo S.L.» kom­pa­­niia­sy arasynda Astana qalasyn­da temırjol jolauşy vagonyn ön­­­dı­ru men olarǧa tehnikalyq qyz­­met körsetetın bırlesken kä­sıp­­­­­o­ryn qūru turaly şart ja­sal­dy. Söi­tıp, «Üdemelı indus­t­riial­dyq-in­no­vasiialyq damu» baǧ­dar­­la­ma­­sy şeŋberınde 2011 jyldyŋ jel­­toq­sanynda jolauşylardyŋ za­­ma­naui jürdek vagondaryn şy­­ǧa­­­ratyn «Tūlpar-Talgo» jaŋa za­uy­ty ıske qosyldy.

Käsıporyn jylyna 150 vagon şy­ǧaruǧa qauqarly. Vagondardyŋ kon­struksiialyq jyldamdyǧy – sa­ǧatyna 200 şaqyrymdy qūraidy.

Qazaqstannyŋ aua raiyna beiım­de­lıp jasalǧan poiyzdardyŋ qūra­myn­daǧy vagondar turistık, biz­nes,­ grand-klass jäne mümkın­dı­gı şek­teulı jandarǧa arnalǧan dep bır­neşe türge bölınedı. Zamanaui ülgı­degı vagondarda dämhana, mei­ram­hana, ışkı bailanys jüiesı, syrt­qy internet qatynasy jüielı jū­mys ısteidı.

Astana tehnoparkı aumaǧyndaǧy eŋ ırı ekınşı joba bolyp sanalatyn «Tūlpar-Talgo» zauytynyŋ jalpy aumaǧy – 21 gektar. Öndırıstık orny – 31 000 şarşy metr. Te­mır­ jolynyŋ ūzyndyǧy – 4,2 şa­qy­rym.­

Astana – Almaty, Almaty – Şym­­kent baǧytynda tūraqty jo­­­­lau­­şy­lary bar «Talgo» biyl­­­ǧy jyl­dyŋ şıldesınen bas­tap, Almaty­-Petropavl baǧyty bo­­­iynşa qa­tynai bastady.

Zauyt qyzmetkerlerı vagon­ qū­ras­tyruda paidalany­la­tyn is­pan­dyq qosalqy böl­şek­terdıŋ ornyn bır­tındep otan­dyq önımderge auys-tyra bas­ta­­ǧandaryn aitady. Mysaly, va­gondardyŋ döŋgelekterıne Step­no­gor­dyŋ podşipnik zauyty şy­ǧar­ǧan önımder qoldanyla bastaǧan.

Jaŋa elektrovoz qūrastyru zauyty

«Qazaqstanda jasalǧan!» dep­ maqtanyşpen aita alatyn ta­ǧy­ bır ırı jobamyz – künı keşe El­ba­sy­nyŋ qatysuymen aşylǧan elek­tro­­voz qūrastyru zauyty.
Ir­getasy 2010 jyldyŋ mau­sy­myn­­da qalanǧan zauyttyŋ ön­dı­rıs­­­tık quaty jylyna ekı sek­siia­lyq 50 elektrovoz qūrastyruǧa je­­tedı. Fransiianyŋ «Alstom Tran­sport» kompaniiasy jobany Qa­­zaq­stan, TMD jäne Baltyq ja­ǧalauy elderınıŋ tabiǧatyna beiım­dei otyryp jasaǧandaryn al­ǧa tartady.

9 myŋ tonna jüktı tarta alatyn qua­ty bar temırjol kölıgı kömır, ja­nar-jaǧar mai syndy tauarlar­dy tasymaldauǧa öte yŋǧaily bo­lyp tūr.

Elımızge jük jäne jolauşylar­ ta­symalyna temırjol vagonda­ry je­tıspeitının, barynyŋ özı­ eskır­genın eske alsaq, teh­no­lo­giia­lyq tūr­ǧydan önımdılıgı eŋ joǧary za­uyt­­tyŋ aşyluy ekonomikamyzdy al­ǧa süireitın ırı joba bolǧany anyq.

Qazırgı taŋda KZ8A seriialy elek­­­tro­voz Reseide synaqtan öt­­kı­­­zılıp jatyr. Aldaǧy jyldyŋ qaŋ­tar aiynan bastap, Qazaqstanda sy­nalatyn bolady. Iаǧni, jos­par boiynşa, 2013 jyldyŋ al­ǧaş­qy aiynan bastap jūmysyna kı­rısetın käsıporynda alǧaşqy kez­de 47, keiın jobalyq quatyna kırıs­kennen keiın 650-ge deiın jaŋa jūmys orny aşylady dep kütılude.

Kün batareialary da özımızden bolady

Täuelsızdık alǧaly qolymyzdaǧy barymyzdy ūqsatyp, mümkın­dıgı­mız­dı barynşa paidalanu jaǧyn qa­ra­styryp jatqan jaiymyz bar. Mäselen, älemde energiia tap­­şylyǧy beleŋ alyp tūrǧan tūs­­ta özımızdegı bar kün, jel syndy tabiǧi energiia közderın kädemızge jaratudy maqsat ettık. Aldaǧy uaqytta paidalanuǧa berıletın fotoelektr modulderın qūrastyru zauyty da – osy salada qolǧa alyn­ǧan ırı jobalardyŋ bırı.

Būl zauyttyŋ qūny – 5,5 mlrd teŋ­genı qūraidy. Qazaqstan men Fransiia arasyndaǧy industriialdyq-inno­vasiialyq yntymaqtastyq jönın­­degı kelısımder şeŋberınde jüze­ge asyrylyp jatqan joba ba­rysynda kün säulelerın elektr ener­giiasyna ainaldyratyn batareia­­lar öndırılmek. Būl önım de­ «Made in Kazakhstan» degen taŋ­ba­men jaryqqa şyqpaq.
Tūran daŋǧyly boiynda orna­las­qan üş qabatty zauyttyŋ au­ma­ǧy – 5,0169 ga. Quattylyǧy jy­lyna 217 myŋ fotoelektr mo­dul­derın öndıruge jetedı. Kün ba­ta­reialarynyŋ jaramdylyǧy – 20 jyl. Zauyt 175 adamdy jūmyspen qamtityn bolady.

Jobanyŋ operatory – «Qazatom­ön­dırıs» ŪAK» AQ-nyŋ enşı­les­­ käsıporny «Astana Solar» JŞS.­

P.S. «Qazaqstanda jasalǧan» degen belgısı bar san-salaly önımder şyǧaratyn ülkendı-kışılı käsıporyndar elımızde köptep aşylyp jatqany köŋılge quanyş ūialatady. Ekı jarym jyldyŋ özınde Qazaqstanda 550 jaŋa käsıporyn paidalanuǧa berılıp, jüzdegen myŋ jaŋa jūmys orny aşylǧan eken. Täuelsızdık alǧaly berı elımızge 170 milliard dollar tıkelei investisiia tartylǧan. Keleşekte ırı şetel kompaniialarmen bırlese jasalǧan jobalardyŋ qazaqstandyq üles salmaǧyn arttyru közdelıp otyr. Olai bolsa, otandyq önımderdıŋ tamyryna qan jügıretın kez älı alda. Önım öndıru degen bar da, ony tūtynu degen bar. Qazaqstandyq är azamat öz elı öndırgen önımdı satyp aluǧa ynta bıldırse, elımızdıŋ ekonomikalyq damuyna da üles qosqan bolar edı.

Qymbat TOQTAMŪRAT