«Foliant» baspasynan jaryq körgen Säule Dosjanovanyŋ «Jatqa tuǧan bala» kıtaby üş hikaiattan tūrady eken. Tūnyp tūrǧan qoiu mūŋǧa qūrylǧan oqiǧa tızbegı bas kötertpedı.
Tūtamdai qysqa ömırde bır perzenttıŋ zaryn körgen mūŋlyq jandar turaly hikaiat eken. Älgı säbi süiudıŋ jolyn jatpai-tūrmai ızdegen erlı-zaiypty kısıler elımızde tūŋǧyş jasandy jolmen ūryqtandyratyn EKO medisinalyq ortalyǧyna at basyn tıreidı. Medisinalyq ortalyqtyŋ negızın qalaǧan Saltanat apaiymyzdyŋ eŋbegın qiial-ǧajaiyp ertegılerde ǧana kezdesetın qūbylystarmen salystyruǧa bolar edı. Taqyryby oqyrmandy magnit örısınde ūstaǧandai kıtaptyŋ ışınde ne jazylǧanyn bılmekke qyzyqpaityn oqyrman kemde-kem. Bas kötermei oqyp şyqtym. Qazaq medisinasynyŋ bügıngı jetıstıkterı turaly jazylǧan körkem şyǧarma būryn qolyma tüse qoimaǧan. Äldebır derttıŋ kesırınen bedeulıkke ūşyraǧan zaiybynyŋ jatyryna jūbaiynyŋ ūryǧyn salu… älgı ūryqty tırşılıkke talpyndyru… kütu… qosymşa emdık şaralar jasau… aqyrynda tabiǧattyŋ bermesıne qol jetkızgendei – tırı şaranaǧa qol jetkızu – inemen qūdyq qazǧandai qiynnyŋ qiyny. Osy qiyndyqty EKO ortalyǧy jeŋıspen aiaqtady. Quanbasqa şara joq.
Qalaişa «jatqa tuǧan bala»? Alǧaşqy hikaiat «Jatqa tuǧan bala» – bügıngı medisina kömegımen bötenge säbi jasap beretın ana taǧdyry turaly. Publisistikalyq sarynmen jazylǧan būl şyǧarmany derekke negızdelgen ömır şyndyǧy dep qabyldadyq. Kırıspesınde Qazaqstandaǧy «Ekomed» ortalyǧynyŋ negızın qalauşylar – Batyr Qarataiūly Bekmusaev pen Saltanat Berdenqyzy Baiqoşqarovaǧa arnalǧany sözımızge dälel. Ūrpaq jalǧastyǧyn saqtau, ösıp-önu – jaratuşynyŋ adam balasyna, tırşılık iesıne tartqan eŋ ülken syiy. Maŋdaiyna mūndai baqyt jazylmai, bır perzentke zar bolyp jürgen jan qanşama? Alaida, qoǧamnyŋ damuy men adam oiynyŋ jetıstıkterı bügıngı taŋda medisinada igılıkke ainaldy. Däiım qūşaǧyna meiırım qonyp, perzent süigen otbasynyŋ quanyşy köl-kösır ekenı mälım. Būrynǧy uaqytta «jetımın jylatpaǧan, jesırın qaŋǧyrtpaǧan» eldıŋ tūrmysynda boz bienı soiǧyzyp, asyqty jılık ūstatyp ösırgen ūlandar az bolmady. Bügınde osynau dästürdıŋ türı mülde özgerıp, jaŋa medisinalyq täsılge auysqany hikaiatta ädemı aşylady.
Hikaiat keiıpkerı – jas otbasynyŋ jyluy Jariianyŋ töŋıregınde örbidı. Oqiǧa aiaǧy auyr kelınşektıŋ älı jaryq düniege kelıp ülgermegen ūrpaǧy turaly tolǧanystan bastalady. Mezgılı jaqyndaǧan saiyn anada bolatyn quanyştan özgeşe bır qimastyq sezım janyn terbeidı. Nege ol balasyn «jatqa tuady»? Zyrlap öte şyǧaryn bılgen ol toǧyz ai būryn qandai kelısımge kelıp edı? Erıksız janarynan jas parlady.
Osy saualdar o basta oqyrmanyn baurap alady. Kurstas oqyǧan Jariia men Maqsūt alǧaş Säulet akademiiasynyŋ jataqhanasynda tanysyp, köp keşıkpei şaŋyraq köteredı. Otbasylyq jataqhanasy han saraiyndai bolyp, Arai men Därmen atty perzentterı düniege keldı. Akademiialyq demalysqa qalyp, qos böpesın baqqan Jariianyŋ da, diplomyn almasa, söitıp jūmysqa tūrmasa, küieuınıŋ tabysymen tırşılık ete almastaryna közı jettı. Ömırdıŋ ūsaq-tüiegımen jürgende tūŋǧyştary da mektep tabaldyryǧyn attaityn jasqa jettı. Maqsūt kandidattyǧyn qorǧaǧan soŋ da ömırlerı özgermedı. Jas otbasylardyŋ üi aluǧa kezegı bır kelmei-aq qoidy. Söitıp jürgende Jariiaǧa mektepte bırge oqyǧan Şara esımdı qūrbysy jolyǧyp qalady. «Ana men bala ortalyǧynda» jūmys jasaityn medik qūrbysynyŋ jasynan karera quyp, ǧylym jolyna tüskenı, bügınde özı qyzmet etıp otyrǧan salada balany armandaǧandar üşın körsetetın jaqsylyǧy bır-bır ǧylymi taqyrypqa sūranyp-aq tūr dersıŋ. Alaida «qyz mūraty – ketu» degen qazaqy ūǧymda otbasynyŋ ūiytqysy – şaranany jaryq düniege keltıre almaǧany qai kezde de ökınıştı. Jariia «Ekomed» ortalyǧynyŋ jūmysy – bailyq, ataq pen mansap, tıptı ottai ystyq mahabbattyŋ özı bır säbidıŋ külkısıne tūrmaitynyn, azuyn aiǧa bılep, älemge qoja bolǧysy keletın batystyŋ da basty problemasy – bala tuu ekenın Şaranyŋ sözınen baiqai bastady. Uaqyt öte kele özı de sol ortalyqtyŋ kömegıne jügınıp, tūrmystyŋ tauqymetın şeşudıŋ jolyn ızdep, bır kezderı «tapsyryspen» bala köterıp, surragot ana – qūrsaq ana bolarmyn dep üş ūiyqtasa tüsıne kırmegen edı.
Avtor elımızdegı otbasylardyŋ 15 paiyzy balaly boluǧa qabıletsız, 30 paiyzy reproduktivtık tehnologiia boiynşa emdelu qajettıgın – osy Şaranyŋ auzymen aitqyzady. Qoǧamnyŋ kei tūstaryna tereŋırek boilauǧa tyrysady. Deneden tys ūryqtandyru ortalyǧy qyzmetıne jügınetınderdıŋ 90 paiyzy – özımızdıŋ qaraközder. «Balaly üidı – bazarǧa, balasyz üidı – qu mazarǧa» teŋeitın qazaq üşın jalǧyz qaludan ülken qasıret joq. Osy dtū negızınde jasalǧan qūrsaq ana – surrogat ana täsılı bylaiǧy jannyŋ bärıne bırdei qoldanyla bermeidı. Jatyry joq nemese densaulyǧy kötermeitın äielderge jasalady. Keibır jaǧdaida bırneşe ret dtū jasap, jatyrynda öz embriondary önbei qalǧan äielder kelesıde özıne de, surrogat anaǧa da saldyryp jatady. Özınde emes, qūrsaq ana jatyryna salǧan embrion ösıp-önetın kezder jiı kezdesedı. Bır sözben aitqanda, būl täsıl erıkkennıŋ ermegı emes. Basyna osyndai qasıret tüspegender surrogattyq turaly är türlı aitylyp jürgen jaŋsaq pıkırge üiırsek. Bäzbıreuler: «Ata-babamyzda kezdespegen» dese, endı bıreuler: «Qazaqtyŋ sanyn köbeitudıŋ tiımdı joly» degen uäj aituda. Qaryzǧa bala kötergenderdıŋ köbı qazaq qyzdary degen qūrbysy qoldan ūryqtanǧan balanyŋ bolaşaǧy turaly da baiandauda jer jüzınde bügınde 2 mln-ǧa juyq adam qoldan ūryqtandyrudyŋ nätijesınde ömır sürıp jatqanyn alǧa tartty. Qūrbysy Şaranyŋ aituynşa: «Erlı-zaiyptylardyŋ jūmyrtqa kletkalaryn tütıkşede ūryqtandyryp, ony basqa bır äieldıŋ jatyryna ornatady, ol ūryq toǧyz ai ana qūrsaǧynda jetılıp, barlyq balalar siiaqty jolmen ösıp, uaqytynda anasy tolǧatyp, adamzat balasy bolyp düniege keledı». Sondai-aq: «balaǧa tapsyrys beretınder men balany tuyp beretın qūrsaq analardyŋ tızımı jasalatynyn, tıptı spermatozoidterı joq küieuı bar äielderdıŋ jūmyrtqa kletkasyna donor erkekterdıŋ jūmyrtqa kletkasyn qosyp ta ūryqtandyratynyn, arnaiy embriondardyŋ donory degen tızım barlyǧyn» – Jariianyŋ äŋgımeşıl qūrbysynyŋ auzymen jetkızedı. «Balasy joqtarǧa sol tızımderdı ūsynyp, jaǧdaiyna qarai kömektesetını» de, «donor bolatyndar men qūrsaq ana bolatyndardyŋ eŋbegıne şart boiynşa tapsyrys beretın jūbailarmen notarius arqyly kelısım jasap töleitının» de hikaiattan bılıp otyrmyz. Ärine, būl jerde qanşa zaŋdastyrylǧanymen, qomaqty qarjysyz mäsele şeşılmeitını tüsınıktı. Aqysy tölengen kezde, qūrsaq anaǧa qoiylatyn talap az bolmaidy.
Qūrbysynyŋ osy äŋgımesı äser ettı me, älde ǧylym quyp şetelge ekı jyl oquǧa ketken küieuınıŋ tabysy baspanaly boluǧa jetpei, oǧan qosa jataqhanadan şyǧuǧa mäjbürlegen jaǧdailar ma – tübınde Jariiany qūrsaq ana boluǧa itermeledı. Mūndai kırıptar jaǧdai qazır ekınıŋ bırınde bar.
Qūrsaq ananyŋ qūndaqtaǧy säbiınıŋ qūny qanşa tūrǧanyn, oqiǧanyŋ qalai aiaqtalǧanyn oqyrmannyŋ enşısıne qaldyra otyryp, kelesı hikaiatqa köşsek.
Hikaiattyŋ negızgı özegı, Şekspir keiıpkerı aitqandai, jazylyp ta, aitylyp ta bıtpeitın mäŋgılık taqyryp – süiıspenşılık taqyryby. Qai kezde de, qai qoǧamda da bolmasyn, äiel taǧdyry, äiel süiıspenşılıgı, äiel mahabbaty, äiel meiırımı aitylmauy mümkın emes-tı. Tıptı ejelgı grek mifterı men aŋyzdarynyŋ jelısın de osyndai oqiǧalar qūraǧan.
Süiıspenşılık syry, jar tabu, otbasyn saqtau turaly şyǧarmany kez kelgen kıtap dükenınıŋ söresınen tabasyz. Bır taqyryptyŋ san aluan qyrlary syrly boiaumen örnektelıp, jazuşynyŋ şeberlıgın erekşeleidı. Alaida, qolymyzdaǧy kıtaptyŋ airyqşa aitary bar. Ol qazaq äielınıŋ taǧdyryn suretteu, ışkı psihologiiasyn aşu – adam bolmysyndaǧy aluan mınez qyrlarymen körınedı. Söitıp, äiel zatynyŋ bırtūtas kürdelı älemın qūraidy.
Kelesı hikaiat «Ekı küieulı kelınşek» – tüptıŋ-tübınde aty altyn ärıppen jazylatyn ananyŋ kün nūrynan qyzuly meiırbandyǧy, jürek şamy turaly. Eger de jer betınde tek ızgılık tamyr jaiǧan desek, ol äielden bastau alady, ömırdegı qiyndyqty äiel qauymynsyz jeŋu mümkın emes. Sonşalyqty äleuet bır özınen tabylatyn näzık jandynyŋ bıreuı emes, bırneşeuı bolsa da, er adamnyŋ aldynda bır saty tömen ekenın moiyndaidy. Söite tūra bızdıŋ sanamyzda bır äieldıŋ bır ǧana jary bolady degen stereotip saqtala beredı. Ekı äiel alǧan, nemese bırge tūratyn bäibışe men toqaldyŋ tatulyǧyn aitu qalypty jaǧdai, babamyzdan kele jatqan salt dep qoia salamyz. Jazuşynyŋ qalamynan tuǧan hikaiattyŋ taqyrybyna qarap «ekı küieulı kelınşek» bola ma dep oilauyŋyz zaŋdylyq. Bıraq ömırde adam taǧdyrǧa jazylǧandy köredı eken. Şyǧarmanyŋ bas keiıpkerı Güljan atty kelınşektıŋ äŋgımesınen bılemız.
Anadan erte aiyrylu, üş bauyryna qamqorlyq jasau, qara şaŋyraqtaǧy äieldıŋ ornyn joqtatpau, tūrmystyŋ qiyndyǧy, baǧy janǧan azamatqa jolyqpau saldarynan taǧdyr jolynyŋ taiǧanaqtyǧy, aduyndy enenıŋ qatygezdıgı, bes bırdei balany jalǧyz jetkızu – bır adamǧa oŋai emes edı. Bır adamnyŋ maŋdaiyna adam aitsa nanǧysyz kürdelı auyrtpalyq tüsedı eken-au. Ony köterıp, jeŋude de qajyrly küş-jıger kerek-tı. Aqyrynda üi-küiı joq, qazırgı tılmen ataǧanda bomj bolyp ketken alǧaşqy küieuın qaita ömırge oraltu da, tek ananyŋ, äieldıŋ meiırbandyǧy bar jerde ǧana mümkın bolatynyn avtor osy hikaiattar arqyly erıksız sendıredı.
Bır şaŋyraqtyŋ astynda ekı küieumen qalai ömır sürmek deseŋız, onda şyǧarmany mındettı türde oqyp şyǧasyz.
«Ülken üidegı eles» hikaiaty şaŋyraq kiesı turaly filosofiialyq tolǧanys desek bolady. Būrynǧy şyǧarmalardan mülde bölekşe, ärı erekşelıgı de osynda. Şyǧarma şytyrman oqiǧalarǧa qūrylǧan. Ülken üidıŋ iesı – zamanynda şırıgen bai bolǧan köpes. Zaman özgergen kezde baiaǧy köpesten qalǧan dünie-mülıkke ie boludyŋ ädısın oilaǧan balalarynyŋ arasynda qym-qiǧaş tartys tuady. Tıptı, dünie közıne bıtken mūrager qarsylasyn öltıruge deiın barady. Keiıpker portretı ärqily, är tektı, är tarapty. Oqiǧa jelısı bırınen soŋ bırı saumalap örbıp otyrady. «Ülken üidegı elestıŋ» ideiasy – toiymsyzdyq pen aşközdıktıŋ jarǧa jyǧatynyn körsetu. Avtordyŋ meŋzegenı – qandai jaǧdaida bolmasyn qara şaŋyraq kiesınen saqtanyp jüruge jūmyldyrady.
Şaŋyraqtyŋ kiesı bolady degen senım qazaqqa ǧana tän, al basqa halyq üidıŋ iesı bolady dep senedı. Jer betınde tırşılık keşken adamdar arasynda mūndai mysal aŋyz-äŋgıme osy uaqytqa deiın saqtalyp qalǧan. Tylsym küş pen ǧajaiyp syryn şeşpekke ūmtyludyŋ özı – osy tuyndyny öner tuyndysy deŋgeiıne köterıp tūr. Älemde eles pen äruaq turaly aŋyzy köp el – Ūlybritaniia. AQŞ ta būl tızımnıŋ qataryn tolyqtyra tüsedı. 25 millionnan astam amerikalyq tūrǧyn elestı körgenın senımmen aitady, gollivudtyq jūldyzdardyŋ tabiǧattan tysqary qūbylysty kezdestıruı onşalyqty taŋdanys tudyrmaidy. Ülken üidegı eles qazaq prozasyndaǧy ūnamdy ärı ūnamsyz keiıpkerlerdıŋ eles küiınde tartysqa tüsuı, beine müsındeuı deimız.
Qazaq üşın qara şaŋyraqqa qūrmet – tarihqa, ata-babaǧa qūrmetpen teŋ sanalady. Şaŋyraqty syilamaǧan adamdy kiesı ūrady, äruaq atady dep sanaidy. Äulettegı şaŋyraq iesı jalqy bolmasa, kenje ūlǧa tiesılı. Qaitys bolǧan äke-şeşesınıŋ süiegın de osy şaŋyraqtan aq jauyp, arulap şyǧaratyn bolǧan. Qara şaŋyraq sanalatyn üidı ūstap otyrǧan otbasyn jasyna qaramai, qara şaŋyraq, ülken üi dep qadır tūtatyn bolǧan. Halyq arasynda dünieden ötken kısılerdıŋ artynda qalǧan ūrpaqtarynyŋ ata-babasynyŋ ornyna – qara şaŋyraqqa kelıp, jaǧdaiy kelse beisenbı saiyn, bolmasa jylyna bır ret qūran oqytyp tūru dästürı älı künge jalǧasyp jatyr.
Eles turaly körkem şyǧarmalarda aitylu – būrynnan bar ürdıs, älem ädebietınde elestıŋ nemese ölgen adam ruhynyŋ ädebi şyǧarmadan körınıs tabu tarihy erte zamannan kele jatqan dästür. Ädebietterdı aqtaryp otyrsaq, elestıŋ paida boluy, adamǧa körınuınde ūqsastyq bar ekenın baiqaimyz. Köbıne tüngı uaqyttarda, ai jaryǧy tüskende paida bolady. Sondai-aq, tek bır ǧana janǧa körınedı. Al basqalary, tıptı, janyndaǧy adamdar da baiqamaityn siiaqty.
Şekspirdıŋ «Gamletınde» Gamlettıŋ äkesınıŋ elesı, äruaǧy suretteledı. Ol balasyna özınıŋ qazasy üşın kek aludy sūraidy. Eles, tek tüngı uaqytta: «Jä, aqyryn! Taŋǧy samal isın sezem. Tezdeteiın…»; «Endı qoş bol. Qūlan iek taŋ jaqyn. Taŋ qylaŋy jasytady jalyndy…» dep, keiıpker öz paiymyn ūsynady. Özıne kerek adammen, iaǧni balasymen ǧana jolyǧu üşın keledı «Koroleva Gertrudanyŋ Gamletke aitqan jerınen: «Jo-joq, saǧan ne boldy? Syrtqa qarap, Qūr auamen söilesesıŋ dauryǧyp; Közıŋ ketken şarasynan şaqşiyp» dep, bas keiıpker özınıŋ elespen söileskenın osylaişa habardar etedı. Japonnyŋ folklorynda eles turaly aitylatyn kaidan – «tabiǧattan tys, ǧajaiyp turaly auyzşa äŋgımeler» degen de janr bar. Sondai-aq orystyŋ kei jyrynda eles turaly jiı aitylady. Al qazaq ädebietınde aruaqtyŋ qatysuymen baiandalatyn siujet köptep kezdesedı. Türk halqyna ortaq «Alpamys» jyrynda Baba Tüktı şaşty Äzızdıŋ Baibörı men Analyqqa eles türınde körınuı – sözımızge tūzdyq bola tüser edı.
Joǧaryda söz etıp otyrǧan Säule Dosjanovanyŋ şyǧarmasyndaǧy oqiǧa on toǧyzynşy ǧasyrdyŋ ekınşı jartysyndaǧy halqymyz basynan keşken tarihi jaǧdaimen tyǧyz bailanysta örbidı. Otarlau prosesı, jerımızge orys bekınısınıŋ salyna bastauy, «pereselen» atanǧan mūjyqtarynyŋ aǧyny, olardyŋ ızın ala baqalşy tatar malailarynyŋ qazaqqa ine-tüireuış, aina-taraq, opa-dalap satuǧa kelgenı, söitıp baiyǧany – bärı de jıpke tızgen monşaqtai köz aldymyzda qalqyp tūra qalady.
Qarqaraly jerın kezgen aŋyzdy arqau etken şyǧarmadaǧy «ülken üide» qandai syr bar ekenıne nazar audaraiyq. Äuelı şyǧarmada üidıŋ asa saltanatpen kırpışten salynyp, «özgeşe qos qabatty, syrtyn aǧaş şarbaqpen äsemdep qorşaǧan», aulasy da at şaptyrym, esıgı Altaidan arnaiy aldyrǧan aǧaştan jasalǧan, qaraǧaidan qiǧan segız bölmelı, astynda jertölesı bar, jasyl şatyrly ekendıgı suretteledı. Qarqaralynyŋ bas köşesındegı Qajy ata meşıtınıŋ qarsy betınde Ǧalimulla Akmetov esımdı köpestıŋ osy üiı talaidyŋ taŋdaiyn qaqtyrady. Qazaqtyŋ keŋ peiıldı darhan dalasyna kelıp, jün-jūrqa jinap, şırıp baiyǧan tatar kele-kele aqşamen samauyryn qainatqan myrzaǧa ainalady. Söitıp alşaŋ basyp däuren sürıp, alty qyz, bır ūl ösırgen köpes te zarlaumen ömırden ötedı. Jalǧyz ūly Arslan äke jolyn quǧanmen, köpke sozylmai zaman özgerıp, qazaq dalasyna qyzyl töŋkerıs keledı. Akmetov äuletınıŋ däurenı syiyrqūiymşaqtalyp bıtedı.
Töŋkerıske deiın köpestıŋ ūly ūrpaqsyz qalatyn boldym dep, qazaqtarǧa elıktep toqal almaqqa Müsılım degen şaruanyŋ Hadişa atty qyzyna qūda tüsken edı. Besıgınen atastyrylyp qoiǧan batany būzyp, Egındıbūlaqtyŋ jailauyn jyrǧa bölegen kedei qyzyna tölengen qalyŋmaldyŋ buy äkesın jazdai järmeŋkege sabyltqany taǧy bar. Tatar köpesınıŋ bailyǧynan görı zäulım üiı jas qyzǧa jūmaqtyŋ esıgı bolyp körınıp, esınen tandyrdy. Tıptı «şalǧa» tūrmysqa şyǧatyny turaly da oilanuǧa mūrşasy bolmaidy. Ömırde eşteŋe körıp ülgere qoimaǧan jas qyzdyŋ kökırek közın şel basady. Paŋdyq boiyn bilep, belgısız aşközdıkke ūrynady, köpeske ūl tauyp berıp, därejemdı arttyrsam degen oimen jazyqsyz bäibışenıŋ nalasyna qalǧanyn da sezbei qalady. Ǧasyrǧa jalǧasyp, talai beikünä jannyŋ ajalyna sebep bolǧan aşközdık turaly būdan ötken qaiǧyly epizod bola qoimas. Jazuşy eŋ ūrymtal detaldı paidalana otyryp näpsıqūmarlyqtyŋ tübı tūŋǧiyq ekenın megzeumen jetkızedı.
Jūrt oraza ūstap, namaz oqudan qaşatyn zaman kelıp, kämpeskeden qoryqqan bai otyn jinalǧan qoraǧa altyn-kümısın eşkımge körsetpei jasyryp, bäibışesımen bır tünde ızın sūiyltady. Toqaly bailyqtan aiyrylyp qaludan qorqyp, bırge ketuden üzıldı-kesıldı bas tartady. Balamdy baǧyp osynda qalamyn, maǧan eşkım timeidı dep oilaidy. Ömır onyŋ oilaǧanyndai emes edı. Bır künı şolaq belsendıler audandyq milisiianyŋ orynbasary Töregeldı Hadişany qorqytyp özıne üilenuge mäjbür etedı. Tūŋǧyşyna tırı jetımnıŋ küiın keşırgen şolaq belsendımen köŋıl jarastyryp ülgergen Hadişa taǧy bır ūl tabady.
Zaman tynyştalyp, dünie mülık tärkıleu aiaqtalǧan uaqytta tatar şal balasy men tyqqan dünie mülkın alyp qaituǧa üiıne oralady. Alaida ajaly Töregeldıden keledı, şaldyŋ ölı denesın kömbei, altyn kümısın tyqqan sandyqqa salyp, otyn qoranyŋ tükpırındegı şūŋqyrǧa tastaidy. Qalai bolǧanyn közımen körmese de, balalarynyŋ äkelerınıŋ bırı ekınşısın öltırgenınen şoşynyp qalǧan Hadişa şoşymaly auruǧa ūşyraidy. Auru küiınde üşınşı ūlyn tuady. Belsendı küieuınıŋ jūmysy Goloşekin men Stalin zamanynda odan saiyn auyrlai tüsıp, aqyry ai saiyn auystyratyn astyndaǧy atynan qūlap mertıgedı. Jyǧylǧanǧa jūdyryq bolyp Hadişanyŋ auruy odan saiyn asqynady būdan soŋ. Tün balasyna üiınde bıreu jürgendei közı ūiqyǧa ketse boldy, elesten şoşyp oiana beretın bolady. Aqyry alǧaşqy tatar küieuınıŋ elesı, üidıŋ iesı ony özımen bırge qyrǧa alyp ketıp tyndy…
Arada on şaqty jyl jyljyp öttı, ülken üi iesız qaŋyrap tūrdy būl uaqyt aralyǧynda. Älemdı türşıktırgen soǧys qarsaŋynda ǧana bos üi jas qyzmetkerlerge berıldı. Akmetovten qalǧan üidı ekı jaǧynda ekı otbasy qonystandy.
Öser audandyq oqu aǧartu komissariatynyŋ bastyǧy edı būl kezde. Rauşan men ekeuınıŋ bolaşaqqa degen armandary köp edı. Ülken üidıŋ ekınşı bölıgıne maidanǧa ketken azamattyŋ otbasy köşıp kelıp, qūdaiy körşı bolady.
Söitıp jürgende Rauşannyŋ küieuı soǧysqa attanady, üide balasy men enesı üşeuı qalady. Rauşan är beisenbı saiyn tünde üiden eles köredı. Köretını – aq saqaldy, közı kök, jiren şaşty orystyŋ şaly. Äldene dep aituǧa qorqyp jürgende, ajaly baiaǧy elesten keledı.
Körşı kempır Äsiqanyŋ balasy Şalqarbai äskerden ekı aiaqtan bırdei aiyrylyp, mügedek bolyp oralady. Qasynda kütuşı Liuda esımdı orys sanitarka bırge keledı. Öserdıŋ artynda qalǧan balasy Qairat Şolpan esımdı qyzǧa üilenedı. Äsiqa äjesınıŋ tıleuın qūdai beredı: kelını kele sala bır qyz tauyp, esımın Yrysty qoiady, artynan jäne egız ūldy bolady. Yrysty boi jetıp, Almatydaǧy Medisina universitetıne oquǧa tüsedı. Jazǧy demalysynda jürgen Yrystynyŋ ajalyna baiaǧy eles sebep bolǧan edı. Bıraz uaqytqa deiın eşqandai tosyn jaǧdai bola qoimaidy. Tūryp jatqan üidıŋ közge körınbeitın qojaiyny Arslannyŋ sūlba-elesı ai tolǧanda üidı şarlaǧanymen, keiıngı jyldary eşkımdı mazalaidy.
Kelın bolyp tüskenıne üş jyldyŋ jüzı bolǧan Quanyştyŋ kelınşegınıŋ ajary qaitadan elestıŋ mazasyn ala bastaidy. Küieuı joqta közıne jiı körınıp jürdı. Jas kelın tünde keletın eles jaily «jyn iektep kettı» dep aita ma dep tıs jaruǧa qoryqty: nätijesınde ony eles qūşaǧynda tūnşyqtyryp jan täsılım ettı. Küieuı qyrqyn ötkızgen soŋ basqa adamǧa üilenıp, bır qyz süidı. Atyn Qymbat qoiady. Keiınnen ūzatylǧaly jatqan aru boijetken Qymbat ta ädemı äiel, sūlu qyzǧa jany qas sol bır elestıŋ qūrbany bolyp, artynda äke-şeşesı aŋyrap qala berdı.
Osylaişa şym-şytyryq oqiǧalar bırınen soŋ bırı jalǧasyp, ülken üige Şalqarbaidyŋ Marat esımdı nemeresı köşıp kelgen soŋ, bıraz uaqyt ötken soŋ älgı qūpiia aşylady. Otyn qoranyŋ tükpırındegı şūŋqyrdan süiegı tabylyp, jer qoinyna berıledı. Söitıp ai tuǧanda eles bolyp üidı şarlap, talai ajarly äiel balasynyŋ o düniege attanuyna sebep bolǧan ruhy tynyştalady. Söitıp qoinauyna qūpiia syrdy ǧasyrlar boiy jasyryp kelgen ülken üidıŋ qūpiia syry aşylady. Oqiǧaly filmge taptyrmaityn jelı osylaişa aiaqtalady.
Oqyrmandy jıpsız bailap, yntyqtyra tüsetın şyǧarmanyŋ jelısı jalyqtyrmaidy, bırtūtas örılgen. Tılı asa jeŋıl ärı ūlttyq koloritke qanyq.
Şyǧarmadaǧy oqiǧanyŋ siujetı bırneşe seriialy kino tüsıruge sūranyp-aq tūr jäne bügınde telearnamyzdy jaulap alǧan şeteldıŋ arzanqol serialy jolynda şaŋ qauyp qalatyndai-aq dünie jasauǧa bolǧandai eken. Ärine, rejisserın tapsyn deimız tek. Mūnda HIH ǧasyrdyŋ ortasynan bastalǧan oqiǧanyŋ jelısı eles arqyly dami kele, tūp-tura täuelsızdık alǧan eleŋ-alaŋ zamanǧa deiın üzılmei kelıp, ärı qoǧamnyŋ jai-küiınen de habar berıp, oqyrmanyn erıksız bas şaiqatady. Şyndyǧynda, qaptaǧan emşı-körıpkelder men ektrasenstar adamdy adastyra bastaǧan zaman keldı. Ala dorba arqalap qazaq äielderınıŋ bazar jaǧalap, jappai saudamen ainalysuy – bız ömır sürıp otyrǧan qoǧamnyŋ – auyrtpalyǧy bolatyn. Körkem şyndyǧy şynaiy aşylyp, optimistık ruhpen bıtetın hikaiattyŋ oqyrmany köp bolady dep oilaimyz.
Güljahan ASANKELDIQYZY,
Nazarbaev ortalyǧynyŋ qyzmetkerı
